JOODSE SPOREN IN PARIJS

De maanden april en mei zijn altijd 'beladen' maanden in herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. Niet alleen in Nederland maar ook in de ons omringende landen. Dit jaar vieren wij in Nederland 71 jaar vrijheid. Voor Frankrijk was het op 8 mei 2016 'Fête de la Victoire'. Het feest van de overwinning, ook bekend onder de naam 'Le jour de la Libération', bevrijdingsdag of wapenstilstand (l'armistice) van 1945, een nationale feestdag. Gedurende de ochtend en het begin van de middag vindt er in Parijs een militaire optocht plaats en een kranslegging. De Franse president legt een krans onder de Arc de Triomphe bij het graf van de onbekende soldaat. In Parijs zijn vele monumenten die herinneren aan deze verschrikkelijke tijd, die begon op 10 juni 1940 en eindigde op 25 augustus 1944 met de triomfantelijke optocht van Generaal de Gaulle over de Champs Élysées en zijn woorden; "Parijs is verontwaardigd, Parijs is gebroken, Parijs is gemarteld, maar Parijs is bevrijd!" -Paris outragé, Paris brisé, Paris martyrisé mais Paris libéré!

Het 'gezicht' van de Tweede Wereldoorlog

Op 4 mei 2016 zag ik op de Nederlandse TV, bij BNN op NPO3 een nieuwe documentaire gemaakt door Filemon Wesselink: Mijn Jodenbuurt. Een documentaire over de invloed van de recente terreuraanslagen op de sfeer in de Amsterdamse Rivierenbuurt. In deze documentaire vraagt Filemon zich af hoe het gesteld is met de verdraagzaamheid in de wijk waar, van oudsher, veel Joodse mensen wonen.  Hebben de terreuraanslagen van de afgelopen tijd de druk in de buurt opgevoerd? Is er een toenemende angst waarneembaar na deze aanslagen, waarvan er sommige specifiek tegen Joden waren gericht? Wordt daarom de synagoge in de wijk permanent bewaakt? Om antwoord te krijgen op deze vragen ging de presentator op onderzoek uit en sprak met de jongeren in de Rivierenbuurt over de geschiedenis en polste de hedendaagse sfeer in de wijk.

"Dat er in mijn buurt, temidden van de oorlogsmonumenten, nog steeds Joden worden uitgescholden en er zelfs ruiten ingegooid worden van Joodse winkels, had ik nooit gedacht. Mijn buurt leek altijd vredig, bijna gezapig. Maar blijkbaar kende ik de Rivierenbuurt niet. Blijkbaar lopen hier de spanningen op door de aanslagen op onze Westerse beschaving. Ik voelde me er altijd thuis en vind het verdrietig dat dit niet voor iedereen geldt", aldus Filemon tegen BNN.

Bij het zien van deze documentaire vroeg ik mij af hoe dit nu is in de Franse hoofdstad, zeker in het licht bezien van de aanslagen die de stad voor zijn kiezen heeft gekregen in 2015. Mijn 'vaste' hotel ligt vlak bij de rue de Riquet in het 19e arrondissement en het was mij het afgelopen jaar al opgevallen dat er permanent zwaar bewapende militairen stonden bij een nietszeggende poort op nummer 15. Hier is een van de 94 synagogen (bron feuj.chez.com) gevestigd die Parijs rijk is. Tijd voor mij om op onderzoek uit te gaan.

"De republiek garandeert de vrijheid van geloof", zei de nieuwe minister van justitie Jean-Jacques Urvoas in een poging de onrust onder de Joodse bevolking  te sussen. Daarvoor zijn in de grote steden nog altijd strenge veiligheidsmaatregelen van kracht. Joodse scholen, synagogen en organisaties worden sinds begin 2015 permanent bewaakt door zwaarbewapende militairen. Ook islamitische instellingen hebben versterkte beveiliging.

Frankrijk, dat helaas  een lange historie van antisemitisme kent , heeft na Israël en de VS de grootste Joodse gemeenschap ter wereld, naar schatting tussen de 500.000 en 600.000 mensen. De meeste gemeenschappen bevinden zich in de stedelijk gebieden van Parijs, Marseille, Toulouse, Lyon en Straatsburg. Het heeft ook de grootste moslimgemeenschap, waar volgens onderzoekers 'nieuw antisemitisme' wortel schiet.

De Joodse aanwezigheid op het grondgebied dat nu Frankrijk is, gaat terug tot het begin van onze jaartelling en is een van de oudste Joodse gemeenschappen in Europa. Overblijfselen, vooral gevonden in de Rhônevallei, bevestigen de Joodse aanwezigheid in de 1e eeuw. De oudste vondst betrof een olielamp, versierd met een kandelaar met zeven armen, gevonden in 1967 in Orgon. In de 11e eeuw zien we de eerste Jodenvervolgingen en de verbanning uit vele 'edele' ambachten. Maar vanaf de 12e eeuw volgden er opnieuw allerlei restricties en de Joden moesten zich beperken tot de handel, het krediet verlenen en de geneeskunde. Dit leidde er toe dat de Franse Joden in de middeleeuwen vrijwel het monopolie op de internationale handel in handen hadden. Vele Joodse families beperkten hun activiteiten niet enkel tot het bankieren maar waren ook actief op vele handelsdomeinen, zoals de handel en opslag van voedsel en textiel, het verbouwen van druiven en de organisatie van internationale transporten. Niettegenstaande de abnormale hoge belastingen die de Joden moesten betalen (en dit tot aan de Franse revolutie) ontwikkelde zich een grote Joodse gemeenschap in de 17e eeuw. Hun leven werd overvloedig gereglementeerd en ze waren dikwijls afhankelijk van de welwillendheid en de willekeur van de lokale machtshebbers.  Door hun rijkdom wekten ze een zekere vijandigheid op bij de bevolking omwille van hun koopmansgeest, echter hun handelsactiviteiten waren zowat de enige die ze konden bedrijven aangezien ze van alle andere ambten uitgesloten waren. In meer dan 400 steden en gemeenten in Frankrijk getuigt een rue de la Juiverie (Juiverie = Jodenkwartier) of une rue des Juifs ('een Jodenstraat') van vroegere Joodse samenlevingen aldaar. De huidige rue Ferdinand-Duval in Parijs, gelegen tussen de rue de Rivoli en de rue des Rosiers, had vroeger de naam rue des Juifs.

Er zijn twee groepen Joden in Parijs, de Sefarden en de Asjkenazen. De Sefardische Joden zijn oorspronkelijk afkomstig uit Spanje en Portugal en zijn tijdens de Inquisitie veelal naar Noord-Afrikaanse en Zuid-Europese landen rondom de Middellandse Zee getrokken. Asjkenazische Joden komen vaak uit Duitsland en Oost-Europa. Niemand weet uit hoeveel personen de beide groepen exact bestaan. De Parijse Joden wonen traditioneel in de wijken zoals de Marais, Buttes Chaumont, bij Vincennes, in het 17e arrondissement, in het 19e bij de avenue de Flandre en een van de voorsteden aan de noordkant van Parijs; Sarcelles, ook wel 'Klein Jeruzalem' genoemd. Algerijnse Joden verhuisden erheen nadat Algerije onafhankelijk van Frankrijk werd, en ook andere Joodse Noord-Afrikanen - onder wie Marokkanen en Tunesiërs - vonden in deze wijk een toevluchtsoord.

 Frankrijk wordt momenteel gekenmerkt als het gevaarlijkste land voor de Joden. Het aantal antisemitische incidenten steeg in Frankrijk met 100%, waarvan de helft van de incidenten geclassificeerd wordt als "racisme" dat gericht is tegen Joden, ook al zijn de Joden met een minderheid van minder dan één procent van de bevolking in het land. "De oorlog in Gaza was de trigger om de haat voor Israël uit te drukken en de teugels van het antisemitisme weer op te pakken," zei Roger Cukierman, de voorzitter van de Vertegenwoordiging van de Raad van Joodse Organisaties in Frankrijk, die tevens vice-voorzitter van het World Jewish Congress is. "Bijna onmiddellijk veranderde de kritiek op Israël of oppositie tegen de oorlog in een weidse oproep tegen de Joden." Aanzetten tot haat en antisemitisme online en op social media is ook uitgegroeid tot een trend. Ontkenning van de Shoah wordt online verspreid en veel websites worden gebruikt als voedingsbodem voor haat. Opvallend is dat het antisemitisme zijn vijandigheid eerder richt tegen het Joodse volk en niet zozeer tegen het joodse geloof.

Wie een Franse krant openslaat, stuit op een toenemend aantal berichten over antisemitisme. In 2014 werden er 851 antisemitische incidenten gemeld in Frankrijk. Met name de Parijse wijk Sarcelles was vaak het toneel van Islamitisch geweld tegen Joden en de staat Israel. In juli 2014  werd de belangrijkste koosjere supermarkt Naouri van de buurt tot op de grond afgebrand, net als een lokale joodse apotheek. De nabijgelegen synagoge in Garges werd met brandbommen aangevallen, maar daar werd gelukkig  dankzij een paar dozijn Joodse vrijwilligers weinig schade toegebracht. Een politie ambtenaar noemde het de 'Parijse Intifada'. Honderden, voornamelijk Arabische en Noord-Afrikaanse jongeren marcheerden door de straten met staven en knuppels, terwijl ze "Dood aan Israël" schreeuwden aldus het Franse dagblad Le Figaro.

In december van hetzelfde jaar werd de 'David Ben Ichay Synagoge' in Belleville (19e arrondissement) onder vuur genomen en enkele dagen later op een vergelijkbare manier het Al Haeche kosjer restaurant beschoten met een automatisch geweer. De schade bleef beperkt en er vielen geen gewonden, omdat de aanval in de vroege morgen plaats vond. Het restaurant werd met hetzelfde type vuurwapen aangevallen als de David Ben Ichay Synagoge.

De Franse antisemitisme-waakhond SPCJ telde vorig jaar 808 antisemitische incidenten. De ergste van al deze aanslagen vond plaats op 9 januari 2015, vlak na de aanslag op de redactie van het blad Charlie Hebdo, toen Amedy Coulibaly in de buitenwijk Vincennes, in de joodse supermarkt Hyper Cacher, drie Joodse klanten en een medewerker in koele bloeden vermoordde. De reacties van de Fransen waren uiteraard hartverwarmend. Maar zouden er ook zoveel mensen de straat op zijn gegaan als alleen de aanslag bij de Hyper Cacher had plaatsgevonden?

Op dinsdag 3 en woensdag 4 februari 2015, een maand na de aanslagen in Parijs waagt een Israëlische journalist zich met een keppeltje evenals de gekende tsitsit (joodse gebedskwasten) op straat kriskras door de Franse hoofdstad. Tien uur lang wandelt hij door de verschillende stadswijken zonder een woord te zeggen. Vijandige blikken, spuugpartijen en scheldwoorden tonen het groeiende antisemitisme. Journalist Zvika Klein, die normaal vanuit Jeruzalem werkt, wilde zelf eens aan den lijve ondervinden hoe het voelt om als Jood in Parijs rond te lopen. Op zondag 15 februari 2015 plaatste hij zijn ervaringen op YouTube. Voor zijn video getiteld, '10 Hours of Walking in Paris as a Jew', had Klein zich duidelijk laten inspireren door een andere video waarin Shoshana Roberts bij herhaling seksueel werd beledigd en uitgescholden terwijl zij een wandeling maakte in New York. Sinds die video op YouTube verscheen werd die reeds 39 miljoen keer bekeken.

Vlak na de januari 2015 aanslagen in Parijs roept de Israëlische premier Netanyahu Franse Joden op om naar Israel te vertrekken en trekt 40 miljoen euro uit om de emigratie van Joodse Europeanen te bevorderen. Het immigratieplan doelt vooral op Joden uit Frankrijk, Oekraïne en België. De Franse Premier Valls stak daarop de Fransen van Joodse afkomst een hart onder de riem door ze op te roepen om toch vooral te blijven want; "la France sans les Juifs de France n'est plus la France" - Frankrijk zonder de Franse Joden is Frankrijk niet meer. Of zij geluisterd hebben is moeilijk te zeggen maar het feit is dat nog nooit zoveel Franse Joden het land verlieten als in 2015. Onveiligheid speelt een belangrijke rol, maar ook de economische malaise. Het Israëlische Jewish Agency noteerde aan het eind van het jaar ruim 7.000 Franse immigranten. Dit jaar, is de verwachting, zullen er nog vele duizenden volgen aldus het Agence Juive. De Agence Juive is de organisatie die de migranten helpt bij het definitieve vertrek naar Israël. De 'Israël, aller simple' - enkeltje Israël - wordt in het Hebreeuws 'aliyah' genoemd wat letterlijk opstijging naar heiligheid betekent.  Deze enkele reis naar Israël wordt volledig vergoed door de Agence Juive. Ondanks de uittocht is de Joodse gemeenschap in Frankrijk nog altijd de grootste in Europa. De Franse moslimgroep, ook de omvangrijkste in Europa, is naar schatting tien maal groter.

Op vrijdag 13 november wordt Parijs opnieuw opgeschrikt door een reeks van gruwelijke terroristische aanslagen. Het 11e arrondissement is de thuisplaats van het Bataclan Theater, eens een mytische concertzaal en plotseling het doelwit van een terroristische aanslag, terwijl er een concert plaatsvond van de Palm Desert Scene band 'Eagles of Death Metal'. Om 21.40 uur stopt een zwarte Volkswagen Polo voor de deur van het theater. De groep is al 45 minuten aan het spelen en de zaal is met 1.500 man afgeladen vol. Ondanks de naam speelt de groep geen metal maar blues rock. Het publiek is divers, van jong tot oud, er zijn ouders met hun tienerkinderen. "De sfeer was uiterst gemoedelijk, de zanger maakte grapjes en er werd gedanst", aldus een ooggetuige.

Drie zwaar bewapende terroristen, onder wie de Fransman Omar Ismail Mostefai, dringen de concertzaal binnen. Met automatische vuurwapens wordt vanaf het balkon geschoten op de bezoekers. Verschillende malen herlaadden ze hun wapens ondertussen roepend "Allahoe akbar". Minder dan drie uren later hebben zij 90 mensen gedood en 99 anderen zwaar gewond. Op social media wordt verwezen naar het feit dat Bataclan Joodse eigenaars heeft. In het verleden zou het theater door islamitische activisten zijn bedreigd, vanwege de programmering van voor Palastijnen, Arabieren en moslims, beledigende activiteiten.

Parijs was wederom in shock. In januari 2016 had ik een interview met onze ambassadeur in Frankrijk, ZE Mr. Ed Kronenburg en ook hij voelde dat Parijs na de aanslagen angstiger was geworden. Joodse kinderen worden nu door militairen naar school gebracht. Mede naar aanleiding van de documentaire van Filemon Wesselink vraag ik aan mijn Joodse vrienden in Parijs (oud-collega's uit mijn werkzame leven bij Philips en Siemens) of zij bang zijn geworden om met een keppeltje over straat te lopen? Een enkeling geeft het toe, de anderen dragen het helemaal niet. "Ik heb gewoon geen zin om uitgescholden te worden". "Ik weet dat de regering haar uiterste best doet om de Joodse gemeenschap te beschermen, maar Parijs lijkt steeds onveiliger te worden voor joden, er zijn wel degelijk no-go-zones voor Joden". Zijn ze bepaalde dingen anders gaan doen? Opvallend is dat net als de geïnterviewden in de documentaire van BNN, een aantal de Mezuzah bij hun voordeur hebben weggehaald. Een Mezuzah is een klein langwerpig doosje met daarin een klein stukje perkament waarop twee passages uit de Thora geschreven zijn. Al sinds Bijbelse tijden houden Joodse mensen zich aan het gebod deze kleine doosjes in het bovenste derde gedeelte op de rechterdeurpost te bevestigen. Door de Mezuzah aan te raken bij binnenkomst en het verlaten van de ruimte, wordt men herinnerd aan Gods leiding.

Wie joods Parijs wil zien gaat naar de wijk Marais, waar toeristen naar folkloristische etalages met menora's turen en in de rij staan voor heerlijke falafels en waar de geur van warme pastrami en borscht u tegemoet komt vanuit de restaurantjes en koosjere winkels. De omgeving van de rue des Rosiers is al sinds de 12e eeuw een joodse wijk. Vroeger was deze straat een weg die langs een deel van de omwalling van Filips August liep, met tuinen waarin rozenstruiken - rosiers -  groeiden. Aan het einde van de 14e eeuw werd de Joodse gemeenschap uit de wijk verbannen, maar werd later weer teruggehaald, vermoedelijk om er terug inkomsten uit te halen. In de 20e eeuw werd de wijk aangevuld met Joden uit Rusland en Polen die op de vlucht waren voor de pogroms en later voor het naziregime.

Op warme dagen in de rue des Rosiers, rue Pavée en de rue des Écouffes lijken Jaffa noch de oude stad van Jerusalem niet erg ver weg. Zwarte orthodoxe kleding, keppeltjes en mannen met grote zwarte hoeden en dito overjassen zie je overal op straat. Op de schoolpleinen voetballen jongens die hun bar mitswa nog niet gedaan hebben, in korte broeken en gestreken witte shirts, met hun beginnende bakkebaarden half verstopt onder hun keppels. De angst lijkt hier even ver weg. Winkels dragen namen als Goldberg, Silberstein, Panzer, Korcarz,  en  Finkelsztajn. Finkelsztajn zit er al sinds 1946 en daar ga je voor specialiteiten als 'gehakte herring' uit Polen, 'körözot' (kaas met paprika) uit Hongarije en 'vatrouchka', kaastaart uit Midden Europa. Voor 'borscht', 'baba ghanoush' en het meest malse pekelvlees ga je naar Panzer die zichzelf de koning van de pastrami noemt en voor 'gehackte leber', naar Korcarz. Het befaamde restaurant van traiteur Jo Goldenberg bestaat helaas niet meer. Hij gooide de handdoek in de ring in 2006. In 1982 was dit restaurant nog het doelwit van een terroristische aanslag waarbij zes klanten werden gedood. Jo Goldenberg zelf stierf in 2014.

Wandelend door de Marais kom je overal gedenkplaten tegen

Jammer genoeg zie ik bij elk bezoek aan deze levendige wijk dat het hart van de joodse gemeenschap in Parijs verandert. Door de enorme stijging van de onroerendgoedprijzen, de economische malaise en misschien ook de angst, sluiten groenteboeren, bakkers, boekhandels en café's hun deuren. In de vroeger hamam zit nu een modewinkel, net als in het pand van Jo Goldenberg. Chique boetieks waar een jurk één maandloon kost.

Wandelend door de wijk kom je overal gedenkplaten tegen, bijvoorbeeld in de rue de Sevigne bij het vroegere Lycée Victor Hugo, de l'École de filles de la rue de Sevigne en in de rue des Écouffes nr. 6 en 10. Daar kun je nog het opschrift lezen: 'École primaire de jeunes Israélites', waarvan alle kinderen gedeporteerd werden. De stad Parijs onderhoudt vandaag de dag bijna 1300 gedenkplaten. Iets meer dan 1000 gedenkplaten houden verband met de gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog.

In de nacht van 16 juli 1942 vond in deze wijk de grootste razzia plaats in de Franse en Parijse geschiedenis. Ruim 13.000 Joden, waaronder 4115 kinderen werden ondergebracht in het stadion Velodrome d’Hiver, beter bekend als Vel d’Hiv. De mannen en vaders gingen rechtstreeks naar Auschwitz, de vrouwen en kinderen werden in veewagens naar een doorgangskamp in de Parijse wijk Drancy gestuurd. Na een paar dagen werden de vrouwen van hun kinderen gescheiden en eveneens gedeporteerd naar Auschwitz. De kinderen bleven achter, sommigen waren nog geen 3 jaar. Als laatste werden ook zij gedeporteerd. De Franse politie ging in ruil voor een grote mate van onafhankelijkheid akkoord om Joden op te pakken en te deporteren. De aanhoudingen in juli 1942 gingen de hele zomer door. In totaal werden in de oorlog zo’n 80.000 Franse Joden gedeporteerd en op 4.000 na vonden zij allen de dood. Ongeveer 70.000 werden naar Auschwitz gestuurd en de overigen werden gedeporteerd naar Majdanek, Sobibor en een klein aantal naar Buchenwald. Deze schandvlek in de Franse geschiedenis werd indringend beschreven in de bestseller van Tatiana de Rosnay en in 2010 verfilmd: "Elle s'appelait Sarah", haar naam was Sarah".

In de derde zijstraat van de rue des Rosiers, de rue Pavée, zo genoemd omdat dit de eerste geplaveide straat van Parijs was, ligt de Agoudas Hakehilos Synagogue. De synagoge, gebouwd in 1913,  ligt een beetje verscholen in een bocht op nummer 10 en is ontworpen door Hector Guimard (1867-1942).  Opmerkelijk, want hij was namelijk een architect van woonhuizen (Castel Béranger) en vooral bekend van de art nouveau metro-ingangen. Deze synagoge is dus wat dat betreft een vreemde eend in de bijt. De oplossing ligt in het feit dat Guimard een Joodse vrouw had en zodoende betrokken was bij de Joodse gemeenschap. Deze buurt is dichtbebouwd en Guimard had dan ook weinig ruimte voor de synagoge. Van buiten is er eigenlijk niet veel aan te zien, behalve dan de vijf meter smalle art nouveau façade. Het interieur daarentegen is prachtig, mede dankzij het vele licht dat binnenkomt dankzij grote glaspanelen in de dakconstructie. Verder is het interieur rijk gedecoreerd in de stijl die hem zo lief was. In 1941 de dag na Jom Kipoer (de Grote Verzoendag) werd de synagoge samen met vijf andere synagogen in Parijs zwaar beschadigd tijdens een antisemitische bomaanslag. Reden voor Guimard om te verhuizen naar de Verenigde Staten. Hij overleed in 1942 in New York, waar hij mede door de angst voor de oorlog en omdat zijn vrouw Joods was, was gaan wonen.

De signatuur van Hector Guimard in de wand bij rue Pavée 10

Sinds 2007 heeft de Marais een stadstuin die vernoemd is naar Anne Frank. De 4000 vierkante meter grote 'Jardin Anne Frank', ligt verscholen achter de rue Beaubourg aan de impasse Berthaud (3e). In het hart van de tuin is een loot geplant van de beroemde oude kastanjeboom waarop Anne uitkeek vanuit het Achterhuis. De tuin werd geopend op 20 juni 2007 door de toenmalige Parijse burgemeester Bertrand Delanoë. Ernaast, in de rue du Temple, kunt u een bezoek brengen aan het Musée d'Art et d'Histoire du Judaïsme. Een ultramodern museum in een historisch pand waar de bezoeker op ontdekkingstocht gaat en zich kan verdiepen in de joodse cultuur. Dit is een museum waar u gegarandeerd een beter inzicht krijgt in de verschillende joodse levenswijzen.

Pardonne, mais n'oublié pas

Eens per jaar vindt wereldwijd de joodse herdenking plaats van de slachtoffers van de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog én de herdenking van de opstand van het Getto van Warschau. 'Jom Hasjoa' staat voor Holocaust herdenkingsdag en vond dit jaar  plaats vanaf zonsondergang woensdag 4 mei tot zonsondergang donderdag 5 mei.  Gedurende die 24 uur staat men stil bij de vernietiging van de zes miljoen Europese Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog, en bij de invloed van de sjoa op het Joodse volk. Volgens de joodse kalender valt Jom Hasjoa elk jaar op 27 Nisan. De officiële naam van de dag luidt: Jom Hashoa wehagewoera - de dag van vernietiging en heldendom - het laatste om aandacht te schenken aan de verzetsdaden tegen de nazi's. In Parijs vinden de herdenkingen plaats bij het Mémorial de la Shoah, rue Geoffroy-l'Asnier 17, en bij het Mémorial de la Déportation, Square de l'Ile de France - quai de l'Archévêché,

Het 'Mémorial de la Shoah' in de Marais. Bij de ingang een stenen muur met daarop 76.000 namen

In de rue Geoffroy l’Asnier brandt al sinds 1956 in een crypte een eeuwige vlam ter herdenking van de slachtoffers van de Holocaust. Het 'Mémorial de la Shoah' in de Marais. Bij de ingang een stenen muur met daarop 76.000 namen. De namen van alle Franse joden die in de Tweede Wereldoorlog naar Duitse vernietigingskampen zijn gedeporteerd. Slechts een fractie van dit aantal keerde levend terug. Onder de 76.000 waren ongeveer 11.000 kinderen. Het Mémorial werd in 2005 vergroot en heringericht naar aanleiding van de 60e verjaardag van de bevrijding van het concentratiekamp Auschwitz.

Aan de overzijde van de Seine op de oostpunt van het Île de la Cité bevindt zich het 'Mémorial des Martyrs de la Déportation'. Dit ondergrondse monument, gelegen op de plaats van een vroeger lijkenhuis, herdenkt waardig alle 200.000 Fransen die de Nazi-kampen niet hebben overleefd. Een indrukwekkende wand met evenveel lichtjes als er slachtoffers waren. "Pardonne, mais n’oublié pas" – "Vergeef, maar vergeet niet". Diep geroerd kom je weer boven.

'Mémorial des Martyrs de la Déportation'.

De grootste synagoge van Frankrijk en zelfs Europa bevindt zich aan de rue de la Victoire 44 in het 9e arrondissement. De Grande Synagogue de la Victoire, werd gebouwd tussen 1867 en 1874, door de Franse architect Alfred-Philibert Aldrophe, met financiële steun van de familie Rothschild en biedt plaats aan 1800 personen. Na de oorlog, is er veel inspanning geleverd om het godsdienstig, artistiek en cultureel joods erfgoed te beschermen. Ook deze synagoge raakte zwaar beschadigd na een aanval van rechts-extremisten in oktober 1941 de dag na Kipoer. Hij werd gerestaureerd in 1967 met financiële steun van de stad Parijs. Inmiddels is deze synagoge ook eigendom van de stad Parijs en op 11 december 1987 geclassificeerd als historisch monument.

In het hart van het 17e arrondissement wordt gebouwd aan wat de Stad Parijs noemt het symbool van hoop voor alle Joden in Europa: 'Centre Européen du Judaïsme' - Het European Jewish Center. De bouw naast het nieuwe Paleis van Justitie moet in de lente 2017 klaar zijn. Het gebouw, groot 4.900 vierkante meter, verdeeld over 8 verdiepingen, bevat een synagoge, bibliotheek, theater en cultureelcentrum. De benodigde 10 miljoen wordt bijeengebracht door de Franse staat (2,7 miljoen) en particuliere investeerders. De stad Parijs heeft de benodigde grond ter beschikking gesteld. Het ontwerp is van de Franse architecten Brumo Fléchet en Stéphane Maupin. Het centrum zal worden gevestigd op de hoek van de rue de Courcelles en boulevard Reims.

Artist impression van het in aanbouw zijnde 'Centre Européen du Judaïsme'

Een symbool van hoop........... Mijn Joodse vriend schudt zijn hoofd. "Waarom haten ze ons vanwege ons keppeltje? Wij haten hen toch ook niet vanwege hun hoofddoek? .Onze godsdiensten komen sterker overeen dan dat ze verschillen en bij iedereen stroomt hetzelfde bloed door de aderen".  Ik herhaal nog even de woorden van de Franse premier Manuel Valls: "Frankrijk zonder de Franse Joden is Frankrijk niet meer".

Zou het dan niet mooi zijn als iedereen daar "Insjallah" op antwoordt.

Met dank aan:

• Centre Communautaire Juif de Paris, Maison de quartier, 119 Rue la Fayette
• Centre d'Art et de Culture, Association culturelle, 39 Rue Broca
• Maison de la Culture Juive, Centre culturel, 20 Rue André Pontier

Adressen: 

• Diasporama (boeken en joodse artefacts) 20 rue des Rosiers 75004
• Art 25 (galerie joodse kunst) 25 rue des Rosiers 75004
• Sacha Finkelsztajn (bakker traiteur) 27 rue des Rosiers 75004
• Panzer (slager traiteur)  26 rue des Rosiers 75004
• Korcarz (slager traiteur) 29 rue des Rosiers 75004
• L’As du Fallafel (koosjer restaurant) 34 rue des Rosiers 75004
• Cash Cacher Naouri (kruidenier) 1 rue Des Hospitalières Saint Gervais 75004
• Boucherie Norbert (slagerij) 7 rue Écouffes 75004
• Librairie du Progrès (joodse bibliotheek) : 23 rue des Écouffes 75004
• Florence Kahn (traiteur) 24 rue des Écouffes 75004
• Bazar Suzanne (religieuse artikelen) 14 rue Ferdinand Duval 75004
• Synagogue Agoudas Hakehilos, 10 rue Pavée 75004
• Mémorial de la Shoah, 17 rue Geoffroy l’Asnier 75004
• Musée d’Art et d’Histoire du Judaïsme, 71 rue du Temple 75003
• Mémorial des martyrs de la Déportation, Allée des Justes de France 75004
• Grand Synagogue, 44 Rue de la Victoire 75009
• Centre Européen du Judaïsme, rue de Courcelles -boulevard Reims 75017
• Jardin Anne Frank, impasse Berthaud 75003