ICONEN VAN DE PARIJSE FOTOGRAFIE

Jaarlijks reis ik in juni, met mijn fotokompaan Alex Timmermans af naar een dorpje net onder Parijs, voor de Foire Internationale à la Photode Bièvres. Gedurende twee dagen is het hier een komen en gaan van verzamelaars op het gebied van fotografie. Analoog, digitaal maar ook van de mooiste memorabilia uit de begintijd van de fotografie. Hier in Bièvres is tevens het Musée Français de la Photographie gevestigd aan de rue de Paris 78, met een van de grootste collecties ter wereld. Ruim 25.000 objecten en meer dan een miljoen foto's is het resultaat van dertig jaar verzamelen, een grootse collectie en ooit samengebracht door twee gepassioneerde liefhebbers; John en Andrew Fage.

En dan komt ineens die vraag bij mij op; en waarom niet in Parijs? Geen enkele metropool heeft zoveel fotografen het hoofd op hol gebracht en tot sensuele en mysterieuze beelden geïnspireerd als de Franse lichtstad. Parijs heeft dan ook de langste geschiedenis met fotografie, het is namelijk de plek waar het is uitgevonden.

Felix Nadar (zelfportret) en Louis Jacques Mandé Daguerre - Photo Wikimedia

In 1826 maakte Joseph Nicéphore Niépce de eerste foto op een plaat die was bedekt met een lichtgevoelige bitumen Hij had hiervoor een belichtingstijd van maar liefst acht uur nodig bij helder zonlicht. Door het draaien van de zon ziet men op de foto de schaduw van twee kanten. Deze bitumen-beelden, die naast zwart en wit ook grijstinten konden tonen, konden ook worden gefixeerd en in positieve beelden worden omgezet. Niépce wordt naast Daguerre beschouwd als een van de uitvinders van de fotografie.

Het was Louis Jacques Mandé Daguerre die in 1837 het medium fotografie voor het eerst in Parijs presenteerde. Het procedé, waarbij een gepolijste, met kwikdampen geprepareerde plaat werd gebruikt, leverde positieve, gespiegelde beelden, die helaas niet gereproduceerd konden worden. De eerste fotografische afbeelding werd gemaakt door Daguerre in 1838 van de boulevard du Temple in het 3e arrondissement. De afbeelding toont een drukke weg, maar omdat de belichtingstijd ruim 10 minuten bedroeg werd het verkeer niet vastgelegd. Alleen linksonder zijn een schoenpoetser en zijn klant zichtbaar, doordat ze lang genoeg stilstonden om te worden geregistreerd.

Niépce was een van de eerste die zijn camera voorzag van een balg die het scherpstellen makkelijker maakte, en het was de Parijse opticien Chevalier, die voor beiden lenzen deed slijpen, en Niépce in 1826 in contact bracht met Daguerre. Hieruit volgde in 1829 een samenwerkingsverband, waarbij het fotografisch proces aanmerkelijk werd verbeterd. Louis Daguerre werd opgenomen in de exclusieve Orde 'Pour le Mérite'. Hij is een van de 72 Fransen wier namen op de Eiffeltoren gegrift staan.

Prachtige koperen lenzen uit de begintijd van de fotografie

Photo courtesy of Alex Timmermans

Mede dankzij deze twee pioniers kreeg Parijs ook een bloeiende foto-industrie. Alphonse Darlot begon zijn opleiding als opticien op 12-jarige leeftijd en deed ervaring op bij Noel Lerebours en Jean Theodor Jamin. Veel later opende hij zijn eigen laboratorium voor het produceren van fotografische lenzen in Parijs aan de place Dauphine 2-4, onder de merknaam 'Darlot Paris'. tussen 1845 en 1854 verschijnen ook andere namen zoals Hermagis en Derogy. Beiden vestigen zich aan de Quai de l'Horloge 33 en 73. Claude Berthiot opende zijn fabriek in 1857 aan rue Saint Antoine 168, waar tegen de eeuwwisseling meer dan 25.000 lenzen werden geproduceerd. 

In de Parijse straten is Eugène Atget (1857-1927) te vinden, die bekend is van zijn foto's van het toenmalige Parijse straatleven en de architectuur. Zijn werk wordt vandaag de dag nog steeds hoog gewaardeerd in de wereld van de fotografie. Mede dankzij zijn assistente, de later bekende Amerikaanse fotografe Berenice Abbott, is zijn hele oeuvre bewaard gebleven voor het nageslacht. Na zijn dood wist Abbot een deel van zijn werk te verkrijgen en te bewaren. Circa 5000 van Atgets foto's en glasnegatieven bevinden zich in de collectie van het Museum of Modern Art in New York.

Portret van Eugène Atget (1927) - Photo Berenice Abbott 

Direct na de uitvinding van de fotografie schieten de portretstudio's overal als paddenstoelen uit de grond. Ook in Parijs is het al niet anders en de fotostudio van Felix Nadar wordt er uiterst succesvol mee. Dankzij Nadar kent de hele wereld de gezichten van Charles Baudelaire, Victor Hugo, Sarah Bernard, Alexandre Dumas, en vele anderen. Zijn atelier, aan de Boulevard des Capucines was een ontmoetingsplaats voor kunstenaars, componisten en schrijvers. Nadar werd ook beroemd door zijn eerste luchtfoto's (reeds in 1858) die hij maakte vanuit een luchtballon.

In 1924 vestigt zich een Franse fotograaf van Hongaarse afkomst in wijk Montparnasse. Gyula Halász (1899-1984), beter bekend onder zijn pseudoniem Brassaï voor zijn werk als journalist. Onder invloed van zijn vriend en fotograaf André Kertész ontwikkelt Brassaï een fascinatie voor het fotograferen van het Parijse nachtleven. Dat bezorgt hem uiteindelijk grote faam. In de jaren dertig publiceert hij diverse fotoboeken, waarvan met name 'Paris de Nuit' (1932) de essentie van zijn werk weergeeft. Oprechte en waarachtige beelden van het ware Parijs leven in al haar facetten, ook van de louche buurten. Henry Miller noemde hem 'het oog van Parijs'.

'Paris de Nuit' (1932 - Photo Brassaï

In 1934 begint Robert Doisneau (1912-1994) aan een carrière als beroepsfotograaf. Eerst als industrieel fotograaf en reclamefotograaf, en later als freelance fotojournalist. Zijn werk als journalist voert hem naar de buitenwijken van Parijs waar hij bijna een halve eeuw foto's maakt van het straatleven en portretten van mensen van allerlei allooi. Dit alles in zwart-wit. Zijn bekendste foto is 'Le Baiser de l’Hôtel de Ville' (de kus voor het stadhuis - 1950)

De Glamour van fotostudio Harcourt Paris

In 1934 zien ook de eerste beelden van Studio Harcourt het licht. Die beelden liggen nu opgeslagen in het fort van Saint-Cyr. Geconserveerd en inmiddels gedigitaliseerd. Sinds 1982 is het fort toegewezen aan het Ministerie van Cultuur als lokale 'schuilplaats' voor fotoarchieven. Politici hadden zich tot de komst van Jacques Lang nog nooit bezig gehouden met  het fotografisch erfgoed. In 1980 was hij als minister van cultuur op bezoek in het Palais Royal. In het 'souterrain' lagen stoffige kisten vol met negatieven van Nadar en een paar andere grote fotografen. Lang vond het noodzakelijk dat de staat dit erfgoed zou restaureren, beschermen en inventariseren en zo werd Bois d'Arcy een restauratieatelier voor film en Fort Saint-Cyr ten zuidoosten van Parijs het restauratieatelier voor fotografie.

In Saint-Cyr liggen tussen de 10 a 15 miljoen beelden opgeslagen. Naast de glasplaten van Nadar en Atget, vormen de duizenden glasplaten en negatieven van Studio Harcourt inmiddels een belangrijk onderdeel van het cultureel Franse erfgoed. Meer dan  300.000 mensen zijn gefotografeerd door Studio Harcourt tussen 1934 en 1989 voordat de collectie opging in de mediatheek van het Franse erfgoed.

Een van de weinige foto's van Cosette Harcourt - Photo courtesy of Studio Harcourt

Al meer dan 80 jaar worden in de Harcourt studio's in Parijs beroemdheden, maar ook onbekende mensen en families  gefotografeerd. De geschiedenis van Harcourt begint met een liefdesverhaal. Jacques Lacroix in de jaren dertig directeur van een groot persbureau, valt voor de charmes van Cosette Harcourt,  een Francaise van Duits Joodse afkomst en een foto-retoucheuse bij een fotostudio van de gebroeders Manuel. De rijke Lacroix schenkt haar een fotostudio die verantwoordelijk wordt voor de fotoproducties voor de bladen van de broers Jacques en Jean Lacroix. Aanvankelijk zijn het vooral foto's van schrijvers die de studio bekendheid geven. In de jaren dertig begrijpt Cossette Harcourt heel goed dat beroemdheden beeldbepalend zijn voor haar studio. Het magazine 'Vedettes' van de gebroeders Lacroix  is dan ook onmisbaar voor de verspreiding van foto's uit de studio. Een slimme combinatie van portretten reclamebeelden en fotoreportages over de artiesten.

'Vedettes' een van de vele bladen uitgegeven door de broeders Lacroix met fotografie van Studio Harcourt Paris

In 1938 ontwikkelt Cosette Harcourt een uitgesproken visie op de studio en maakt gebruik van het licht, zoals die in Amerikaanse filmstudio's van MGM en Twenty Century Fox, met veel licht en schaduw. Niet alleen de belichting speelt een cruciale rol, maar ook de grime en visagie. Zij weet ook dat het adres van haar voorname studio aan de chique avenue d' Iena 49, een klantenkring kan aantrekken die op zoek is naar nieuwe ervaringen. Op basis daarvan schiep Cosette een decor dat bijdroeg aan dat luxe gevoel. De weelde kende hier geen grenzen. Zij hoefde niets te doen, de beroemdheden kwamen gewoon naar haar toe. Het was min of meer verplichte kost. Bij Harcourt vond men de luxe sfeer terug die men herkende uit de Belle Epoque en uit de wereld van grote acteurs en actrices. Sarah Bernardt liep hier de trappen op. Net als haar vriendin Coco Chanel is Cosette Harcourt een voorbeeld voor de moderne vrouw. Ze leidt een grote onderneming en neemt alleen alle beslissingen. Er werden geen beslissingen genomen door de gebroeders Lacroix zonder dat haar om advies werd gevraagd. Zij alleen bepaalde de stijl van Studio Harcourt, ook duidelijk zichtbaar in het altijd aanwezige logo van Harcourt, iets typisch Frans. In het begin signeert Cosette Harcourt elke foto eigenhandig en door de tijd verandert het logo wel 10 keer naar de smaak van diegene die de foto's afdrukte of retoucheerde. De wet van Cosette bepaalde dat de fotograaf die werkt voor Harcourt moet voldoen aan de karakteristieke kenmerken van Studio Harcourt. Hij dient zich weg te cijferen en te verschuilen achter het logo. Het logo van Harcourt is in feite de gestileerde handtekening van Cossette. Om die reden is de studio niet meer dan een tussenstation voor fotografen die er werkzaam zijn.

Studio Harcourt maakt nog steeds gebruik van het licht, zoals die in Amerikaanse filmstudio's van MGM en Twenty Century Fox anno 1938, met veel licht en schaduw.

Photo courtesy of Studio Harcourt Paris

Tijdens de tweede wereldoorlog heeft Studio Harcourt veel werk, mede dankzij de goede samenwerking met de Duitsers, maar ook dankzij de cafe's-chantant en de theaters die ook tijdens de bezetting veel publiek blijven trekken. Talloze filmsterren en acteurs vullen de pagina's van de magazines van de gebroeders Lacroix, natuurlijk allemaal gefotografeerd door Studio Harcourt. Jacques Lacroix, die zich zorgen maakt over de Joodse afkomst van Cosette, die eigenlijk Germaine Hirschfeld heet, besluit om met haar te trouwen. Tijdens de oorlog publiceert Studio Harcourt in 1943 een van haar mooiste uitgaven: 'Le Vrai Visage du Temps' Schitterende foto's gedrukt in een rijke vormgeving. In een tijdperk van rantsoenering een ondenkbare luxe. Achter die inspanning schuilt de kracht van Cosette Harcourt.

Ook Brigitte Bardot wil in de jaren zestig deel uitmaken van de legende van Harcourt

Photo courtesy of Studio Harcourt Paris

Wat volgt zijn de jaren zestig met een hang naar nieuwe dansen en nieuwe muziek maar natuurlijk ook nieuwe beelden. Brigitte Bardot belichaamt de jeugd, de nieuwe generatie en ook zij wil deel uitmaken van de beroemde gerespecteerde legende van Harcourt. Vele beroemde fotografen leren hier hun vak, waaronder Sam Levin, Jean-Daniel Lorieux en Pierre-Anthony Allard. Tot aan haar vertrek in 1968 houdt Cosette Harcourt vast aan haar eigen stijl. De stijl die los staat van elk modebeeld. In de jaren 80 gaat het bergafwaarts met Studio Harcourt. Het archief wordt bedreigd en in 1989 besluit Jacques Lang, minister van Cultuur dat het Harcourt archief deel moet gaan uitmaken van het Frans cultureel erfgoed, naast de archieven van Nadar.

Jean-Paul Gaultier onderdeel van de legende van de al tachtig jaar bestaande Parijse studio

Photo courtesy of Studio Harcourt Paris

Na diverse overnames komt Studio Harcourt in 2007 in handen van Francis Dagnan. Vele studio's zijn sinds de opkomst van de portretfotografie ontstaan, allemaal met hun eigen karakter, ze bestonden naast elkaar maar geen zou overleven. De enige nu nog bestaande studio uit die tijd is Studio Harcourt in Parijs. Een erfenis van 100 tot 150 fotografen. De werkwijze van fotograferen is nog steeds onveranderd. Tijdens de fotosessies moet alles nog steeds voldoen aan de esthetische eisen van de Cosette Harcourt. "Leg het model vast zoals dat nog nooit door iemand is gedaan en zoals het nooit meer kan tenzij in deze studio". Catherine Renard, de huidige directeur van Studio Harcourt noemt het zelf het schilderen met licht. "Wat zwart is voor ons is het wit voor de kunstschilder. We gaan uit van het zwart en we schilderen met licht. Klassieke schilderkunst, sommige zeggen religieuze kunst. Het is vooral de kunst van het fotograferen en het retoucheren, alles in zwart-wit. Wie hier komt wordt onderdeel van de legende. De foto's zijn een soort wederopstanding, het bezielende beeld van iemand. De foto's blijven voor altijd, ook als de persoon verdwijnt. De geest van Cosette Harcourt is er nog steeds.

De chique entree van Studio Harcourt aan de rue Jean Goujon 10

Photo Courtesy of Studio Harcourt Paris

Studio Harcourt is gevestigd in het 8e arrondissement in de rue Jean Goujon 10. Een portretsessie 'Séance Prestige', inclusief visagie duurt ongeveer twee uur. Ongeveer 8 uur later maakt u samen met de fotograaf een keuze uit de gemaakte foto's. Vijf weken later ontvangt u uw portret in zwart-wit, geretoucheerd en gedrukt op museum papier, formaat 24 cm x 30 cm, gesigneerd door Harcourt en prachtig verpakt. Prijs indicatie € 1995

'Portret Instant' formaat 18 cm x 24 cm € 995

'Executive Portrait' - briefkaart formaat € 385

Wie hier binnenkomt wordt onderdeel van de legende van Studio Harcourt 

Photo courtesy of Studio Harcourt Paris

Bronnen: Paris Eugène Atget (Taschen), Brassaï Paris Taschen), Doisneau Paris (Flamarion), Wikipedia, Studio Harcourt Paris.