Onlangs
ontving ik een speciale uitnodiging om een bezoek te brengen aan de ‘Tempel der
Faam’, het Panthéon. Parijs is een charme offensief begonnen om de lichtstad na
de Olympische Zomerspelen weer extra onder de aandacht te brengen. Voor het
Panthéon reden om Paris FvdV uit te nodigen om aandacht te vragen voor de
vrouwen die zijn bijgezet in deze tempel der grootheden. De voorlaatste bijzetting
was op 30 november 2021; de Amerikaans-Franse danseres, zangeres, actrice,
spionne en burgerrechtenactiviste Joséphine Baker. Ze is de eerste zwarte vrouw
die deze ereplaats toekomt (overigens was Felix Éboué, gouverneur van Franse
koloniën, in 1949 de eerste zwarte man) en na Sophie Berthelot (1907), Marie
Curie (1995) Germaine Tillion en Geneviève de Gaulle-Anthoniozen (2015) en
Simone Veil (2018) de zesde vrouw die een graftombe krijgt in de Tempel der
Faam. Twee jaar geleden werd daarvoor een petitie gelanceerd onder meer door
Brian Baker, een van de twaalf kinderen die Baker adopteerde. Brian strijdt al
langere tijd voor herdenking van het werk van zijn moeder. De petitie werd door
zo’n 38 duizend Fransen ondertekend. Haar lichaam werd overgebracht vanuit
Monaco waar zij In 1975 in een coma geraakte door een hersenbloeding. Ze werd
in bed gevonden, omringd met kranten waarin ze gloeiende recensies had gelezen
over haar gouden jubileumshow ‘Joséphine à Bobino’, die was gefinancierd door
de Grimaldi's en Jackie Kennedy. Ze stierf een paar dagen later in het
ziekenhuis, werd begraven met militaire eer en vond een laatste rustplaats op
het Cimetière de Monaco.
De rue
Soufflot met aan het einde het Panthéon, de Franse tempel der faam
Joséphine Baker was een ‘exceptionele persoonlijkheid’, die ‘haar hele leven streed voor vrijheid en emancipatie’. Met die woorden bevestigde het Élysée de berichtgeving over het eerbetoon aan de Amerikaans-Franse artieste en activiste. De datum van 30 november is gekozen omdat dit de dag was waarop ze in 1937 de Franse nationaliteit kreeg toen ze trouwde met Jean Lion. Emmanuel Macron prees Joséphine Baker als ‘de belichaming van de Franse geest’.
Het
eerbetoon aan haar wordt in Frankrijk verwelkomd als een boodschap van
broeder-schap en de terechte erkenning van een icoon. Een boodschap die volgens
verschillende Franse media overigens niet los gezien kan worden van politiek,
met de presidentsverkiezingen in april volgend jaar. Zo spreekt dagblad Le
Monde van een ‘politieke zet’ van Macron die Frankrijk wil ‘verzoenen’, een
boodschap waarmee hij zich in de presidents-campagne van 2017 al probeerde te
onder-scheiden van Marine Le Pen. Overigens is het alleen aan de President van
Frankrijk om mensen te ‘panthéoniseren’. Daar horen sinds 1789 heel wat
voorwaarden bij. Je moet allereerst de Franse nationaliteit bezitten, verder
moet je worden voorgedragen, minstens 10 jaar dood zijn én verdienstelijk zijn
geweest voor het land. Er moet een lichaam zijn of minstens een fragment ervan
of de as. Zet de familie het licht op groen, dan moet de plaatselijke
burgemeester nog zijn fiat tot opgraving verlenen. Ten slotte is de
handtekening van de president vereist.
Uitzicht
vanaf het Panthéon op de Montagne Sainte Geneviève
Panthéon
Het
Griekse woord ‘panthéon’ betekent tempel gewijd aan alle goden en in 1791 kreeg
het ook de bestemming als nationaal mausoleum: ‘Pour les grands hommes de
l’époque de la liberté francaise’, nadat eerst Honoré Gabriel Mirabeau was bijgezet. Maar dat
verhaal krijgt later nog een staartje.
De
architect Jacques Germain Soufflot ontwerpt een enorme kruiskoepelkerk die
moest concurreren met kerkgebouwen in het buitenland
Duidelijk
zichtbaar ligt het Panthéon op de Montagne Sainte Geneviève. Het kruis op de 83
meter hoge koepel verraadt het kerkverleden van dit gebouw. Sainte Geneviève;
in de vijfde eeuw redt deze maagd, met het gebed als wapen, Parijs op een
miraculeuze wijze van de Hunnen en de hongersnood en wordt de patrones van de
stad. Gevolg: In de 6de eeuw wordt er een christelijke kerk gebouwd die naar
haar wordt vernoemd en waar zij dan ook wordt begraven. De kerk raakt in verval
en de ernstige zieke Lodewijk XV belooft bij genezing een nieuwe kerk te bouwen
ter ere van de heilige. De architect Jacques Germain Soufflot ontwerpt een
enorme kruiskoepelkerk die moest concurreren met kerkgebouwen in het
buitenland. Het voorportaal gaat schuil onder een woud van Korintische zuilen
die zich binnen weer voortzetten. 52 Gecanneleerde zuilen en maar liefst 76
pilasters, die op een rondlopend platform staan, structureren het gebouw. De bronzen toegangsdeuren wegen elk 6 ton. Soufflot heeft zijn schepping helaas nooit af
gezien. 10 Jaar na zijn dood, midden in de chaos van de revolutie, wordt de
kerk in 1789 opgeleverd. De revolutionairen maken er meteen een tempel van voor
hun overleden voorvechters. Het Panthéon is geboren. Mirabeau kreeg als eerste
de eer. Honoré Gabriel de Riqueti, graaf van Mirabeau of gewoon Mirabeau (1749
- 1791) was een Frans revolutionair, charmeur en een broodschrijver, die
bekendstond om zijn lelijkheid en niet voor plagiaat terugdeinsde. Echter op
initiatief van Robespierre werden de overblijfselen van Mirabeau weer snel
verwijderd, toen bekend werd dat hij in zijn laatste maanden in het geheim had
samengespannen met het hof van Lodewijk XVI. Uiteindelijk was het Napoléon die
42 mannen de eer tot bijzetting verleent. De ‘groten van Napoléon’ liggen in de
westvleugel van de crypte aan de rechterkant, in de grafkamers II t/m V.
Grafkamer IV was gereserveerd voor protestanten. Onder hen ook een Nederlander!
Jan-Willem
de Winter
Jan-Willem
de Winter uit Kampen, een patriot die naar Frankrijk vluchtte en in 1795 als
Jean-Guillaume de Winter aan het hoofd van de Franse troepen de Nederlanden
weer betrad. Daarmee begon voor hem een glanzende carrière. Tijdens de hoogtij
dagen van Napoléon werd De Winter ernstig ziek en moest hij het opperbevel
overdragen. Keizer Napoléon gaf hem het Grootkruis van het legioen van Eer en
verhief hem op 4 mei 1810 tot Comte de l’Empire, Comte de Huessen, Graaf van
Huessen. Op 2 juni 1812 overleed hij in Parijs. Bij zijn grafkamer (grafkamer
IV) staat op een zuil de volgende toelichting: Nederlands marineofficier die de
Revolutie steunt, vervolgens Holland moet ontvluchten en naar Frankrijk
uitwijkt. In 1795 keert hij terug in de Nederlandse provincies aan het hoofd
van het Franse leger, en wordt vervolgens gevolmachtigd minister van de
Bataafse Republiek bij de Franse regering. Lodewijk Bonaparte, koning van
Holland, benoemt hem tot maarschalk, graaf en bevelhebber van land- en
zeemacht. Napoleon verheft hem achtereenvolgens tot grootofficier in het
Legioen van eer, inspecteur-generaal van de noordelijke zeekusten en commandant
van de verenigde zeestrijdkrachten op Texel, en tenslotte graaf van het
Keizerrijk. Net als bij sommige ‘groten der aarde’ worden hart en andere
stoffelijke resten niet altijd op dezelfde plaats bewaard (ik kom daar later
nog op terug). Zo ook bij De Winter. Bij zijn stoffelijke resten in het
Panthéon ontbreekt het hart. Het bevindt zich in de Bovenkerk in Kampen. Al in
augustus 1813 werd voor deze hoog gestegen plaatsgenoot een monumentje
geplaatst in de kerk. Op de rood marmeren console werd in 1821 een vaas
geplaatst met daarin het hart van De Winter. De console met vaas bevindt zich
nu hoog aan de zuidelijke muur van de kerk. Een inscriptie in het Latijn stelt:
'Isala nascentum, morientem Sequana vidit - Utraque victuro nomen honore
colit', wat zoveel betekent als 'Aan de IJssel werd hij geboren, aan de Seine
stierf hij’. In Kampen geëerd, maar in de rest van Nederland afgeschilderd als
verrader, werd Jan Willem de Winter uiteindelijk vergeten.
Ik
moet zeggen dat je ontzettend nederig wordt wanneer je dit immense gebouw
betreedt
De
nationale begrafenis van Victor Hugo in 1885 luidt de definitieve bestemming
van het Panthéon in als Tempel der Faam. En ik moet zeggen dat je ontzettend
nederig wordt wanneer je dit immense gebouw betreedt. Het bouwwerk heeft de
vorm van een Grieks kruis, waarbij de vleugels naar het oosten langer zijn dan
de vleugels die daar dwars op staan. Zo ontstaat een lengte van 110 meter en
een breedte van slechts 84 meter. Met recht dè necropolis voor de groten van
Frankrijk. In het hiërarchische Frankrijk kan iemand zelfs na de dood promotie
maken. Zijn of haar resten worden opgegraven en naar Parijs gebracht, waar ze
na een luisterrijke ceremonie worden bijgezet in de crypte van het Panthéon,
naast grote geesten als Voltaire, Rousseau, Zola en Hugo. Zo kent het seculiere
Frankrijk zijn eigen vorm van heiligverklaring.
Het
bouwwerk doet even koel als verheven aan, mede door het dichtmetselen van de
vensters en het verdwijnen van de sacrale functie. De beschildering van het
interieur stamt uit de 19e eeuw en toont onder andere scènes uit het leven van
de heilige Geneveva en belangrijke gebeurtenissen uit de Franse geschiedenis
waaronder de doop van Clovis, Karel de Grote die tot keizer wordt gekroond,
Koning Lodewijk de Heilige, geschiedenis van Jeanne d’Arc en zo kan ik nog een
hele tijd doorgaan.
De beschildering van het interieur stamt uit de 19e eeuw
Monument voor Jean-Jacques Rousseau van Albert Bartholome
Midden
in de ruimte slingert traag de metalen bol waarmee Foucault de rotatie van de
aarde aantoonde. Een dunne metalen draad, circa 67 meter lang, een gewicht van
28 kilo en een zak fijn zand. De uitrusting voor een sensationeel experiment
uit 1851 was eigenlijk heel eenvoudig. De slinger, die als hij eenmaal in
beweging is gezet, blijft draaien door een magneet in de vloer, zwaait
majestueus door de ruimte, van de ene kant naar de andere. Nauwelijks merkbaar
verandert beetje bij beetje het slingervlak van de pendel, die als de wijzers
van een klok heel langzaam een andere baan zoekt. De slinger in het Panthéon is
overigens een kopie. Het origineel ‘slingert’ in het Musée des Arts et Métiers.
De slinger van Foucault in het midden onder de 83 meter hoge koepel
Helemaal
achterin, naast de beeltenis van Marianne voert een wenteltrap naar de crypte
voor een horizontaal rendez-vous met meer dan zeventig illustere Fransen. De
stemmige verlichting maakt het aangenamer dan boven. De graftombes staan in
nissen en zijn via gaanderijen in de crypte met elkaar verbonden. Waar de tijd
stil staat voor dit illustere volk draait de wereld verder door. De slinger van
Foucault boven in de grote hal beaamt dit.
Marianne omringd door afgevaardigden die de eed afleggen, wapens geheven naar de Grondwet en de soldaten symboliseren het leger van de Republiek. Opschrift: "Leef vrij of sterf". Sculptuur van François Sicard (1920)
De wenteltrap naar de crypte
Door
de eeuwen heen is het ‘panthéoniseren’ een politieke kwestie gebleven. Zo wilde
president Sarkozy de schrijver Albert Camus in de crypte laten bijzetten. De
zoon van Camus wilde niet dat de rechtse president goede sier maakte met de
nagedachtenis van zijn vader. De Gaulle bepaalde in zijn testament absoluut
niet bijgezet te willen worden in de Tempel der Faam. Hij stierf in zijn
woonplaats Colombey-les-Deux-Églises. Daar werd hij op het plaatselijke kerkhof
begraven, niet alleen omdat hij een staatsbegrafenis had geweigerd, maar vooral
omdat hij begraven wilde worden bij zijn dochter Anne, die op jonge leeftijd
was overleden. Eerder had hij alle onderscheidingen en eerbewijzen afgewezen.
De
graftombes staan in nissen en zijn via gaanderijen in de crypte met elkaar
verbonden
Feministen
hopen nog steeds dat er gekozen wordt voor voorvechters van vrouwenrechten
zoals de filosofe Simone de Beauvoir, of de 18e eeuwse feministische pionier
Olympe de Gouges of Louise Michel de heldin van de Parijse Commune uit 1871 en
George Sand, pseudoniem van Amandine Lucile Aurore Dudevant, Frans schrijfster
en feministe avant la lettre. President Hollande kreeg de kans in 2015 maar
maakte een veilige keuze door twee mannen en twee vrouwen te ‘panthéoniseren’:
drie verzets- strijders - Geneviève de Gaulle-Anthonioz (nicht van President De
Gaulle), Germaine Tillon en Pierre Brossolette - en de politicus Jean Zay, die
in 1944 door collaborerende Fransen werd vermoord.
Maria
Sklodowska beter bekend als Marie Curie heeft de weg geopend voor vrouwelijke
kandidaten; ze wachtte maar liefst eenenzestig jaar op deze eer (1995). Haar
man met wie ze samen begraven was, mocht mee verhuizen. Zo’n Poolse, dubbele
Nobelprijswinnares adopteren en naturaliseren de Fransen maar al te graag.
Getrouwd met Pierre Curie en beiden kregen in 1903 de Nobelprijs voor
natuurkunde. Daarmee was Marie de eerste vrouw die een Nobelprijs won. Pierre
overleed in 1906 toen hij de drukke rue Dauphine overstak ter hoogte van de
quai de Conti. Hij gleed uit door de regen en kwam met zijn hoofd onder de
wielen van een paard en wagen. In 1911 ontving Marie opnieuw een Nobelprijs
voor scheikunde. Ze kreeg deze voor het isoleren van radium. Dit onderzoek was
het voorstadium van haar dood. Zij stierf in 1934 aan leukemie door de
jarenlange blootstelling aan radium. Klein detail, toen in 1995 haar kist werd
bijgezet in het Panthéon naast die van Pierre was háár kist bedekt met lood.
Kenners
onder jullie zullen mij onmiddellijk verbeteren. Sophie Berthelot was de eerste
vrouw! Zij mocht echter testamentair niet gescheiden worden van haar
echtgenoot, de Franse scheikundige en politicus Macellin Berthelot die in 1907
werd ‘gepanthéoniseerd’. Door de Fransen wordt dit gezien als ‘bijvangst’, niet
op ‘eigen kracht’ en dus wordt zij niet gerekend onder de ‘groten der aarde’.
Geneviève de Gaulle-Anthonioz (nicht van President De Gaulle / 1920 – 2202) en
Germaine Tillon (1907- 2008) weer wel. Simone Veil was de volgende vrouw. Nou
weten we ook dat Fransen regels maken maar ze weer even snel breken. Het was
President Macron die besliste dat deze ‘grande dame’ van de Franse politiek
geen 10 jaar hoefde te wachten om te worden ‘gepanthéoniseerd’.
De
graftombe van Simone Veil en haar echtgenoot Antoine Veil
“We
wilden Simone Veil in het Panthéon bijzetten zonder generaties te hoeven
wachten. Zo kunnen haar strijd, waardigheid en hoop een kompas blijven in deze
moeilijke tijden”, aldus Macron is zijn discours tijdens de plechtigheid.
Het
echtpaar rust in Caveau VI in gezelschap van Jean Moulin, een belangrijk
persoon in het Franse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, Jean Monnet, één
van de grondleggers van een Verenigd Europa en schrijver André Malreaux, Frans
schrijver en politicus. Op de sobere stenen sarcofaag staat nr. 78651. Macron
noemde dit nummer als een symbool van ‘onaanraakbare waardigheid’.
De
graven van Voltaire en Rousseau
Overigens
zijn er door de eeuwen heen ook weer ‘groten der aarde’ uit het Panthéon
verwijderd nadat zij later weer van hun voetstuk waren gevallen. Ik noemde al
Honoré Gabriel Mirabeau, zo ook Louis-Michel le Peletier de Saint-Fargeau. Zijn
lichaam werd op 14 februari 1795 door zijn familie verwijderd. Auguste Marie
Henri Picot de Dampierre werd weer verwijderd wegens beschuldiging van verraad.
Zijn naam staat nog wel gegraveerd aan de noordkant van de Arc de Triomphe.
Louis-Joseph-Charles-Amable d’Albert de Luynes, in 1807 weer verwijderd uit het
Panthéon en herbegraven in de Chapelle de Saint Jean l'Évangeliste in de Église
Saint-Sulpice van Parijs. Reden onbekend.
Van
een aantal grootheden is niet het gehele lichaam herbegraven in het Panthéon
maar alleen een urn waarin het hart aanwezig is zoals: Generaal Jean-Pierre
Firmin Mahler (1808, Frans politicus Jean-Pierre Sers (1809), Italiaans
politicus Girolamo-Luigi Durazzo, toen hij stierf in Genua op 21 januari 1809,
verleende Napoleon hem de eer van het Panthéon. Marineofficier en admiraal Justin Bonaventure Morard de
Galles (1809), Militaire commandant Alexandre-Antoine Hureau de Sénarmont
(1811) en Frans staatsman Leon Gambetta (1920). Bij brigade generaal
Jan Willem de Winter, graaf van Huessen (1812), ontbreekt juist het hart.
De
klim van 206 treden naar de collonade van de koepel wordt beloond met een
fantastisch 360 graden uitzicht over Parijs
Mijn
gids neemt mij richting de uitgang waar wij stoppen bij een grote deur die
haast ceremonieel met een enorme bos sleutels wordt geopend. Na drie jaar van
renovatie is het weer mogelijk om van april tot en met oktober, vier keer per
dag de koepel van het Panthéon te beklimmen. Om er te komen, moet je wel zo'n
206 treden beklimmen maar eenmaal boven wordt de architectuur van deze
mythische plek onthuld, evenals een 360° perspectief op Parijs. Tot 1889 was
dit gebouw ook het hoogste punt van Parijs voordat het werd onttroond door de
bouw van de Eiffeltoren. De koepel verbergt eigenlijk drie boven elkaar
liggende koepels en weegt maar liefst 17.000 ton. Bij de eerste stop heb je een
prachtig uitzicht over het interieur van het mausoleum. Bij de tweede stop, sta
je onder de immense colonnade van de koepel en heb je zicht op het stadhuis van
het 5e arrondissement en over de place du Panthéon, de rue Soufflot en de
jardin du Luxembourg. Vervolgens de laatste trappen richting de colonnade van
de koepel voor een adembenemend uitzicht over Parijs. Kaarten voor de
beklimming moet je vooraf online bestellen. De beklimming en de afdaling nemen
zo’n 45 minuten in beslag. Die middag ben ik weer een geweldige Parijservaring
rijker.
Zicht
op het stadhuis van het 5e arrondissement aan de place du Panthéon
Eglise Saint-Étienne-du-Mont
De oude sterrenwacht van de Sorbonne universiteit, gelegen op het dak van de universiteit aan de rue Saint-Jacques. Deze sterrenwacht stamt uit de tijd dat studenten van de Sorbonne Astronomie konden studeren
De Universiteit van Parijs, ook bekend onder de naam Sorbonne, was tot 1970 de universiteit van Parijs. Na de gebeurtenissen in mei 1968 werd de universiteit gesplitst in dertien afzonderlijke universiteiten. In het midden de voormalige Sint-Ursulakapel deze kapel werd in 1642 voltooid.
Montmartre
met op de voorgrond de Saint Eustache
Geen opmerkingen:
Een reactie posten