Met verbijstering kijk ik naar de foto in de ochtendkrant van maandag 11 maart 2024. Waar Sharai, de achterkleindochter van de holocaust overlevende Rudy Cortissos en haar vader worden uitgescholden door een menigte agressieve haatzaaiers op weg naar de Portugese synagoge, voor het bijwonen van de openingsplechtigheid van het Holocaustmuseum in Amsterdam. Wat een historische dag had moeten worden werd een van de zwartste voor joods Nederland.
Zondag 10 maart opende Zijne Koninklijke
Hoogheid Koning Willem-Alexander het Nationaal Holocaustmuseum, ondergebracht
in de voormalige kweekschool aan de Plantage Middenlaan. Het heeft bijna 79
jaar op zich laten wachten. Het is wel het enige Shoah-museum ter wereld dat
gevestigd is op de plek waar de Jodenvervolging zich ook daadwerkelijk
afspeelde. Via dit gebouw werden enkele honderden Joodse kinderen weggesmokkeld
uit de crèche ernaast. Aan de overkant staat de Hollandsche Schouwburg. Tot
1940 was de Hollandsche Schouwbrug een populair theater in de Plantagebuurt in
Amsterdam. In 1941 veranderde de Duitse bezetter de naam van het theater in
"Joodsche Schouwburg". In augustus 1942 kreeg de Schouwburg een
andere functie toegewezen door de Duitse bezetter. Vanaf die tijd moesten joden
uit Amsterdam en omstreken zich melden voor deportatie, of werden hier onder
dwang naar toe gebracht. Vele duizenden mannen, vrouwen en kinderen werden van
hieruit gedeporteerd naar Westerbork om van daaruit op transport te worden
gezet naar concentratie- en vernietigingskampen. De Hollandsche Schouwburg heeft
ook een gedenkruimte. Een plek waar nabestaanden en overlevenden hun dierbaren
persoonlijk kunnen herdenken. Op de namenwand staan 6.700 familienamen van de
uit Nederland gedeporteerde en vermoorde joden gegraveerd. Het in september
2021 geopende Holocaust Namenmonument symboliseert alle 102.000 joodse
slachtoffers en 220 uit Sinti en Roma uit Nederland.
Joodse sporen in Parijs
Wat de joodse buurt was in Amsterdam, de
buurt strekte zich uit langs de Jodenbreestraat, Uilenburg, Vlooienburg,
Waterlooplein, Marken, Rapenburg en Nieuwe Herengracht, later ook Nieuwmarkt,
Sint Antonies-breestraat, de Plantage, Weesperstraat en Weesper- plein tot aan de
Nieuwe Kerkstraat, is het derde en vierde arrondissement van oudsher de joodse
buurt van Parijs. Wie joods Parijs wil
zien gaat naar de wijk Marais, waar toeristen naar folkloristische etalages met
menora's turen en in de rij staan voor heerlijke falafels en waar de geur van
warme pastrami en borscht je tegemoet komt vanuit de restaurantjes en koosjere
winkels. De omgeving van de rue des Rosiers is al sinds de 12e eeuw een joodse
wijk. Vroeger was deze straat een weg die langs een deel van de omwalling van
Filips August liep, met tuinen waarin rozenstruiken - rosiers - groeiden. Aan het einde van de 14e eeuw werd
de Joodse gemeenschap uit de wijk verbannen, maar werd later weer teruggehaald,
vermoedelijk om er terug inkomsten uit te halen. In de 20e eeuw werd de wijk aangevuld
met Joden uit Rusland en Polen die op de vlucht waren voor de pogroms en later
voor het naziregime.
Op warme dagen lijken in de rue des Rosiers, rue Pavée en de rue des Écouffes Jaffa noch de oude stad van Jerusalem niet erg ver weg. Zwarte orthodoxe kleding, keppeltjes en mannen met grote zwarte hoeden en dito overjassen zie je overal op straat. Op de schoolpleinen voetballen jongens die hun bar mitswa nog niet gedaan hebben, in korte broeken en gestreken witte shirts, met hun beginnende bakkebaarden half verstopt onder hun keppels.
Jammer genoeg zie ik bij elk bezoek aan
deze levendige wijk dat het hart van de joodse gemeenschap in Parijs verandert.
Door de enorme stijging van de onroerendgoedprijzen, de economische malaise en
misschien ook de angst, sluiten groenteboeren, bakkers, boekhandels en café's
hun deuren. In de vroegere hamam zit nu een modewinkel, net als in het pand van
Jo Goldenberg. Chique boetieks waar een jurk één maandloon kost.
Wandelend door de wijk kom je overal
gedenkplaten tegen, bijvoorbeeld in de rue de Sevigne bij het vroegere Lycée
Victor Hugo, de l'École de filles de la rue de Sevigne en in de rue des
Écouffes nr. 6 en 10. Daar kun je nog het opschrift lezen: 'École primaire de
jeunes Israélites', waarvan alle kinderen gedeporteerd werden. De stad Parijs
onderhoudt vandaag de dag bijna 1300 gedenkplaten. Iets meer dan 1000
gedenkplaten houden verband met de gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog.
In de derde zijstraat van de rue des
Rosiers, de rue Pavée, zo genoemd omdat dit de eerste geplaveide straat van
Parijs was, ligt de Agoudas Hakehilos Synagogue. De synagoge, gebouwd in
1913, ligt een beetje verscholen in een
bocht op nummer 10 en is ontworpen door Hector Guimard (1867-1942). Opmerkelijk, want hij was namelijk een
architect van woonhuizen (Castel Béranger) en vooral bekend van de art nouveau
metro-ingangen. Deze synagoge is dus wat dat betreft een vreemde eend in de
bijt. De oplossing ligt in het feit dat Guimard een Joodse vrouw had en
zodoende betrokken was bij de Joodse gemeenschap. Deze buurt is dichtbebouwd en
Guimard had dan ook weinig ruimte voor de synagoge. Van buiten is er eigenlijk
niet veel aan te zien, behalve dan de vijf meter smalle art nouveau façade. Het
interieur daarentegen is prachtig, mede dankzij het vele licht dat binnenkomt
dankzij grote glaspanelen in de dakconstructie. Verder is het interieur rijk
gedecoreerd in de stijl die hem zo lief was. In 1941, de dag na Jom Kipoer (de
Grote Verzoendag), werd de synagoge samen met vijf andere synagogen in Parijs
zwaar beschadigd tijdens een antisemitische bomaanslag. Reden voor Guimard om
te verhuizen naar de Verenigde Staten. Hij overleed in 1942 in New York, waar
hij mede door de angst voor de oorlog en omdat zijn vrouw Joods was, was gaan
wonen.
Sinds 2007 heeft de Marais een stadstuin
die vernoemd is naar Anne Frank. De 4000 vierkante meter grote 'Jardin Anne
Frank', ligt verscholen achter de rue Beaubourg aan de impasse Berthaud (3e).
In het hart van de tuin is een loot geplant van de beroemde oude kastanjeboom
waarop Anne uitkeek vanuit het Achterhuis. De tuin werd geopend op 20 juni 2007
door de toenmalige Parijse burgemeester Bertrand Delanoë. Ernaast, in de rue du
Temple, kun je een bezoek brengen aan het Musée d'Art et d'Histoire du Judaïsme.
Een ultramodern museum in een historisch pand waar de bezoeker op
ontdekkingstocht gaat en zich kan verdiepen in de joodse cultuur. Dit is een
museum waar je gegarandeerd een beter inzicht krijgt in de verschillende joodse
levenswijzen.
Pardonne, mais n'oublié pas
Eens per jaar vindt wereldwijd de joodse
herdenking plaats van de slachtoffers van de Jodenvervolging tijdens de Tweede
Wereldoorlog én de herdenking van de opstand van het Getto van Warschau. 'Jom
Hasjoa' staat voor Holocaust herdenkingsdag en vond dit jaar plaats vanaf zonsondergang woensdag 4 mei tot
zonsondergang donderdag 5 mei. Gedurende
die 24 uur staat men stil bij de vernietiging van de zes miljoen Europese Joden
tijdens de Tweede Wereldoorlog, en bij de invloed van de sjoa op het Joodse
volk. Volgens de joodse kalender valt Jom Hasjoa elk jaar op 27 Nisan. Dit jaar
is dat van zondag 5 mei tot ’s avonds maandag 6 mei. De officiële naam van de
dag luidt: Jom Hashoa wehagewoera - de dag van vernietiging en heldendom - het
laatste om aandacht te schenken aan de verzetsdaden tegen de nazi's. In Parijs
vinden de herdenkingen plaats bij het Mémorial de la Shoah, rue
Geoffroy-l'Asnier 17, en bij het Mémorial de la Déportation, Square de l'Ile de
France - quai de l'Archévêché,
De crypte met de eeuwige vlam
In de rue Geoffroy l’Asnier brandt al
sinds 1956 in een crypte een eeuwige vlam ter herdenking van de slachtoffers
van de Holocaust. Het 'Mémorial de la Shoah' in de Marais. Bij de ingang een
stenen muur met daarop 76.000 namen. De namen van alle Franse joden die in de
Tweede Wereldoorlog naar Duitse vernietigingskampen zijn gedeporteerd. Slechts
een fractie van dit aantal keerde levend terug. Onder de 76.000 waren ongeveer
11.000 kinderen. Het Mémorial werd in 2005 vergroot en heringericht naar
aanleiding van de 60e verjaardag van de bevrijding van het concentratiekamp
Auschwitz.
Aan de overzijde van de Seine op de
oostpunt van het Île de la Cité bevindt zich het 'Mémorial des Martyrs de la
Déportation'. Dit ondergrondse monument, gelegen op de plaats van een vroeger
lijkenhuis, herdenkt waardig alle 200.000 Fransen die de Nazi-kampen niet
hebben overleefd. Een indrukwekkende wand met evenveel lichtjes als er
slachtoffers waren. "Pardonne, mais n’oublié pas" – "Vergeef,
maar vergeet niet". Diep geroerd kom je weer boven.
De grootste synagoge van Frankrijk en
zelfs Europa bevindt zich aan de rue de la Victoire 44 in het 9e
arrondissement. De Grande Synagogue de la Victoire, werd gebouwd tussen 1867 en
1874, door de Franse architect Alfred-Philibert Aldrophe, met financiële steun
van de familie Rothschild en biedt plaats aan 1800 personen. Na de oorlog, is
er veel inspanning geleverd om het godsdienstig, artistiek en cultureel joods
erfgoed te beschermen. Ook deze synagoge raakte zwaar beschadigd na een aanval
van rechts-extremisten in oktober 1941 de dag na Kipoer. Hij werd gerestaureerd
in 1967 met financiële steun van de stad Parijs. Inmiddels is deze synagoge ook
eigendom van de stad Parijs en op 11 december 1987 geclassificeerd als
historisch monument.
Frankrijk, dat helaas ook een lange historie van antisemitisme kent, heeft na Israël en de VS de grootste joodse gemeenschap ter wereld, naar schatting tussen de 500.000 en 600.000 mensen. De meeste gemeenschappen bevinden zich in de stedelijke gebieden van Parijs, Marseille, Toulouse, Lyon en Straatsburg. Het heeft ook de grootste moslimgemeenschap, waar volgens onderzoekers 'nieuw antisemitisme' wortel schiet.
Niettegenstaande de abnormale hoge belastingen die
de Joden moesten betalen (en dit tot aan de Franse revolutie) ontwikkelde zich
een grote Joodse gemeenschap in de 17e eeuw. Hun leven werd overvloedig
gereglementeerd en ze waren dikwijls afhankelijk van de welwillendheid en de willekeur
van de lokale machtshebbers. Door hun
rijkdom wekten ze een zekere vijandigheid op bij de bevolking omwille van hun
koopmansgeest, echter hun handelsactiviteiten waren zowat de enige die ze
konden bedrijven aangezien ze van alle andere ambten uitgesloten waren. In meer
dan 400 steden en gemeenten in Frankrijk getuigt een rue de la Juiverie
(Juiverie = Jodenkwartier) of une rue des Juifs ('een Jodenstraat') van
vroegere Joodse samenlevingen aldaar. De huidige rue Ferdinand-Duval in Parijs,
gelegen tussen de rue de Rivoli en de rue des Rosiers, had vroeger de naam rue
des Juifs.
De joodse buurt in de Marais
Er zijn twee groepen Joden in Parijs, de
Sefarden en de Asjkenazen. De Sefardische Joden zijn oorspronkelijk afkomstig
uit Spanje en Portugal en zijn tijdens de Inquisitie veelal naar
Noord-Afrikaanse en Zuid-Europese landen rondom de Middellandse Zee getrokken.
Asjkenazische Joden komen vaak uit Duitsland en Oost-Europa. Niemand weet uit
hoeveel personen de beide groepen exact bestaan. De Parijse Joden wonen
traditioneel in de wijken zoals de Marais, Buttes Chaumont, bij Vincennes, in
het 17e arrondissement, in het 19e bij de avenue de Flandre en een van de
voorsteden aan de noordkant van Parijs; Sarcelles, ook wel 'Klein Jeruzalem'
genoemd. Algerijnse Joden verhuisden erheen nadat Algerije onafhankelijk van
Frankrijk werd, en ook andere Joodse Noord-Afrikanen - onder wie Marokkanen en
Tunesiërs - vonden in deze wijk een toevluchtsoord.
Antisemitisme
Frankrijk wordt momenteel gekenmerkt als
het gevaarlijkste land voor de Joden. Het aantal antisemitische incidenten
steeg in Frankrijk met 100%, waarvan de helft van de incidenten geclassificeerd
wordt als "racisme" dat gericht is tegen Joden, ook al zijn de Joden
met een minderheid van minder dan één procent van de bevolking in het land.
"De oorlog in Gaza was de trigger om de haat voor Israël uit te drukken en
de teugels van het antisemitisme weer op te pakken," zei Roger Cukierman,
de voorzitter van de Vertegenwoordiging van de Raad van Joodse Organisaties in
Frankrijk, die tevens vicevoorzitter van het World Jewish Congress is.
"Bijna onmiddellijk veranderde de kritiek op Israël of oppositie tegen de
oorlog in een weidse oproep tegen de Joden". Aanzetten tot haat en
antisemitisme online en op social media is ook uitgegroeid tot een trend.
Ontkenning van de Shoah wordt online verspreid en veel websites worden gebruikt
als voedingsbodem voor haat. Opvallend is dat het antisemitisme zijn vijandigheid
eerder richt tegen het Joodse volk en niet zozeer tegen het joodse geloof.
Wie een Franse krant openslaat, stuit op
een toenemend aantal berichten over antisemitisme.
Gelukkig vond op zondag 12 november in
Parijs een mars tegen het antisemitisme plaats, op initiatief van de voorzitter
van de Nationale Vergadering en de voorzitter van de Senaat. Ook werden er andere
bijeenkomsten in heel Frankrijk georganiseerd. In totaal demonstreerden ruim
182.000 mensen door het hele land waarvan 105.000 alleen al in de Franse
hoofdstad. Het werd gezien als een symbool van hoop.
Een symbool van hoop........... Mijn
Joodse vriend schudt zijn hoofd. "Waarom haten ze ons vanwege ons
keppeltje? Wij haten hen toch ook niet vanwege hun hoofddoek? .Onze
godsdiensten komen sterker overeen dan dat ze verschillen en bij iedereen stroomt
hetzelfde bloed door de aderen". Ik herhaal nog even de woorden van de
toenmalige Franse premier Manuel Valls: "Frankrijk zonder de Franse Joden
is Frankrijk niet meer".
Zou het dan niet mooi zijn als iedereen
daar “Inshallah" op antwoordt.
Adressen:
Diasporama (boeken
en joodse artefacts) 20 rue des Rosiers 75004
Art 25 (galerie
joodse kunst) 25 rue des Rosiers 75004
Sacha Finkelsztajn
(bakker traiteur) 27 rue des Rosiers 75004
Panzer (slager
traiteur) 26 rue des Rosiers 75004
Korcarz (slager
traiteur) 29 rue des Rosiers 75004
L’As du Fallafel
(koosjer restaurant) 34 rue des Rosiers 75004
Cash Cacher Naouri
(kruidenier) 1 rue Des Hospitalières Saint Gervais 75004
Boucherie Norbert
(slagerij) 7 rue Écouffes 75004
Librairie du
Progrès (joodse bibliotheek) : 23 rue des Écouffes 75004
Florence Kahn
(traiteur) 24 rue des Écouffes 75004
Bazar Suzanne
(religieuse artikelen) 14 rue Ferdinand Duval 75004
Synagogue Agoudas
Hakehilos, 10 rue Pavée 75004
Mémorial de la
Shoah, 17 rue Geoffroy l’Asnier 75004
Musée d’Art et
d’Histoire du Judaïsme, 71 rue du Temple 75003
Mémorial des
martyrs de la Déportation, Allée des Justes de France 75004
Grand Synagogue, 44
Rue de la Victoire 75009
Centre Européen du
Judaïsme, rue de Courcelles -boulevard Reims 75017
Jardin Anne Frank, impasse Berthaud
75003
Geen opmerkingen:
Een reactie posten