Afgelopen maand kwam ik
in het bezit van twee bijzondere boekjes over Parijs. Twee schenkingen van
mensen die wekelijks plezier beleven aan mijn weblog. Het eerste boekje kreeg
ik van een schoolvriend, al sinds de lagere school: 'Parijs bij nacht verteld door twee ooggetuigen'. Een uitgave uit
1937 van Cavelier en Haas. Het andere boekje werd mij toegestuurd vanuit Nice door
een 'amice' die dan weer in Nice woont en dan weer in Parijs, in de Marais wel
te verstaan. Mijn mond viel open van verbazing toen ik het bruine pakpapier
verwijderde en een klein groen boekje te voorschijn kwam. 'Guides-Joanne Paris,
een uitgave van Hachette et Cie. Heel voorzichtig blader ik door de vergeelde
bladzijden en zie dat het boekje gedrukt is in 1887. Nouvelle Édition staat er
met grote letters en ik bedenk dat dit gidsje van Parijs 127 jaar geleden werd
uitgegeven. Gekocht bij Librairie Hachette aan de boulevard Saint-Germain 79. Paris-Diamant staat er op de eerste
pagina die komt na de reclamepagina's. En het is inderdaad een juweeltje.
Paardentrams in de Avenue de l'Opéra
Op de volgende pagina: 'Introduction, renseignements pratiques': Arrivée á
Paris. Handige tips bij
aankomst in Parijs. Natuurlijk kwam je in die tijd, ik heb het over 1887, aan
per trein. De eerste auto was weliswaar uitgevonden in 1885, twee jaar terug,
maar het eerste bedrijf dat zich exclusief toelegde op de productie van auto's
was het Franse Panhard et Levassor in 1889, pas twee jaar later volgde Peugeot.
Al in 1848 had Parijs vijf grote stations, gerund door vijf verschillende
spoorwegbedrijven: la Compagnie des chemins de fer de l'Ouest (de stations Gare
Saint-Lazare -1837 en Gare du Nord - 1846), la Compagnie du chemin de fer de
Paris à Strasbourg (Gare de l'Est - 1849),
la Compagnie des chemins de fer de Paris à Lyon et à la Méditerranée
(gare de Lyon - 1847) en la Compagnie du chemin de fer de Paris à Orléans (Gare
d'Austerlitz - 1840). Ieder
spoorbedrijf onderhield zijn eigen spoorlijn zonder enige aansluiting op een
concurrerende lijn, want dit zou hun regionale monopolies in gevaar brengen.
Aangezien er in Parijs geen enkele spoorverbinding bestond tussen de diverse
grote treinstations, moesten goederen door de nauwe straten, met paard en wagen
worden vervoerd, om elders hun weg per spoor te vervolgen.
Champs Élysées rond 1880 -1890
Er was ook nog geen
metro, want die werd pas in gebruik genomen tijdens de wereldtentoonstelling
van 1900. Het idee voor een metro ontstond al veel eerder . Dat waren de Franse
ingenieurs Brame en Flachat, van de spoorwegmaatschappij Paris-Saint-Germain,
die in 1855 met het idee kwamen, om een gesloten ondergronds netwerk aan te
leggen van Gare du Nord naar de markthallen in het centrum van Parijs. Dit om
de aanvoer van goederen naar de 'Buik van Parijs' efficiënter te laten
verlopen. Waren deze plannen direct uitgevoerd, dan was Parijs de eerste stad
in de wereld met een metro.
De voorloper van de
metro was de 'Chemin de fer de Petite-Ceinture'. Zo rond 1850 werd besloten om
een spoorbaan aan te leggen langs de toenmalige stadsgrenzen. Een ringlijn bood
de mogelijkheid om de stad te omzeilen en aftakkingen zorgden ervoor dat alle vijf
hoofdstations onderling bereikbaar werden. De aanleg van deze prachtige 32
kilometer lange spoorlijn duurde van 1852 tot 1867. Het eerste deel werd
geopend op 12 december 1852 en het tweede deel op 30 september 1853. De bouw
van het gehele traject duurde uiteindelijk tot 1867. Vanaf dat jaar werd Parijs
het centrum en ontmoetingsplaats van de spoorwegen in heel Frankrijk. Overigens
was Frankrijk niet het eerste, maar het tweede land op het Europese vasteland
dat een spoorlijn had. Drieëntwintig dagen eerder, we schrijven 1828, was
namelijk in Oostenrijk-Hongarije de spoorlijn tussen Kirchbaum en Budweis (Het
huidige Ceske Budejovice) met veel vertoon en feestvreugde geopend.
Een wandeling anno 1887; Parijs zonder Eiffeltoren
Ademloos blader ik door
en realiseer mij dat in 1887 de Eifeltoren nog niet bestond. De bouw ervan was
net op 28 januari gestart. Zelfs de Sacré Cœur was nog in aanbouw, want de
eerste steen werd in 1875 gelegd en de bouw duurde tot 1914. Vincent van Gogh
woonde toen net een paar maanden in Parijs, bij zijn broer Theo aan de rue
Lepic 54 in Montmartre, waar hij een eigen atelier kreeg. Hier werkte hij aan
zijn artistieke doorbraak. Raakte bevriend met Henri de Toulouse-Lautrec en met
Emile Bernard. Georges Seurat, Paul Gauguin, Camille Pissarro en Armand
Guillaumin behoorden tot zijn kennissen.
Oh.. waar was ik ook
alweer gebleven? Bij de pagina: 'Introduction, renseignements pratiques:
Arrivée á Paris'. Buiten
het Gare du Nord staan koetsen met paarden op u te wachten, maar u kunt ook
gebruik maken van de omnibus of de paardentram. Je gelooft het niet maar de Compagnie
générale des omnibus heeft 52 lijnen die de verbinding verzorgen met de
buitenwijken. Elke lijn is herkenbaar aan een letter van het alfabet. Elke door
paarden getrokken omnibus biedt plaats aan 26 tot 28 personen. 14 binnenin en
boven op het open bovendek is er nog eens plaats voor 12 of 14 personen. Vol
trots wordt er vermeld dat de nieuwe bussen zelfs 40 personen kunnen vervoeren.
Binnen zitten kost 20 centimes en het bovendek slechts 15 centimes, met
'correspondance' betaalt u 50 centimes. De paardentrams zijn er voor de grotere
afstanden. Bijvoorbeeld lijn A gaat van het Louvre naar Saint-Cloud en lijn B
van het Louvre naar Sèvres etc. 1887 en er ligt al een compleet dekkend net van
openbaar vervoer. Het avontuur kan
beginnen.
Parijs bij Nacht: Een uitgave uit 1937 van Cavelier en Haas
Ik citeer uit de
inleiding van het boekje 'Parijs bij
nacht verteld door twee ooggetuigen':
"Zou er wel op de heele wereld een mensch
leven, die niet bij de gedachte naar Parijs te zullen gaan, met tintelende
oogen, vol blijdschap uitroept: Ha, eindelijk dan eens naar Parijs! Hij heeft
zich al jaren lang de mooiste voorstellingen gemaakt van deze stad, deze
lichtstad, met haar altijd op straat en in café's levende bevolking, met haar
licht en vroolijkheid, theaters, bioscopen en vooral haar schitterende
cabarets. Cabarets waar de vroolijkheid, het genoegen en de pret ten top worden
gedreven. Waar vindt men dat leven zooals het in Parijs geleefd wordt? Vooral
voor ons Hollanders is dit leven een bijna onbereikbaar ideaal. En toch
eenmaal, al was het maar eenmaal dit leven meemaken, de vroolijkheid van de
echte Parijsche vrouwen en mannen, dat moet toch wel de moeite en de kosten
waard zijn".
"Zoo
wordt gedacht en tegen kennissen gesproken. Het is geen wonder dat hij zoo
spreekt. Hij heeft het relaas van uitgaan, van vroolijke avonden en van plezier
gehoord van deze vriend, of van die kennis. wie echter het leven in deze
lichtstad goed wil beoordelen, wie goed wil zien hoe het leven daar is die zal
zijn tijd niet zoek brengen in een cabaret van verdacht allooi, in een theater,
waar de meest geraffineerde zinnenprikkelende vertooningen worden gegeven. Hij
zal niet in een van de vele kroegen zich te buiten gaan aan de in Frankrijk zoo
gemakkelijk verkrijgbare en sterk benevelende dranken. Neen, hij die de stad
Parijs wil zien, zooals zij is, hij zal met een helder hoofd, met een nuchter
begrip en een goed gevulde beurs, goed opgeborgen, de stad moeten intrekken,
Niet per taxi of tram, neen, loopen. Dan eerst kan men, aangenomen dat men er
meer is geweest, en dus eenigzins wegwijs is, de stad leeren kennen, zooals zij
is. Niet alleen de lichtkant, maar ook het Parijs wat in het donker leeft, het
Parijs dat handelt en zaken doet in misdaad en moord, het Parijs met zijn
menschenhandel en apachenleven". (Note:
apachen = straatbandieten in het Parijs van de vorige eeuw)
Rue Réaumur ter hoogte van de Cour des Miracles rond 1880
"Aan
de hand nu van deze gedachten zijn wij naar Parijs getogen, om het eens met andere
oogen te zien, als wij het al sedert jaren kennen. Wij hebben de nooden, de
smarten, maar ook de misdaden en gluiperigheden van nabij ontmoet in zulke
gruwzame vormen, dat geen woorden in staat zijn een dergelijk leven voor te
schilderen. Altijd zal men woorden te kort komen om dit lijden, dit namelooze
wee te beschrijven. Dat namelooze wee dat geleden wordt in een stad van meer
dan een millioen inwoners, in een beschaafd land en onder de oogen van een
maatschappij die zich opwerpt als beschermer der menschheid en al zijn volk. Zullen
er al zijn, die afgeschrikt worden door deze inleiding, en zijn er die denken
zedelooze lectuur in dit boekje te vinden, zij worden teleurgesteld. Wanneer men
dit boek tot het einde toe gelezen heeft, zal een breedere kijk op het leven
van vrouwen die vielen, U haar leven zuiverder doen zien. U zult ze niet langer
zien als de pest in een maatschappij, maar ook als mensch, als een mensch die
hulp noodig heeft en het zal tevens bijdragen hebben een waarschuwing te zijn
voor allen die naar een of andere grootsche stad gaan om zich te amuseeren en
het zal hem of haar bewaren voor het gevaar waaraan zooveelen van ons jonge
mannen en meisjes ten offer vallen. Laat dus geen valsche schaamte U weerhouden
om wanneer Uw kinderen oud genoeg zijn, ze dit of andere soortgelijke boeken in
handen te geven. Zij zullen dan niet uit nieuwsgierigheid het kwaad zoeken, zij
zullen het weten te ontwijken". Rotterdam, 1 augustus 1937
Paris Diamant de reisgids uit 1887 uitgegeven door Hachette et Cie
Choix
d'un quartier et hotels:
Komt u voor zaken of plezier? begint de pagina. "L'étranger
qui cherche avant tout les distractions et qui désire voir le Paris des
plaisirs"; wordt verwezen naar de boulevards du Faubourg, Poissonnière à
la Madeleine. Voor (bank)zaken
moet u zijn in het quartier dicht bij les rues Montmartre (niet te verwarren
met Montmartre in het 18e arrondissement) en het Louvre. De kamers in de hotels
variëren van 4 à 5 fr. per dag, met badkamer 6 fr. In de betere hotels lopen de
prijzen op van 70 tot 250 fr. per nacht. Nog steeds, zo'n 127 jaar later, kom
je de namen uit die tijd nog tegen: Het Grand-Hôtel, Hôtel Scribe, Hôtel Continental (het huidige
Westin hotel) Grand-Hôtel du Louvre. Ik hoor u denken en de Ritz dan? De Ritz
aan de place Vendôme werd pas geopend in 1898. Kijkend naar de prijzen uit die
tijd, dan is het leuk om te weten dat de Ritz op dit moment gesloten is vanwege
een verbouwing en weer open gaat in 2015 met prijzen vanaf € 1500 per nacht.
Exclusief ontbijt natuurlijk.
Toch anders dan in het
boekje Parijs bij nacht:
"Na
onze kamer betrokken te hebben, welke er werkelijk zeer behoorlijk uitzag,
namen wij een heerlijk verfrischend koud bad, waarna wij weer geheel verkwikt
en uitgerust, besloten nog een kijkje in de bar te nemen. toen viel ons iets
op, wat wij hier niet hadden verwacht in dit hotel. Regelmatig trokken dames en
heeren naar boven, de hoteltrap op, om na langere of kortere duur weer in de
bar te verschijnen. Toen werd het ons duidelijk dat wij door den taxichauffeur
naar een bordeel-hotel waren gebracht. Dit gebeurt veel in Parijs. Niet door de
werkelijke stationeerende taxi's maar van de z.g. 'snorders', waar wij
toevallig de taxi van hadden gehuurd".
Benieuwd ben ik naar de
pagina Cabarets. Daar wordt verwezen
naar de Folies-Bergère aan de rue richer 32. Het werd op 2 mei 1869 geopend als
operagebouw met als naam Folies Trévise. Op 13 september 1872 werd het theater
hernoemd tot Folies Bergère. Het programma laat zien ballet, variété en
pantomime. De toegangsprijs is 2 fr. De Moulin Rouge aan de rand van Montmartre
werd pas geopend op 6 oktober 1889.
De place de l'Opéra 1875
Parijs bij nacht:
"Wij
besluiten om ons te begeven naar Mont Martre. Dit is een merkwaardige wijk. Men
kan geweest zijn in Amsterdam Zeedijk, op de Hamburgsche Reeperbaan, in
Berlijn, in Weenen - al deze steden hebben hun eigen buurt die met Mont Martre
te vergelijken is. Maar overeen te brengen met deze, bij uitstek Parijsche
karakteristiek van Mont Martre is geen van deze buurten. Mont Martre s eenig.
Aan veel huizen zijn roode lantaarns opgehangen wat wil zeggen dat in zoo'n
huis een bordeel is gevestigd. Ook zijn er veel hotelletjes met voor de ramen
bordjes, waarop staat dat men daar een gemeubileerde kamer kan huren. Er staat
echter niet bij dat men zoo'n kamer niet een geheelen nacht behoeft te huren.
Integendeel een uur is lang genoeg volgens de hotelier en dat niet naar uw
trouwboekje geïnformeerd wordt staat ook niet op het bordje, doch dat is in
deze soort van hotelletjes natuurlijk nooit.
""Ondanks
dat het vrij laat in den ochtend was zag men toch hier en daar een late feestganger,
die wegens geldgebrek, uit de zaak waar hij den heelen nacht groote verteringen
heeft gemaakt, weggewerkt is, zacht zingend zijn weg naar huis zoeken. Ook
vrouwen loopen al of nog op straat, vermoeid en loom door de hedennacht van hen
gevergde diensten voor hun klanten. Zij lopen vermoeid naar een klein eethuisje
waar zij wat eten en daarna haar kamer opzoeken en de dag wegslapen om voor den
koomenden nacht nieuwe krachten op te doen. Zoo gaat het leven van deze vrouwen
geregeld door. 's Nachts boemelen, drinken en fuiven, - overdag slapen.
De rue de Rennes gezien vanuit de boulevard Raspail rond 1877. Photo:
Charles Marvilde
""Kijk
ze aan, deze beklagenswaardige schepsels, met kringen onder den oogen, zooveel
mogelijk met kunstmiddelen tot iets toonbaars opgelapt, op wier lippen
honderden mannen en jongelingen hun vurige kussen hebben gedrukt. Hoe is het
mogelijk dat er mannen te vinden zijn die zich vermaken met deze wassen
beelden, deze levende dooden, die voor geld de meest onnatuurlijke en
beestachtige genoegens aan haar cliëntèle verschaft.
Veroordeel
ze niet, deze vrouwen. De omstandigheden hebben er haar toe gemaakt. En aan
wien de schuld dat zij tot de meest geraffineerde zedenloosheid vervallen? Aan
de mannen, die deze vrouwen bezoeken, en die, verzadigd van een gewoon
huwelijksleven, bevrediging zoeken in onnatuurlijke en meest zedenlooze
genoegens".
"Ongelukkige
stakkers zijn het. Zij verdienen uw medelijden zeer zeker. Betoon hen dat
medelijden niet, door haar uit te noodigen een avondje met U uit te gaan.
Betoon haar uw medelijden door te trachten in deze vrouwen iets anders te zien,
dan een vrouwtjes lastdier, alleen geschapen tot het genoegen van den man. Veroordeel haar dus niet, doch steek deze
drenkelingen op de levenszee een stroohalm toe, waaraan zij zich kunnen
vastklampen, en waardoor zij misschien gered kan worden".
Het boekje eindigt met
de woorden:
"Na
deze roes te hebben medegemaakt, beseft ge eerst nu pas duidelijk, wat het
nachtleven in Parijs in werkelijkheid is, en lichamelijk voelt gij een
souvenir, dat zij voor Uw verdere leven als een herinnering meegaf. Leeren doen
de menschen nooit.......".
Met dank aan Eduard
Danser en Joep Eijkens voor deze prachtige boekjes.
Paris-Diamant par P. Joanne, 1887 - Parijs bij nacht door
twee oogetuigen door Cavelier en Haas, 1937
Na het lezen van deze
blog wil ik u vragen uw stem uit te brengen voor de Golden Blog Awards 2014. U
kunt elke dag stemmen tot 23 oktober 2014. Klik hier voor de pagina van de Golden Blog Awards. U kunt stemmen door op de
knop 'Je Vote' te klikken. Wederom dank voor uw stem.