NIEUWE ONTDEKKINGEN IN PARIJS

Couvent des Cordeliers, Paris print fair

Een persbericht over een nieuwe tentoonstelling gewijd aan de prentkunst van de vijftiende eeuw tot heden brengt mij naar een van de oudste gebouwen van Parijs, waar nauwelijks over geschreven wordt in de vele Parijsboeken die ik bezit. Tijd om op onderzoek uit te gaan. Het gaat om de tweede  editie van de ‘Paris Print Fair’ die van 23 tot en met 26 maart 2023 wordt gehouden in de refter van het middeleeuwse ‘Couvent des Cordeliers’ verborgen in het hart van het 6e arrondissement.  Deze beurs, uniek voor Frankrijk, wordt georganiseerd door de CESEDT – de  ‘Chambre Syndicale de l’Estampe du Dessin et du Tableau’, een hele mond vol, in samenwerking met gerenommeerde exposanten afkomstig uit heel Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Nederland, Oostenrijk, Spanje en de Verenigde Staten, die bekend staan om hun internationale referenties in de prentkunst van grote meesters. Uit Nederland is daar bijvoorbeeld aanwezig Jurjens Fine Art uit Amsterdam met onder andere werken van Hieronymus Bosch, Pieter Breugel. Te zien zijn werken (in willekeurige volgorde) van Rembrandt, Dürer, Goya, Degas, Callot, Picasso, Capelari, Braque, Vasarely, Soulages en Dufresne. Als een van de oudste kunstvormen is prentkunst een veelzijdige en legendarische discipline die nog steeds wordt gewaardeerd om zowel zijn verhalende kracht als zijn unieke, variërende, en technische kwaliteiten. Het is een kunstvorm die een revolutie teweegbracht in de toegankelijkheid van kunst voor het publiek, een kunstvorm die kunstenaars een manier biedt om hun werken te reproduceren en hen in staat stelt hun creatieve domein verder te verkennen. Deze tentoonstelling / beurs geeft je niet alleen de mogelijkheid om kennis te maken met beroemde prentkunst maar geeft je ook de gelegenheid om dit unieke gebouw van binnen te bekijken.

 

Couvent des Cordeliers

Het Couvent des Cordeliers was een van de oudste kloosternederzettingen in het middeleeuwse Parijs. Omgeven door de rue Antoine-Dubois, rue Monsieur-le-Prince, rue de La Harpe en de rue de l’École-de-Médicine, grenzend aan de église Saint-Côme op de hoek van de rue Racine en de boulevard Saint-Michel. Hier lagen eens wijngaarden, begrensd door de stadsmuren van Philippe Auguste, ook bekend als Koning Filips II. Het was Lodewijk IX, bijgenaamd de Heilige of Jeanne d’Evreux, de weduwe van Koning Karel IV, bijgenaamd de Schone, (er bestaan twee versies van het verhaal) die een stuk grond aanbood voor de monniken van deze orde om een  klooster, kerk en refter te bouwen. De bouw hiervan begon rond 1230 en de ‘refectoire’, waarover later meer, werd pas in 1506 voltooid. Het Cordeliers-klooster was een van de grootste in Parijs. De term Cordeliers verwijst naar Franciscaanse monniken afkomstig uit geheel Frankrijk (er waren verschillende Cordeliers-kloosters in Frankrijk), verbonden met de Heilige Franciscus van Assisi  en herkenbaar aan het grote koord dat werd gedragen om het handgeweven gewaad. Het klooster nam een zeer belangrijke plaats in in de religieuze en intellectuele geschiedenis van Parijs. Franciscaner monniken uit geheel Europa kwamen hier om hun theologische opleiding te volgen of af te ronden. De kloosterbibliotheek, omvatte ten tijde van de Revolutie maar liefst 25.000 banden. De Franse Revolutie luidde overigens de doodsklok voor religieuze congregaties in Frankrijk. In 1790 werden alle 284 Franciscaanse kloosters, verspreid over geheel Frankrijk, gesloten.

 Couvent des Cordeliers - Foto: L'Image Contemporaine

Op 27 april 1790 werd de kloosterkapel ‘gevorderd’ door een radicaal gezelschap dat zich de Club des Cordeliers noemde. Officieel ‘Société des droits de l'homme et du citoyen’ geheten – de maatschappij voor de Rechten van de Mens en de Burger. . De club verspreidde ideeën over vrijheid, gelijkheid en broederschap en had zich als taak gesteld een toeziend oog op de revolutie te houden en waakzaam te zijn tegen misbruik van macht. Camille Desmoulins was de oprichter.Tot de overige vooraanstaande leiders of leden behoorden advocaten, journalisten, republikeinen en revolutionairs waaronder: Jean-Paul Marat, Georges Danton, en Louis Legendre. 

De dood van Marat door Jacques-Louis David 1793

De Club der Cordeliers hield een waakzaam oog op de aristocraten, volgde kritisch diverse regeringsinstanties, voerde acties door middel van enquêtes, intekenlijsten, petities, demonstraties en indien nodig oproeren. Ze speelden een belangrijke rol bij de afschaffing van de monarchie in de zomer van 1792. Een deel van het klooster werd toen omgevormd tot ziekenhuis voor de revolutionaire Marseillais die gewond raakten bij de aanval op het paleis in de Tuilerieën. Danton en Demoulins maakten zich inmiddels zorgen over de richting van de Revolutie en riepen publiekelijk op tot matiging. Op 30 maart 1794 werden ook zij gearresteerd en beschuldigd door Robespierre van fraude en samenzwering. Op 5 april gingen Desmoulins en Danton met dertien anderen naar de guillotine. De staatsman Georges Danton stierf als laatste nadat hij de beul had gemaand niet te vergeten zijn hoofd aan het volk te tonen; “het mag bepaald gezien worden”.

De bekende journalist Jean-Paul Marat werd een tiental maanden eerder vermoord door een sympathisante van de Girondijnen, te weten Charlotte Corday. Hij werd geëerd als een martelaar van de vrijheid, zij werd vier dagen na Marats dood, gedood door middel van de guillotine. 

Zoals je kunt lezen kent dit monument in Parijs een rijke geschiedenis. In overeenstemming met het thema geneeskunde huisvestte het eerst het Musée Dupuytren uit 1835, een zeer ongebruikelijk museum in Parijs rond anatomie en geneeskunde, dat verbonden is met de school voor geneeskunde en de Université Pierre et Marie Curie. De refter van de Cordeliers is een fantastische plek om te ontdekken, voor iedereen die geïnteresseerd is in architectuur in gotische stijl. De refter is het enige overblijfsel van het voormalige Cordeliersklooster. Een deel van het gebouw wordt gebruikt door de universiteiten van Paris V en Paris VI. Dit gebouw, dat in 1905 op de monumentenlijst werd gezet werd in de jaren 2016 tot 2018 voor ruim 10,5 miljoen euro gerestaureerd. 

Paris print fair 2023 - Jurjens Fine Art Amsterdam - Hieronymus Bosch: Parable of the two blind man

Mede dankzij  de stad Parijs is de eetzaal van 700 m² geschikt gemaakt voor culturele evenementen en de bovenverdiepingen huisvesten studio’s om onderzoekers in residentie te huisvesten. Wat betreft het 18e-eeuwse paviljoen dat grenst aan de refter, daar is  de receptie van deze nieuwe instelling gehuisvest. De ingang bevindt zich op nummer 15 van de rue de l’École de Médicine. Deze straat heette vroeger rue des Cordeliers en later rue Marat.

 

Paris print fair 2023 - Galerie Sarah Sauvin Parijs - Rembrandt van Rijn:  Huisje bij een gracht met uitzicht op de stad Oudekerk ca. 1641

Zoals ik al eerder schreef, deze tentoonstelling / beurs geeft je niet alleen de mogelijkheid om kennis te maken met beroemde prentkunst maar geeft je ook de gelegenheid om dit unieke gebouw van binnen te bekijken. Rue de l’École de Médecine 15. 

Paris print fair 2023 - Marcellin Desboutin: L’Homme à la pipe

 
 

Van donderdag 23 maart tot en met zondag 26 maart geven de volgende galeries ‘acte de presence’:

Galerie Arenthon – Parijs

Galerie Bei der Oper – Wenen

Galerie Nathalie Béreau – Parijs & Chinon

Galerie C.G. Boerner – Düsseldorf & New York

Galerie Brugal – Pont l’Abbé

Paris print fair 2023 - Galerie Arenthon Parijs:  Georges Braque 1958

Galerie Christian Collin – Parijs

Galerie documents 15 – Parijs

Galerie Grillon – Parijs

Jurjens Fine Art – Amsterdam

Galerie Le Coin des Arts – Paris

Paris print fair 2023 - Pasnic Collection Parijs: Antonio Segui

Lelong Editions – Paris

Galerie Martinez D. – Paris

Palau Antiguitats – Barcelona

Galerie H.H. Rumbler – Frankfurt

Galerie Sagot Le Garrec – Parijs

Paris print fair 2023 - Editions Lelong Parijs: Fabienne Verdier: Aria 09, 2021

Galerie Sarah Sauvin – Parijs

Galerie Xavier Sedoux – Parijs

Emanuel von Baeyer Cabinet – Londen

Pasnic collection – Parijs

Association Les amateurs d’estampes – Parijs

 

Paris print fair 2023 - Galerie bei der Oper Wenen - Kitano Tsunetomi: Sagi Musume (l) / Friedrich Capelari : Returning home 1915 (r)

 

Kimsooja 'To Breathe' Galeries Lafayette Haussmann

In december 1893 openden de neven Théophile Bader en Alphonse Kahn een winkel met naaigerief, dat 'Aux Galeries Lafayette' werd genoemd. De naam van de winkel verwees naar het oorspronkelijke adres aan de rue La Fayette, op wandelafstand van de Opera Garnier. In 1905 gaf Bader de Franse architect Georges Chedanne de opdracht om de nieuw aangekochte gebouwen (rue la Fayette 38, 40 en 42) volledig te herbouwen, wat duurde tot in 1907.  Weer een aantal jaren later werd Galeries Lafayette uitgebreid met de aankoop van het pand aan de boulevard Haussmann nummer 15 en groeide uit tot het indrukwekkende warenhuis dat we nu kennen. 

'La Coupole' een creatie van de Franse architect Ferdinand Chanut

Pas in 1912 kreeg Lafayette de monumentale koepel in Byzantijnse stijl van gekleurd glas en smeedijzer, een ontwerp van de Franse architect Ferdinand Chanut. Maar liefst 33 meter hoog. Het metalen frame steunt op 10 punten en is voorzien van  gebrandschilderd glas rijkelijk versierd met bloemmotieven van glaskunstenaar Jacques Grüber, dat weer zorgt voor een prachtig goudkleurig licht.  De rijk geornamenteerde balustrades zijn van de hand van Louis Majorelle. De koepel gaf het gebouw de bijnaam ‘Magasin Coupole’.

De buitenzijde en de constructie van de koepel in 1912 van Galeries Lafayette Paris Haussmann - Foto © Galeries Lafayette

De constructie anno 2023

Vanaf de derde etage heeft u een prachtig overzicht. Wat u zeker moet doen is een bezoek brengen aan de vijfde etage waar u door de binnenramen kunt kijken naar de speciale ijzeren constructie van de achterkant van de koepel. Met de roltrappen gaat u naar de zevende etage en vervolgens met trappen naar de achtste etage. Vanaf het terras wordt u  gratis getrakteerd op een adembenemend uitzicht over Parijs. Met name het uitzicht op de Opera Garnier is spectaculair. Volgens een gedenksteen is op dit zelfde dak op 19 januari 1919 een vliegtuig geland. Ook kunt u de stalen buitenconstructie bekijken die de grote binnenkoepel van daglicht voorziet. Als laatste tip geef ik u mee om zeker in december een kijkje te nemen in Galeries Lafayette. Onder de koepel, op de plek waar Edith Piaf in 1950 haar chansons; "la Vie en rose", "l'Hymne à l'amour" en "La plus belle histoire d'amour" ten gehore bracht, staat dan een immense kerstboom met een hoogte van meer dan 25 meter.

 

De constructie aan de binnenzijde

'To Breathe'

Maar van 14 april tot en met 30 juni krijg je ook de unieke kans om onder begeleiding de binnenkant van de constructie te bekijken. Dit ter gelegenheid van een speciale licht georiënteerde kunstinstallatie ‘To Breathe’, van de Koreaanse kunstenaar Kimsooja, in opdracht van Lafayette Anticipations. Lafayette Anticipations is eigendom van de Fondation Galeries Lafayette en een fonds te weten, ‘Fonds de Dotation’ van de familie Moulin. Ginette Moulin is een Franse zakenvrouw, voorzitter en meerderheidsaandeelhouder van Galeries Lafayette.

 

Voor het kunstwerk van Kimsooja worden 660 ruiten bedekt met een speciaal folie dat natuurlijk licht afbuigt - Foto © Galeries Lafayette

Het resultaat aan het inwendige van de koepel - Foto © Galeries Lafayette

Door de iconische glazen koepel te bedekken met een speciale folie, die natuurlijk licht afbuigt   in alle kleuren van de regenboog (ook wel diffractie genoemd), transformeert Kimsooja de externe oppervlakken van de koepel en de interne ruimtes in een iriserend landschap die gedurende de dag steeds een veranderend beeld geven (te denken aan de kleuren van olie op het water of die van enorme zeepbellen). Meer dan 110 jaren na de bouw geeft Kimsooja de koepel zijn kleuren terug, met behulp van de natuurlijke kenmerken van licht in overeenstemming met de oorspronkelijke bedoelingen van Jacques Grüber. De kunstenares creëert zo een ongekende dialoog met deze iconische koepel en het architecturale erfgoed van Galeries Lafayette door op slimme wijze gekleurd licht terug te brengen in het hart van dit historische art nouveau gebouw.

Kimsooja 'To Breathe' - Foto © Galeries Lafayette

 

‘To Breathe’ is te bewonderen van 14 april tot en met 30 juni 2023. Meer dan 660 ruiten, 1.000 m²  glas worden in 12 dagen bedekt met het speciale folie. Bezoeken aan de binnenkant van de koepel op de 5^e etage zijn alleen mogelijk door vooraf te boeken. Kosten per persoon € 15.

Reserveren op https://haussmann.galerieslafayette.com/events/visites-patrimoine/

Elke woensdag van 10.00 uur tot 12.00 uur (zonder rondleiding)

Elke vrijdag van 12.00 uur tot 14.00 uur (zonder rondleiding)

Elke zaterdag van 09.00 tot 10.30 uur (rondleiding in het Frans)

Elke zondag van 10.00 tot 11.30 uur (rondleiding in het Engels)

NOTRE-DAME DRIE JAAR NA DE BRAND

De ziel van Parijs brandt

Zeer waarschijnlijk weten we nog allemaal waar we waren op de avond van 15 april 2019 toen de kathedraal aller kathedralen geteisterd werd door een verwoestende brand. De hele wereld stond even stil toen de 855 jaar oude Cathédrale de Notre-Dame verzwolgen leek te worden door een enorme vlammenzee. Zowel op televisie als op social media was live te volgen hoe een enorm drama zich voltrok.

 

15 april 2019, de Notre Dame geniet nog van het 'gouden uur'

15 april om 18.20 uur gaat een eerste brandalarm af tijdens de avondmis. Maar er is twijfel omdat nergens een teken van brand te zien is. Uit voorzorg wordt toch de kathedraal ontruimd. Echter om 18.23 uur gaat er een tweede brandalarm af. Er is dus echt iets aan de hand. Net voor 19.00 uur haastten brandweerlieden zich naar de Notre-Dame, gewapend met beschermende uitrusting, slangen en een plan. Goed gebriefd en door de jaren heen vakkundig getraind in de specifieke protocollen voor het bestrijden van een brand bij elk van de vele historische monumenten van Parijs. Allemaal gebaseerd op essentiële kennis die is vergaard uit decennia van wetenschappelijk onderzoek naar rampen bij andere historische monumenten. De brandweerlieden hebben een instructiehandleiding voor ieder monument in de stad waar ze regelmatig in geoefend worden.

Om 19.10 uur wordt een steeds grotere rookpluim zichtbaar boven het dak van de kathedraal. Social media lijkt te ontploffen van de hoeveelheid foto’s en filmpjes die inmiddels circuleren. Toeschouwers verzamelen zich aan beide kanten van de Seine en de kathedraal wordt omgeven met auto’s met blauwe zwaailichten. Onmiddellijk wordt begonnen met de evacuatie van onschatbare kunstwerken in strategische volgorde. De brandweerlieden wisten ook wat ze moesten doen om zoveel mogelijk van de delicate structuur te behouden, zoals het water weghouden van de glas-in-loodramen om zo een thermische schok te voorkomen die ze zou hebben verbrijzeld.

19.17 uur - na dertig minuten branden stonden het dak en de torenspits in brand - Foto: Wikimedia par Guillaume Levrier

19.32 uur - Foto: Wikimedia par Cilcée

19.50 uur. De eeuwenoude eikenhouten dakbalken van de kathedraal, ook wel le forêt genoemd, staan in brand. De vlammen raasden langs de oorspronkelijke 3.500 zolderbalken inclusief de span en plaatbalken. De wereld vreest voor haar voortbestaan als een moment later ook nog eens de iconische 19^e eeuwse, 96 meter hoge torenspits, gebouwd door Eugène Viollet-le-Duc instort en drie gaten slaat in het gewelfde plafond. Ruim 700 brandweerlieden zijn inmiddels in de weer om te redden wat er te redden valt. Angst slaat zowel gelovigen, kunstliefhebbers en kunsthistorici om het hart. Het kan niet anders dat zeer kostbare en onvervangbare kunstwerken verloren zouden gaan. Maar dankzij het heldhaftige optreden van de brandweer zijn tijdens de brand de belangrijkste werken gered, waaronder een deel van de doornenkroon en een nagel uit het kruis van Jezus, ook de tuniek van Sint Lodewijk kon worden gered. Sommige geredde werken werden onmiddellijk overgebracht naar het nabij gelegen Hôtel de Ville. Om later in veiligheid te worden gesteld in het Louvre. In totaal zijn die nacht meer dan 1.300 kunstwerken in veiligheid gesteld.

 

20.00 uur - Foto: Wikimedia par Godefroy Paris

21.21 uur - Foto: Wikimedia par Baidax

22.55 uur. Dankzij de inzet van de brandweer wordt het steeds duidelijker dat de structuur en de façade van de Notre-Dame de brand gaan overleven. Maar de brandweer heeft niet kunnen voorkomen dat meer dan 1.000 m² dak in vlammen zijn opgegaan. Ook in de noordelijke belfort heeft brand gewoed. Pas de volgende dag om 09.30 uur wordt het sein brand meesten gegeven. Een maand na de brand is een deel van de kathedraal nog altijd onbegaanbaar voor inspecteurs. Speciale robots worden hiervoor ingezet.

Foto van de Notre Dame de ochtend na de brand - Foto: Cité de l'architecture et du patrimoine Paris

 

De beelden die de wereld overgaan leiden tot een golf van solidariteit in Frankrijk en daarbuiten.  Onmiddellijk mobiliseert de ‘Fondation de France’ haar netwerk en opent een speciaal fonds om de vele donateurs, die zich inmiddels aanmelden, in staat te stellen om bij te dragen aan de wederopbouw van de kathedraal. Zo ontstaat er een donatie-strijd tussen de rijke Franse families: Pinault, Arnault, Bettencourt. In totaal wordt binnen vierentwintig uur meer dan 880 miljoen euro toegezegd. Maar op 16 mei 2016 blijkt dat er pas 71 miljoen op de teller staat waarvan 31 miljoen toegezegd door bijna 11.000 donateurs. Inmiddels is meer dan 846 miljoen euro ingezameld door 340.000 mecenassen en donateurs uit 150 landen.

 

Logo van Rebâtir Notre-Dame een creatie van Studio Philippe Apeloig

De herbouw - Rebâtir Notre-Dame

Op 15 april 2019 deed de Franse president Emmanuel Macron een misschien wat ondoordachte uitspraak; dat de kathedraal voor de Olympische spelen van 2024 in Parijs, zou zijn herrezen. Als projectmanager wordt legergeneraal Jean-Louis Georgelin, tevens de vertegenwoordiger van de president van de republiek en president van Rebâtir Notre-Dame de Paris aangesteld. Fransen zijn gek op titels.

 

25 april 2019 - De eerste zorg is de de consolidatie van het gebouw

“Steen lijkt misschien solide, maar de betrouwbaarheid van de muren van een kathedraal is onderhevig aan een delicaat evenwicht van krachten”, zegt Aline Magnien, directeur van het LRMH, het ‘Laboratoire de Recherche des Monuments Historiques’. “Het is een belangrijk onderdeel van de genialiteit van middeleeuwse architectuur, waardoor vroege bouwers indrukwekkend hoge, maar relatief dunne muren konden bouwen die duizenden tonnen gewelfd plafond konden dragen. De gebogen vorm van het 30 meter hoge gewelf van de Notre Dame had een esthetisch doel, maar diende ook een cruciaal technisch doel: warmte vasthouden van mogelijke dakbranden - een taak die het in  april 2019 heel goed deed”, voegt Magnien toe. “Maar deze gewelven creëren een krachtige naar buiten gerichte kracht op de muren van de kathedraal. Daarom hebben middeleeuwse architecten luchtbogen aan de buitenkant toegevoegd die de muren naar binnen duwen. Dat is ook de reden dat we houten tegenkrachten hebben toegevoegd om de druk op de luchtbogen te neutraliseren.

Een verwrongen steigerconstructie van meer dan 30.000 staven 

Ondertussen hebben de gapende gaten in het plafond de stenen nog eens blootgesteld aan een regelmatige aanvoer van regenwater. Zo kan er pas een afdichting plaatsvinden wanneer de beschadigde steiger is verwijderd. Ongeveer 30.000 staven steigers, met een gewicht van 300 ton, die gedeeltelijk door de brand zijn gesmolten en verwrongen, werden eerder in 2018 opgesteld ter voorbereiding van 20 jaar renovatiewerkzaamheden. Speciaal hiervoor wordt een kraan met een hoogte van 84 meter geïnstalleerd. Het ontmantelingsproces dat in januari 2020 begon werd vlak daarna weer stopgezet als gevolg van COVID-19. Op 8 juni 2020 worden de werkzaamheden weer hervat na een pauze van drie maanden. Op 24 november 2021 zijn alle uitgebrande steigers rond de Notre-Dame verwijderd.

 

De complexe steigerconstructie binnen in de Notre Dame

Nu kunnen de werkzaamheden aan het interieur van de kathedraal beginnen zonder het risico te lopen dat de beschadigde steiger in de kathedraal instort. Vervolgens worden er nieuwe steigers in de kathedraal gebouwd om de gewelven te beschermen en ondersteuning te bieden. De steigers moeten het gewicht dragen dat voorheen door de gewelven werd gedragen, zodat de bouw kan doorgaan zonder de integriteit van de Notre-Dame in gevaar te brengen. Het wereldberoemde orgel van de kerk, gebouwd in 1730 door Aristide Cavaillé-Coll, schijnt de brand vrijwel ongeschonden te hebben overleefd. Het orgel bestaat uit meer dan 8.000 tinnen pijpen, verdeeld over 111 registers. Het heeft 5 klavieren van 56 toetsen en een pedaalklavier van 32 pedalen. Het orgel was al eens in de jaren ‘90 van de 20e eeuw compleet gerenoveerd. Begin december 2021 wordt het grote orgel ontmanteld en verwijderd. De pijpen zullen worden gerepareerd en grondig worden schoongemaakt om het loodstof, dat zich afgezet heeft tijdens de brand, te verwijderen. Drie gespecialiseerde orgelateliers in Hérault (Manufacture Languedocienne de Grands Orgues de Lodève), Vaucluse (Ateliers Quoirin) en Corrèze (Cattiaux Chevron), werden geselecteerd om de restauratie uit te voeren. De werkzaamheden, de her-montage en afstemming van het orgel zullen naar verwachting in april 2024 voltooid zijn. Dit alles gebeurt onder leiding van Bertrand Cattiaux. De orgelbouwer uit Liourdes (Corrèze) houdt zich al 48 jaar bezig met onderhoud van orgels. Het op een na grootste orgel van Frankrijk, na dat van de Saint-Eustache, is nu in goede handen.

 

Een klein wonder, de torenhaan werd ongeschonden teruggevonden - Foto: EP-RNDP - Rebâtir Notre-Dame de Paris

Intussen worden massa’s puin op de vloer van het transept vanwege veiligheidsredenen geruimd met behulp van speciale robots. Er moest rekening gehouden worden met meer dan 200 ton lood afkomstig van het ingestorte dak. Er waren ook kleine wonderen. De torenhaan die op de iconische torenspits prijkte werd ongeschonden teruggevonden tussen het puin. Ook opmerkelijk;  twee van de vier met bladgoud bekleedde engelen overleefden een val van 25 meter. Een engel was zo ‘ongedeerd’ dat het zelfs een verborgen geheim onthulde; een nooit eerder geziene handtekening die de identiteit van de kunstenaar bevestigde. Van de twee engelen werden opnieuw mallen gemaakt en op basis van archieven en foto’s konden de twee vernielde engelen worden gereconstrueerd door het Atelier Tolis in Chevilly-Larue (Val-de-Marne).

 

Spectaculaire ontdekkingen worden gedaan zoals een aantal fragmenten die behoorden tot het oude doksaal uit de 13^e eeuw van de kathedraal - Foto: EP-RNDP - Rebâtir Notre-Dame de Paris

Nu het transept vrij is van puin worden opgravingen mogelijk gemaakt door het verwijderen van het podium bij de dwarsbeukovergang, dat tijdens de brand zwaar beschadigde. Deze uitzonderlijke kans leidde tot grote ontdekkingen waaronder een aantal fragmenten die behoorden tot het oude doksaal uit de 13^e eeuw van de kathedraal. Dit decoratieve scherm dat het koor van het schip scheidde, werd gebouwd rond 1230, maar werd verwoest in de 18^e eeuw. Verder twee sarcofagen. De eerste sarcofaag die werd ontdekt dateert uit de 14^e eeuw volgens de onderzoekers, De tweede loden sarcofaag bevatte inscripties die het mogelijk maakte om de overledene te identificeren als kanunnik Antoine de La Porte (1627-1710) die in opdracht van Koning Lodewijk XIII een groot deel van de herontwikkeling van het koor financierde. Zodra de onderzoeken zijn voltooid worden ze weer teruggeplaatst in de gewelven van de kathedraal. Een en ander leverde wel een vertraging op van twee maanden.

 

De steigerconstuctie die de bouw van de nieuwe torenspits mogelijk moet maken - Foto: EP-RNDP - Rebâtir Notre-Dame de Paris

Juli 2022. Er kan een begin gemaakt worden met de vloerinstallatie, bedoeld om de 600 ton wegende, 100 meter hoge steigers te ondersteunen, die moeten helpen bij de reconstructie van de torenspits. De steiger zal blijven groeien naarmate de bouw van de torenspits vordert. Een tijdelijk schuifdak strekt zich nu uit over het gehele gebouw, inclusief de oversteek van het transept, wat zorgt voor een volledige waterdichtheid. De 96 meter hoge torenspits zal identiek aan de creatie van Viollet-le-Duc worden herbouwd. Eind 2023 moet ‘La flèche de Notre-Dame’ vanaf de buitenkant weer zichtbaar zijn.

Detail van de torenspits en de originele tekening van Viollet Le Duc

Detail van de torenspits en de dakconstructie in 3D

 

De brand leidde tot de instorting van ongeveer 15% van de gewelven. Om ze te restaureren zijn twee soorten steen nodig. Harde stenen, vooral om de ingestorte bogen te reconstrueren en de beschadigde stenen in de muren te vervangen, en zachtere stenen voor het reconstrueren van de ingestorte of beschadigde gewelven. Deze operatie vereist nieuwe stenen die qua uiterlijk en kleur compatibel zijn met die van de Notre-Dame. Hiervoor zijn verschillende steengroeven geïdentificeerd in het geologische bekken van Lutetian, ook bekend als de ‘Parijse steen’. Voor de winning van harde stenen werd gekozen voor de steengroeve van Croix-Huyart in de Oise, ten noorden van Parijs. Acht andere steengroeven, gelegen in de gebieden van Saint Maximin (Oise) en Soissons (Aisne), zijn geselecteerd voor de winning van zachte stenen.

 

Voor de winning van harde stenen werd onder andere gekozen voor de steengroeve van Croix-Huyart - Foto: EP-RNDP - Rebâtir Notre-Dame de Paris

42.000 m² Binnenmuren van de kathedraal – waaronder het hoofdschip, de zijbeuken en de kooromvang worden intussen gereinigd met een speciaal soort latex dat in de jaren negentig speciaal werd ontwikkeld als reinigingsmateriaal voor historisch metselwerk. Voor het eerst gebruikt in het Verenigd Koninkrijk bij de restauratie van de Saint-Paul’s Cathedral. De latex vormt een soort membraam dat na droging weer wordt verwijderd met al het vuil dat blijft kleven aan de latex. De schoongemaakte binnengevels krijgen hun oorspronkelijke kleur terug. De originele steen heeft namelijk een blonde kleur en de architecten hebben er alles aan gedaan om een eeuwenoud patina te verkrijgen.

 

Voor het reinigen van de binnenmuren wordt een speciaal soort latex gebruikt - Foto: EP-RNDP - Rebâtir Notre-Dame de Paris

Het Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS) is een van de acht groepen die door het Ministerie van Cultuur zijn aangewezen om de verschillende aspecten van de restauratie te behandelen. Als onderdeel van de restauratie werden de 113 ramen in de hoge traveeën van het schip, het koor en het transept, evenals de ramen in de sacristie, verwijderd en vervoerd naar verschillende werkplaatsen in Frankrijk, waar ze worden schoongemaakt en vervolgens opnieuw worden geïnstalleerd. De ramen in de 24 kapellen en tribunes worden ter plekke schoongemaakt. De werkplaats van de Dom van Keulen in Duitsland heeft geholpen bij de renovatie door haar team van meesterglasblazers en schilders ter beschikking te stellen om de ramen van de hoge traveeën van het schip te herstellen. Verder leverden 70 meester-glasbewerkers van acht gespecialiseerde werkplaatsen  uit de Aube, Côté d’Or, Eure-et-Loir, Rhöne, Sarthe, Val-de-Marne en Yvelines een bijdrage aan de restauratie van de historische ramen (zwart en plakkerig van roet, stof en resten van de kaarsen van miljoenen toeristen door de jaren heen).

De ramen in de 24 kapellen en tribunes worden ter plekke schoongemaakt - Foto: EP-RNDP - Rebâtir Notre-Dame de Paris

 

Verder leverden 70 meester-glasbewerkers van acht gespecialiseerde werkplaatsen een bijdrage aan de restauratie - Foto: EP-RNDP - Rebâtir Notre-Dame de Paris

Het raamwerk van Notre-Dame, ook wel het bos genoemd, dateerde uit de 13e eeuw en was een van de oudste bouwwerken in Parijs. Elke balk kwam van een andere eik. De afmetingen van het raamwerk waren indrukwekkend: 100 meter lang en 13 meter breed in het schip, 40 meter in het transept en 10 meter hoog. De helling van het dak van de Notre-Dame was 55°. Het eerste frame in het koor van de kathedraal werd geconstrueerd met bomen die gekapt zijn rond 1160 -  1170. Sommige bossen waren op het moment van aanleg al zo’n driehonderd tot vierhonderd jaar oud, wat overeenkomt met bomen uit de 8e of 9e eeuw. Op het frame ruste een loden dak bestaande uit 1326 tafels van 5 mm dik met een totaalgewicht van 210 ton. In 1196 schonk bisschop Maurice de Sully bij testament 5.000 pond voor de aankoop van het lood.

 

Het raamwerk van Notre Dame, ook wel het bos genoemd, dateerde uit de 13e eeuw - Foto Wikimedia

De houten binnen constructie van een van de torens voor het opvangen van de trillingen van de klokken - Foto: Wikimedia

Nadat direct na de brand allerlei wilde plannen werden gelanceerd om de kerk te restaureren in nieuwe vormen, is uiteindelijk toch besloten om dat op de oorspronkelijke wijze te doen. Dat wil zeggen: de kap met nieuw eiken op traditionele wijze herbouwen. Een wijs besluit, hoewel er best iets te zeggen was voor bijvoorbeeld een nieuw glazen dak. Voor het nieuwe dak werden 2000 eiken van 40 meter geselecteerd, gekapt en in balken gezaagd. Deze eiken, waarvan de meeste meer dan 200 jaar oud zijn, werden geplant vóór de Franse Revolutie van 1789. Het werk werd uitgevoerd onder toezicht van het Office national des forêts (ONF), verantwoordelijk voor het onderhoud, het behoud en de ontwikkeling van het Franse boserfgoed. Daarna volgt het drogingsproces en daar zit, volgens de specialisten, het probleem. Een drogingsproces is een kwestie van jaren, echter omdat de kathedraal klaar moet zijn in 2024, presidentieel bevel, wordt het eiken nu kunstmatig gedroogd. Maar in de huidige nieuwbouw zie je daar waar het drogen kunstmatig gebeurt, balken in de eerste jaren nog werken en vaak krom trekken.

De constructie die de torenspits van de Notre Dame moet gaan ondersteunen - Foto: EP-RNDP - Rebâtir Notre-Dame de Paris

Stel je voor: de acht enorme balken voor de te herbouwen ‘Flèche’ van de Notre Dame. Lengte ca. 40 meter. Doorsnede ca. 30 x 30 cm. Die vormen de draagstructuur van die toren en worden met Middeleeuwse pen-gatverbindingen met de overige draag- en koppelbalken verbonden. Daar zit geen speling in. Wat nu als die 2 cm krimpen in de komende jaren? Komt dan het pronkstuk van Le-Duc scheef te staan? Dat zal geen fraai gezicht opleveren, en hoogstwaarschijnlijk een politieke rel. (Bron Robert Guinee, mei 2022)

Foto: Musée Carnavalet – De constructie van La Flèche de Notre-Dame – Viollet Le-Duc - Edouard Corroyer,  modelbouwer

Resumé

Op 9 juli 2020 presenteerden de hoofdarchitecten het ‘Centre Monuments Nationaux’ restauratieplannen voor de Notre-Dame kathedraal aan de Nationale Commissie voor Erfgoed en Architectuur (CNPA), de adviesraad die belangrijke restauratieprojecten in Frankrijk behandelt en uitvoert. De studie presenteerde uitgebreide plannen om de eerder bestaande structuur van de kathedraal te respecteren en het monument in zijn laatste volledige, samenhangende en bekende staat te herstellen, waardoor het uiterlijk van de kathedraal wordt hersteld zoals het was vóór de brand van 15 april 2019. 

Bij de herbouw zullen ook originele materialen worden gebruikt, zoals hout voor de dakbedekking. Het rapport stelt dat deze restauratiemaatregelen de authenticiteit, harmonie en samenhang van dit meesterwerk van gotische architectuur zullen waarborgen. We zijn nu bijna twee jaar verder en de restauratie is nog in volle gang. De honderden vakmensen, die Frankrijk nog steeds rijk is, werken dag en nacht om de moeder van alle kathedralen, de ziel van Parijs in volle glorie te herstellen. Ook zal er worden geëxperimenteerd met de verlichting. Zo kunnen we op Goede Vrijdag koelere verlichting verwachten en juist op Paaszondag meer vrolijke en flamboyante verlichting. De deadline voor de officiële ingebruikname is nu verplaatst naar eind 2024. Maar de kathedraal zal mooier zijn dan ooit te voren.

De honderden vakmensen, die Frankrijk nog steeds rijk is, werken dag en nacht om de moeder van alle kathedralen, de ziel van Parijs in volle glorie te herstellen - Foto's: EP-RNDP - Rebâtir Notre-Dame de Paris

Blijf op de hoogte door de Facebook pagina te volgen van Rebâtir Notre-Dame, of nog beter steun het renovatieproject door een kleine bijdrage door te klikken op deze website