TWEE NEDERLANDSE TOPVERKOPERS IN DE PARIJSE MAKELAARDIJ

Stel je bent miljonair of je hebt de jackpot gewonnen in de Staatsloterij op het lot wat je steeds voor de tiende van de maand moet kopen en je wil een ruime ‘pied à terre’ in Parijs, hoe ga je dan te werk? Parijs is zonder twijfel de duurste hoofdstad in Europa om te investeren in vastgoed. Per vierkante meter betaal je al gemiddeld zo’n slordige 10.000 euro. In vergelijking met het gemiddelde van Frankrijk (€ 4.000) is Parijs tweeënhalf keer duurder. Gemiddeld stijgen de prijzen van vastgoed in Parijs met zo’n 5,7% per jaar. Hoe komt het eigenlijk dat de lichtstad zulk een hoge vastgoedprijzen kan vragen en bijna alles ook nog eens snel verkocht wordt? Is het de romantiek die de stad uitstraalt? Is het de naam?

Christie's Belles demeures de France is gespecialiseerd in de duurste appartementen van Parijs

Tijd om op onderzoek uit te gaan en het geluk was aan mijn zijde toen ik tijdens het Koningsfeest in de residentie van onze ambassadeur in Frankrijk, Z.E. Pieter de Gooijer twee Nederlanders tegen het lijf liep die beiden werkzaam zijn bij ‘Belles demeures de France’, onderdeel van het internationale vastgoed-netwerk van Christie’s International Real Estate. ’s Werelds leidende netwerk voor luxe onroerend goed. Ondersteund door de gewaardeerde kunsthandel heeft Christie’s een wereldwijd netwerk dat exclusieve huizen en luxe onroerend goed diensten aanbiedt aan kopers over de gehele wereld. Jaarlijks ontvangt Christie’s miljoenen online verzoeken van veeleisende en puissant rijke internationale huizenkopers.

Gelegen aan de Avenue Pierre 1^e  de Serbie, nummer 30, de meest prestigieuze wijk van Parijs, is ‘Belles-demeures de France hèt ontmoetingspunt voor het beste onroerend goed en de meest veeleisende klanten. De etalage bevestigt dan ook mijn veronderstelling, appartementen vanaf zo’n slordige 3 miljoen euro oplopend tot ‘prix sur demande’ – prijs op aanvraag. Het is 10.00 uur dinsdagochtend en ik heb een afspraak met Monsieur Otto-René Weijsenfeld de Grave en Madame Leandra Choay, beide van Nederlandse afkomst en al jaren werkzaam in het topsegment van de Parijse onroerend goed markt. ‘Belles-demeures de France Parijs, behoort tot de slechts 1200 geselecteerde kantoren werkzaam in 45 landen geselecteerd door Christie’s International Real Estate. Als basisprijs wordt een verkoopprijs van minimaal 1 miljoen euro gehanteerd. “Ons kantoor is goed voor meer dan 30% van de markt tot 4 miljoen euro. Van 4 miljoen tot 5 miljoen euro pakken wij 50% en alles wat daar boven ligt hebben wij maar liefst 70% van de markt. Dat wil zeggen dat de overige 30% van deze onroerend goed markt wordt afgehandeld door 2500 makelaars”, aldus Otto. Want na onze kennismaking bij de ambassadeur mag ik tutoyeren.

“Alle aangeboden panden worden door ons eerst geselecteerd op ligging en architectuur. Het zijn dan ook de pareltjes van de stad. Aangezien onze clientèle mondiaal is spreken de meeste van ons vier tot vijf talen”. We drinken nog eerst een petite café en gaan vervolgens te voet naar een tweetal door Otto geselecteerde appartementen. We begeven ons naar het 7^e arrondissement naar de chique Quai d’Orsay. Een appartement op de vijfde etage met uitzicht over de Seine. “Appartementen hier doen ongeveer 25.000 tot 35.000 euro per vierkante meter. Dit appartement zit aan de top. 319 vierkante meter met een verkooprijs van 11 miljoen euro. Beneden in de hal moeten we eerst langs de loge van de gardien, de conciërge”.

Otto-René Weijsenfeld de Grave en Leandra Choay, beide van Nederlandse afkomst en al jaren werkzaam in het topsegment van de Parijse onroerend goed markt

De gardien

Het overgrote deel van de conciërges in Parijs is van Spaanse of Portugese origine. Ze kwamen ooit als immigranten naar de hoofdstad en namen daar het stokje over van de generatie die hun wortels hadden in de Franse regio Bretagne. Maar Parijs heeft een probleem. Elk jaar verdwijnen er zo’n 2000.  De oude vertrouwde Parijse conciërge dreigt uit te sterven: de ‘bewakers’ van appartementencomplexen, die vaak een hele sociale functie vervullen, worden steeds meer vervangen door elektronische toegangscontroles en particuliere schoonmaakbedrijfjes. Voor de grootste vakbond van de beroepsvereniging, de ‘Syndicat National Indépendant des Gardiens d'Immeubles, Concierges et Professions Connexes’, zijn de problemen veelzijdig; de leegloop naar aanleiding van de lage lonen en de te kleine pensioenen. “Videocamera’s en digicodes vervangen niet het wakend oog achter het gordijn dat altijd gedeeltelijk geopend is. “Het is een wanhopige situatie”, zei een woordvoerder. “Met wat ze verdienen, zijn er weinigen in staat geweest om geld opzij te zetten om vervolgens iets voor zich zelf te kopen. Vaak zijn het alleenstaanden met familie in het buitenland waar ze nauwelijks een band mee hebben. Sommige mensen staan bij hun pensioen letterlijk op straat.”

Christie's Belles demeures de France vertegenwoordigt 70% van alle appartementen boven de 5 miljoen euro

Afhankelijk van hun werkzaamheden, verantwoordelijkheden en ‘schaarse’ opleiding verdient een ‘Gardien-conciërge d’immeuble’ in Parijs bruto tussen de € 1361,16 en de € 1799 per maand. Het salaris, conform een in de wet vastgelegde CAO, geregistreerd bij een vakbond, omvat verschillende elementen; het contractuele maandsalaris, een senioriteitsbonus (3% van het basissalaris per 3 jaar) en een 13e maand, uitsluitend bij een voltijd baan. De medewerkers zijn verdeeld in twee categorieën A en B. De werknemers in categorie A hebben een deeltijd baan en krijgen geen gratis huisvesting toebedeeld. Die is alleen weggelegd voor de categorie B, een voordeel voor hen in natura. De verhuurder zorgt voor verwarming, maar de overige kosten zijn voor de huurder. Het behang in de loge, vaak niet groter dan 15 m², wordt volgens contract eens per vijf jaar vervangen.

Het eerste top appartement ligt op de vijfde etage van de chique Quai d'Orsay

“Otto draagt ‘zijn’ gardiens op handen. “Zij zijn de ogen en oren in ons vakgebied en waarschuwen ons vaak ver van te voren wanneer er weer een appartement in de verkoop komt. Zij zijn een van de eersten die het te horen krijgen”

Een super kleine lift voor hooguit twee personen, heel normaal in deze gebouwen, brengt ons naar de vijfde etage. Otto neemt liever de trap. “Houdt mij gezond”!

Bij binnenkomst begrijp je onmiddellijk waarom het hier gaat om een topappartement. Een grote entree hal komt uit een enorme living met parketvloer, vier grote openslaande ramen van vloer tot plafond met een voor Parijs diep balkon, dat over de gehele breedte van het appartement loopt. Het uitzicht is werkelijk adembenemend met uitzicht over de Seine, hoog boven de bomen. Je overziet Parijs vanaf het Palais de Chaillot, de ‘gouden driehoek’ van Parijs en het Grand Palais. Verder een bibliotheek, twee slaapkamers, badkamer en een walk-in-closet alles voorzien van geornamenteerde houten panelen.

Het appartement heeft een prachtig 180 graden vrij uitzicht over de Seine en de 'Gouden driehoek' van Parijs.

Belangrijk bij aankoop van een appartement is het uitzicht. Uitzicht over de Seine betekent dat je geen woonhuis hebt met inkijk vanaf de overzijde. Met wonen op de vierde of vijfde etage kijk je over de bomen, lager beperken ze je uitzicht. Combinatie van Seine en zicht op de Eiffeltoren of een ander icoon van Parijs verhoogt de prijs nog eens extra. Soms is er sprake van een verdubbeling of zelfs een verdrievoudiging. De duurste appartementen vind je in het 7^e en 8^e arrondissement. Met name de ‘Triangle d’Or, het gebied tussen de Avenue Montaigne, George V en de Champs Élysées. Verder het 16^e rond de Place des États-Unis, het 6^e rond Odeon, de Jardin Luxembourg en het 7^e, Faubourg Saint-Germain. De lessen in hoe en waar koop ik een topappartement volgen elkaar snel op. “De koper van dit appartement is spekkoper”, vul ik aan. “Nou nee, de nieuwe eigenaar sloopt er alles uit en richt het in geheel naar eigen smaak. Bij dit soort prijzen speelt geld vaak geen enkele rol”, aldus Otto.

Leandra beaamt dit. “Ik zit te wachten op een bezichtiging door een Amerikaan van een appartement van ruim 8 miljoen euro, maar ik krijg geen contact met hem en inmiddels heb ik al twee aanbiedingen gekregen boven de vraagprijs”.

De meeste aankopen vinden plaats tussen buitenlanders. Een Amerikaanse bezitter van een appartement in Parijs verkoopt deze weer aan een Chinees, een gefortuneerd Pool of een Rus.

Dit appartement met vrij uitzicht over de Seine kost 11 miljoen euro

Het is duidelijk, de markt voor dit prijssegment is booming. Een luxe appartement staat gemiddeld zo’n drie tot zes maanden te koop. Belangrijkste oorzaak van deze oververhitte markt is de Brexit. Grote bedrijven verplaatsen hun hoofdkantoren naar Parijs. Het district La Défense dat ontstond in de jaren 60 staat vandaag gekend als het episch centrum van Europa qua kantoorruimtes met een oppervlakte van meer dan 5,6 miljoen vierkante meter. Het daarom dat 1/3 van de 50 grootste bedrijven in de wereld hier hun hoofdkantoor hebben staan. Londen wordt ingeruild voor Parijs.

Verder komen rijke Fransen weer terug naar Frankrijk, sinds dat in 2018 de solidariteits-belasting op rijkdom, de Impôt de solidarité sur la fortune of ISF, is afgeschaft. Tevens hebben gefortuneerde Amerikanen en Chinezen Parijs in hun hart gesloten ondanks de protesten van de Gele Hesjes in de Franse hoofdstad. Neem dan ook nog eens de lage rentevoet en het is gebrek aan nieuwbouw. Alleen afgelopen maand al verkocht Otto twee appartementen aan Amerikaanse kopers voor respectievelijk 13 miljoen en 8,5 miljoen. Een Russische klant liet zich verleiden tot een ‘pied à terre Parisien’ voor 12 miljoen. Het bewijs wordt nog eens geleverd door dat beide telefoons tijdens mijn fotografie onophoudelijk blijven rinkelen.

Uw blogger voelde zich heel even miljonair

Op dit moment staat er zelfs in Parijs een huizenblok te koop voor de prijs van 220 miljoen euro. Ja je leest het goed het is bijna een kwart miljard. Te koop: Een herenhuis van 10.498 vierkante meter in hartje Parijs pal naast de Eiffeltoren. Op de kruising van de Avenue de Suffren en de Quai Branly. Het huizenblok, eigenaars zijn twee mysterieuze zussen uit een oud adellijk geslacht, is het duurste stuk vastgoed dat momenteel te koop staat in Parijs. Zulke objecten mogen rustig trofeeën worden genoemd. Maar de grootste ‘deal’ ooit gemaakt door Belle demeures de France was een château, net buiten Parijs, voor de lieve som van 275 miljoen euros.

Het volgende appartement ligt op loopafstand van het eerste, precies aan de overzijde, aan de Cours Albert 1er

Hoeveel is Parijs dan waard zou je zeggen. Volgens de auteurs Patrice de Moncan en Gilles Ricour de Bourgies, schrijvers van het boek  ‘Que vaut Paris - histoire et analyse de la propriété immobilière’, blijkt dat Parijs ongeveer 707 miljard euro waard is. Monumenten, infrastructuureigendommen en treinstations buiten beschouwing gelaten. In Parijs heeft de Kerk ook nog nauwelijks vastgoed in handen. Vandaag de dag is Parijs zelf de belangrijkste vastgoedeigenaar.

De voordeur toont overduidelijk de signatuur van glaskunstenaar René Lalique

Het volgende appartement ligt op loopafstand van het eerste, precies aan de overzijde, aan de Cours Albert 1er. Het gebouw is ontworpen door René Lalique, een van de belangrijkste juwelenontwerpers van de Franse art nouveau maar ook een freelance ontwerper voor verschillende huizen. Zijn signatuur is direct zichtbaar aan de buitenzijde van het pand en aan het glas van de toegangsdeur. Ook hier ontkomen wij niet aan het spiedende oog van de gardien. Ook hier weer een kleine lift die ons naar de vierde etage brengt. Otto neemt wederom de indrukwekkende ‘escalier d’honneur’, de majestueuze trap. 

De indrukwekkende ‘escalier d’honneur’, de majestueuze trap

Dit appartement is geheel stijlvol gemeubileerd. Een zeer bijzondere entree voert naar een living met aanpalende slaapkamer en een badkamer uitgevoerd met een adembenemend spiegeldecor. En dan het uitzicht vanaf het balkon. Jawel de Seine inclusief de Eiffeltoren, Musée Quai Branly en de nieuwe Cathédrale de la Sainte-Trinité de Paris naar een ontwerp van de Parijse architect Jean-Michel Wilmotte met vijf gouden koepels. Het gehele gebied is bovendien aangemerkt als UNESCO-erfgoed. Verder is er nog een tweede slaapkamer met badkamer. Het gehele appartement is 160 vierkante meter groot en staat in de verkoop voor slechts 4,2 miljoen euro of 26.250 euro per vierkante meter, een koopje met zo’n riant uitzicht.

Dit appartement is geheel stijlvol gemeubileerd

De master bedroom met uitzicht op de Tour Eiffel

De entree van dit miljoenen appartement

Inmiddels blijkt wel dat een ‘pied à terre’ er voor mij hier niet in zit. Maar wat zijn dan de goedkoopste arrondissementen in Parijs? In het 19^e € 7.800 per M², 20^e € 8.240 per M² en het 13^e € 8610 per M² maar dit zijn de gegevens van eind 2018 toen de vastgoedprijzen al tot recordhoogtes waren gestegen en het slechte nieuws is dat deze prijsescalatie naar verwachting nog wel zal aanhouden. Het goedkoopste gebied om te kopen is La Chapelle maar daar wil je nog niet eens dood gevonden worden.

Vanaf het balkon een adembenemend uitzicht over de Seine, Tour Eiffel en de nieuwe Cathedrale Russe

De aanhoudende telefoontjes dwingen onze Nederlandse topverkopers terug te keren naar het kantoor waar ik nog even kennismaak met de Vlaamse directrice Madame Marie-Hélène Lundgreen. Rechts aan een bureau van een Libanese medewerker drie klanten uit Qatar die in het Arabisch uitleg krijgen hoe in Parijs een appartement te kopen en aan de andere kant is een makelaar in onderhandeling over de verkoop van een appartement in het italiaans. Aline, een van de personal assistants staat bij de desk aan de ingang een klant te woord in vloeiend Japans. Het is duidelijk tijd om afscheid te nemen van Leandra en Otto. Een zeer leerzame les in beleggen in onroerend goed rijker neem ik plaats op het terras van Les Deux Abeilles aan de rue de l’Université 189.

De beide Nederlandse makelaars en de directrice Marie-Helène Lundgreen

Voor meer informatie: Christies Belles demeures de France

Otto-René Weijsenfeld de Grave - +33 1 53 23 81 86

Leandra Choay - +33 1 53 23 81 88

FLUCTUART, HET EERSTE DRIJVENDE MUSEUM VAN PARIJS

De trouwe lezers van mijn blog weten dat ik verzot ben op street art in Parijs. Regelmatig besteed ik er ook aandacht aan, zoals bijvoorbeeld in mijn blog ‘Straatkunst in Parijs’ (13 september 2018), ‘Street art Paris, kunst of vervuiling’ (23 juni 2014) of onlangs, ‘Street Art 13, het grootste Urban Art museum van Parijs’ (3 februari 2019). Sinds juni heeft Parijs het eerste drijvende museum voor urban art. Het schijnt zelfs het eerste drijvende museum ter wereld te zijn! Fluctuart heet dit nieuwe ‘Centre d’Art Urbain en drijft ter hoogte van de Pont des Invalides schuin tegenover de achterzijde van het Grand Palais. Dit drijvende museum is de winnaar van een initiatief van de Parijse burgemeester, Anne Hidalgo’, op zoek naar projecten die de iconische rivier zouden kunnen vernieuwen. ‘Réinventer la Seine’ lanceert maar liefst 40 projecten langs haar oevers.

Fluctuart het eerste drijvende museum van de wereld - Photo Fluctuart

Al sinds 2013 hebben de kades van de Seine, Les Berges, een extra dimensie gekregen. Op de linkeroever vind je vanaf het Musée d’Orsay richting de Eiffeltoren een wereldplek voor jong en oud. Een boulevard van 2,3 kilometer met in en langs de Seine, drijvende tuinen, wandelpaden, sportveldjes atletiekbanen, grote foto-exposities en klimmuren voor kinderen. Dit alles links en rechts gelardeerd met vers gras, plantenkassen, zitbanken, strandstoelen en heel, heel veel bloemen. Met een drijvende tuin, een promenade van 1800 m²  gebouwd rond vijf eilanden. Met meer dan 6 miljoen bezoekers verwelkomd in drie jaar, is het voetgangersgebied van de linkeroever van de Seine, van Pont-Royal naar de Alma-brug, een succes dat nu door iedereen wordt erkend en geprezen door de Parijzenaars en toeristen. Op basis van dit onbetwiste succes lanceerde Anne Hidalgo in mei 2015 wet II van de herovering van de oevers van de Seine, die voorziet in de ontwikkeling van de rechteroever. En nu is er weer een attractie aan toegevoegd.

Prachtig gelegen aan de 'Berges de Seine' bij de Pont des Invalides - Photo Fluctuart

Vier jaar lang hebben wij gedroomd over een plek voor urban art zegt Nicolas Laugero-Lasserre, mede-oprichter en zelf een groot verzamelaar met een verzameling van bijna 500 stuks thuis. Kunst aan het water, Fluctuart, is een dynamische toevoeging aan de Seine en houdt het midden tussen een urban art museum en een cultureel centrum 2.0. Hier ontdek je de artiesten van morgen, in de inspirerende nabijheid van alle grote klassieke kunstwerken die Parijs telt. De naam is een verwijzing naar het devies van Parijs: Fluctuat nec mergitur (het schommelt op de golven, maar gaat niet onder). Nicolas Laugero-Lasserre, Géraud Boursin en Eric Phillippon zijn de initiatiefnemers. De boot, 43 meter lang en 11,40 meter breed is gebouwd in Dieppe en afgebouwd in Rouen. Het concept van dit drijvende gebouw is bedacht door de architect Gérard Ronzatti van Seine Design in samenwerking met Artistik Rezo.

Het concept van dit drijvende gebouw is bedacht door de architect Gérard Ronzatti van Seine Design - Artist Impression by Seine Design

Met een oppervlakte van 850 m² verdeeld over drie niveaus en volledig modulair. Het hoofdniveau bevat de permanente collectie, een boekwinkel, een bibliotheek met gespecialiseerde boeken en een bar. Drie keer per jaar wisselen de tentoonstellingen die het gehele jaar gratis, zeven dagen per week, te bezichtigen zijn. Sommige solo anderen weer collectief. Het publiek zal worden uitgenodigd om kunstenaars met verschillende achtergronden te ontdekken. Historische pioniers zoals Futura 2000 Jr, Keith Haring, of wereld beroemde kunstenaars zoals Shephard Fairy, Invader en Banksy.

Het museum is geheel gewijd aan urban art - Photo Fluctuart

Op het dakterras een tweede bar en een klein restaurant waar je terecht kunt voor gezonde gerechten geserveerd in bento doosjes zoals krab- en grapefruit salade of gerookte tonijn met avocado en mango tartine.  ’s Avonds verandert het dakterras weer in een cocktailbar. Het museum is namelijk geopend van 12.00 ’s middags tot 24.00 uur ’s avonds. Op slechts 6 meter afstand en op gelijke hoogte met de Pont des Invalides, kun je zelfs van dichtbij de weerbestendige sculpturen van de brug bewonderen.

Swoon, echte naam Caledonia Curry, bijt de spits af haar werk is te zien t/m 22 september 2019 - Photo Fluctuart

De eerste tentoonstelling is gewijd aan Swoon, echte naam Caledonia Curry, een straatkunstenares uit Brooklyn, New York, die ook in Parijs op diverse plekken te zien is. Swoon (geboren in 1977) is een mixed-media-kunstenaar die is gespecialiseerd in levensgrote portretten, gemaakt van tarwepasta en papierknipsels van menselijke figuren. Ze kreeg  erkenning voor haar straatkunst rond 1999 en snel daarna door grootschalige installaties.  Sindsdien te zien in grote musea en galeries over de gehele wereld. Haar werk in Fluctuart bestaat uit een Time Capsule, een chronologische reis door het werk van de kunstenaar en is te zien tot 22 september 2019.

Street art van Shephard Fairy te zien in het 13e arrondissement onderdeel van Street Art 13

Het museum is het gehele jaar gratis toegankelijk dus ik vroeg mij af wat is dan het verdienmodel? Elk jaar trekken de Seinekades zo’n 2 miljoen bezoekers. De opbrengst moet vooral komen uit de opbrengsten van de boekhandel en de horeca. En dat mag ook wel want de investering in Fluctuart is zo’n slordige 4 miljoen euro. Geheel opgebracht door kunstliefhebbers, net zoals ik aldus Nicolas Laugero-Lasserre.”

In Parijs vindt je op onverwachte plaatsen vaak prachtige 'graffity pieces' 

Het klinkt raar maar Parijs is de wereldhoofdstad van de straatkunst. Nergens ter wereld is het aantal kunstenaars hoger. Geschat wordt dat urban art alleen al goed is in Frankrijk voor een omzet van zo’n slordige 150 miljoen euro per jaar. Urban Art kreeg zo rond mei 1968 bekendheid in Frankrijk. De periode bekend van de studentenopstand, de Parijse studentenrevolte genaamd. Maar de beweging is 'officieel' in de vroege jaren 1980, onder invloed van onder meer de modeontwerpster Agnès B tot volle bloei gekomen.

Association LE M.U.R - Elke twee weken verschijnt hier een nieuw kunstwerk op een muur van 3 x 8 meter

In Parijs vindt je op onverwachte plaatsen vaak prachtige 'graffity pieces' die zonder dat wij het weten zijn aangebracht door wereldberoemde graffitikunstenaars waaronder Cope 2 (zijn echte naam is Fernando Carlo) Banksey, Fairey, Jef Aerosol, Speedy Graphito en Rero. Vandaag de dag wordt street art gezien als kunst, gevoed door grote retrospectieven in het Londense Tate Modern, het Los Angeles Museum of Contempory Art, het Palais de Tokyo en zelfs in het Grand Palais, waar in 2009 de befaamde tentoonstelling T.A.G. (Tag and Graff) werd georganiseerd door de Franse collectioneur van street art, Alain Dominique Gallizia. Gallizia is een gevierd Frans architect, woont en werkt in Paris-Boulogne, en een gepassioneerd verzamelaar van graffiti-kunst. TAG toonde 300 werken van meer dan 150 graffitikunstenaars uit de gehele wereld. De tentoonstelling werd georganiseerd onder het beschermheerschap van Christine Albanel, de toenmalige minister van Cultuur en Communicatie. Het is dan ook geen wonder dat de grootste en beste galeries gespecialiseerd in street-art te vinden zijn in Parijs, waaronder Galerie Perrotin (3e), Galerie Jerôme de Noirmont (8e), Galerie Itinerrance (13^e) en Galerie du Jour (4e en eigendom van Agnès B.)

Het gestolen kunstwerk van Banksy op een van de nooddeuren van de Bataclan

Het Parijse veilinghuis Artcurial was de eerste in de wereld om een veiling te houden uitsluitend gewijd aan street art. Niet zo gek, aangezien een werk van de Britse graffity kunstenaar 'Banksy,' gemaakt samen met Damien Hirst, de lieve som van $ 1,9miljoen op bracht. Een ander werk van Banksy werd legaal uitgesneden uit een muur door de eigenaren van een Londens pand en geveild in London voor de som van $ 1,1 miljoen. En onlangs werd de nooddeur van het Bataclan theater in de nacht compleet uit zijn hengsels getild. Oorzaak de nooddeur was voorzien van een gestencilde muurschildering van Banksy, een beeld van een in rouw gesluierde vrouw als ode aan de slachtoffers van de november 2015 aanslagen in Parijs.

Het klinkt raar maar Parijs is de wereldhoofdstad van de straatkunst

Jérôme Coumet, de 52-jarige burgemeester van het 13e arrondissement kwam een aantal jaren geleden met een bijzonder initiatief. Hoewel dit arrondissement tal van historische gebouwen bezit, zoals de 17e-eeuwse Manufacture des Gobelins, wordt de omgeving gedomineerd door saaie en vaak lelijke jaren 1960 en 1970 woonprojecten voor kansarmen, inclusief immigranten uit Afrika, Azië en het Midden-Oosten. Om kunst buiten musea te stimuleren en te zorgen voor een verbetering van de levenskwaliteit voor de bewoners, is Coumet een samenwerking aangegaan Galerie Itinerrance en een aantal Franse- en internationale street art kunstenaars, om reusachtige muurschilderingen uit te laten voeren op meerdere muren en gebouwen in zijn arrondissement. Het idee leunt op verhuurders en scholen die vrijwillig hun buitenmuren ter beschikking stellen voor straatkunst. De deelnemende kunstenaars worden door het stadhuis gratis voorzien van steigers en materiaal, tevens worden ook hun reiskosten vergoed. Bewoners krijgen drie ontwerpen in hun brievenbus en mogen gezamenlijk een keuze maken welk design het beste bij hun gebouw past. Het 13^e is inmiddels het grootste openlucht urban art museum van Parijs onder de naam Street Art 13. Echter, onlangs slaagde een architect er in om via een gerechtelijke procedure een einde te maken aan de uitbreiding van dit fantastische project.

Het woonhuis van Serge Gainsbourg in de rue de Verneuil

Parijs kent vele plaatsen met street art in een veelheid aan technieken; tags, blaze letters, stencils, collages, mozaïeken, fresco’s en sculpturen. Vooral in het 13^e – boulevard Vincent Auriol, la Butte aux Cailles, de buurt van het Centre Pompidou, Belleville en het Canal de la Villette. Niet te vergeten het woonhuis van Serge Gainsbourg in de rue de Verneuil 5bis. En het 11e arrondissement op de zijwand van het café Charbon aan de rue Oberkampf 107 een bijzonder initiatief van Le M.U.R.  Een Franse vereniging; Association LE M.U.R Modulable Urbain Reactif, opgericht in 2003 met als doel de hedendaagse straatkunst te bevorderen. Elke twee weken verschijnt hier een nieuw kunstwerk op een muur van 3 x 8 meter. Het eerste kunstwerk in 2003 was van de Franse kunstenaar Gerard Zlotykamien, geboren in 1940 en samen met Daniel Buren en Ernest Pignon-Ernest, een van de initiatiefnemers van Urban Art in Frankrijk. Inmiddels zijn er al honderden (legale) muurschilderingen annex kunstwerken verschenen.

Parijs kent vele plaatsen met street art in een veelheid aan technieken; tags, blaze letters, stencils, collages en mozaïeken

Maar hoe onderscheid urban art zich van simpele graffity en wanneer wordt een tag straatkunst? Nicolas Laugero-Lasserre is hierover een boek aan het schrijven en dat zal zeer zeker binnenkort te koop zijn in de boekwinkel van Fluctuart. Meer informatie vind je op fluctuart.fr – De boot ligt aangemeerd ter hoogte van de Pont des Invalides, Port du Gros Caillou 2.

Metrostation Invalides (lijn 8, 13), Champs Élysées Clémenceau (lijn 1, 13), Franklin D. Roosevelt (lijn 1, 9)

EEN BIJZONDERE BUURT, PARIJS BATIGNOLLES

Begrensd door de spoorlijnen en rangeerterreinen van Saint-Lazare en de avenue Clichy ligt in het 17^e arrondissement het ‘dorp’ Batignolles, voldoende bewust van zijn unieke karakter om een eigen vereniging te hebben tot behoud van zijn ‘caractère villageois’. Batignolles was een onafhankelijk dorp buiten Parijs tot 1860, toen keizer Napoleon III het aan de hoofdstad annexeerde. De dichter Verlaine groeide er op. De zangeres Barbara, altijd in het zwart gekleed, werd er geboren. Haar geboortehuis staat in de rue Brochant nr. 6. De kunstschilder Éduard Manet en zijn vrienden, bekend als de ‘le groupe des Batignolles, hadden hier hun uitvalsbasis. Ze verzamelden zich in het Café Guerbois, dé ontmoetingsplaats van kunstliefhebbers, schilders, schrijvers en kunstcritici in de tweede helft van de 19e eeuw. Het was gelegen in Parijs aan de grande rue des Batignolles 9-11, vandaag de avenue de Clichy 9. De groep bestond uit schilders als Auguste Renoir, Claude Monet, Frédéric Bazille en anderen. Ze schilderden vele scènes van het caféleven. Hun oude ateliers zijn vervangen door kunstgalerijen. Ook de beroemde schrijver Émile Zola woonde tijdelijk in het dorp Batignolles.

Au café van Edouard Manet, lithografie van 1869 die het café Guerbois voorstelt

Traditioneel een arbeiderswijk met een diverse etnische bevolking maar inmiddels een modieuze enclave, een wijk in wording voor de opkomende klasse beter bekend als ‘bobos’ oftewel les bourgeois bohemiens. Vol jonge créateurs en kunstenaars op zoek naar goedkope werkruimte. Een heerlijke buurt met een gemengde persoonlijkheid waarin verleden, heden en toekomst zij aan zij leven, tamelijk harmonieus. In Batignolles beheren oma’s de bistro’s en brengen hun kleinzonen hun nachten door op de skatebaan of de diverse nachtcafés.

 

Vanuit het park Martin-Luther King de eerste aanblik van Batignolles

Begin 2000 werd Batignolles aangewezen als de plek voor een Olympisch dorp voor de Olympische Spelen van Parijs in 2012, echter Parijs verloor van Londen. In plaats daarvan werd het toegewezen gebied, een enorm spooremplacement van de SNCF, dat in directe verbinding staat met het station Saint Lazare herontwikkeld. Dit deel vormde vroeger een onderdeel van de 'Petite Ceinture'. Vroeger stond hier het station Batignolles, geopend op 2 mei 1854, als onderdeel van de Auteuil-lijn. Het vormde een directe verbinding met Versailles. Niet lang daarna werd het weer afgebroken om plaats te maken voor een houten gebouw, om later weer herbouwd te worden op de hoek van de boulevard Pereire met een brug naar de rue Cardinet. Het  station opende op 15 mei 1922 en kreeg de naam Pont Cardinet. In 1996 wordt de Auteuil-lijn opgeheven en vervangen door een busdienst. Een deel van de gebouwen op het emplacement; La Forge, werd gerehabiliteerd en opgenomen in een 10 hectare groot park.

Clichy-Batignolles draagt het etiket ‘Nouveau Quartier Urbain’

Het totale project omvat een gebied van 54 hectare (de grootste bouwplaats in Parijs) met een grote centrale groene ruimte van 10 hectare. De eerste tranches zijn reeds afgerond, omgeven door 3400 woningen voor 6500 inwoners, 140.000 m² kantoren, 120.000 m² voor het nieuwe Paleis van Justitie en 31.000 m² ten behoeve van cultuur en recreatie. 12.700 arbeiders werken aan dit project.  Het totale gebied van Clichy-Batignolles draagt het etiket ‘Nouveau Quartier Urbain’ en is een van de meest zuinige ecowijken van de stad Parijs. Alle gebouwen maken gebruik van geothermische energie dat het grondwater oppompt,  650 meter diep, met een temperatuur van 28°. Alle kantoorgebouwen met uitzicht op de spoorbanen van Saint Lazare worden voorzien van zonnepanelen, zo’n 35.000 m². Deze productie van zonne-energie neemt ongeveer 40% van het elektriciteitsverbruik in dit gebied voor zijn rekening. Al het regenwater wordt door de bestaande bodem gefilterd en hergebruikt. Er is een terminal voor het verzamelen van afval met een pneumatisch afvalverzamelsysteem. In de wijk bevinden zich diverse terminals die verbonden zijn met ondergrondse leidingen waar het afval wordt opgezogen naar een verdichtingscentrum. Het Parc Martin Luther-King opende in 2007.

Het nieuwe Paleis van Justitie steekt uit boven het oude gedeelte van Batignolles

De wijk waar ik het met jullie over wil hebben wordt in het zuiden begrensd door de boulevard des Batignolles, in het oosten door de avenue de Clichy, in het noorden door de rue Cardinet en in het westen door de rue de Rome. In de ogen van de meeste Parijzenaars is dit vooral een quartier résidentiel, onbekend bij de toerist en eigenlijk willen de inwoners dat ook zo houden, maar beslist de moeite waard om er eens een kijkje te nemen. In het hart ligt een prachtig park, Square des Batignolles, ontworpen door Jean-Charles Alphand in de naturalistische Engelse tuinstijl vol met oude platanen. 

Square des Batignolles, ontworpen door Jean-Charles Alphand

Alle typische landelijke elementen uit die periode zijn aanwezig, een vijver, watervallen, een meanderende kunstmatige rivier, kronkelende zacht glooiende wandelpaden, zitbankjes en voor de kinderen is er een oude draaimolen. Een oase in de stad. Als je je ogen sluit, hoor je bijna de accordeonmuziek en het gelach van de voormalige Batignollais en Batignollaises die hier elke zomer op 15 augustus (toen het nog een leeg veld was) elkaar ontmoetten om te dansen en feest te vieren. Gewoon door dit park lopen en je krijgt het gevoel dat je een schilderij binnengaat. Een perfecte plaats om te picknicken.

Traditioneel een arbeiderswijk met een diverse etnische bevolking

Verlaat het park aan de zuidkant en er wacht een dorpscène met de neoklassieke kerk, de église Sainte-Marie-des Batignolles met aan de voorzijde de ingang met grote witte zuilen. Het is zeker de moeite  waard om binnen een kijkje te nemen, alleen al vanwege de bijzondere trompe-l’oeil achter het altaar met als onderwerp Maria-Hemelvaart.

Daar omheen een slaperig plein, althans in de vroege ochtend, met lege caféterrassen en een paar winkeltjes. In de late middag verandert dit gebied in een levendig tafereel, met restaurants die op de stoep liggen. Net als elk ander Frans dorp, wordt les Batignolles verankerd door een klein plein, de place du Dr Felix Lobligeois. Félix Lobligeois (1874-1942) was vice-president van de gemeenteraad van Parijs, radioloog en slachtoffer van de wetenschap, een teveel aan rontgenstraling. Vanaf daar kan men de hoofdstraat volgen, de rue des Batignolles , omzoomd met winkels en makelaars die uit de pan rijzende vastgoedprijzen tonen. Het geheim ligt op straat: Les Batignolles is hot!

Église Sainte-Marie-des Batignolles 

Een must see is de ‘Marché biologique des Batignolles’ ter hoogte van nummer 34, boulevard des Batignolles. De volledig organische Batignolles-markt, die elke zaterdag wordt gehouden, is enorm populair bij de lokale bevolking. Het is niet een van de gebruikelijke markten vol met roeptoeterende standhouders die hun waren uitventen. Hier is de sfeer vriendelijk en vredig. Terwijl seizoensgebonden groenten en fruit de hoofdmoot vormen, kunt je er ook bloemen, olijfoliezeep, biologische gerechten, kaas en jam kopen, alles rechtstreeks van de boerderij en / of de producent. Een andere verswinkel is ‘Au bout du champ’, rue des Dames 20 (zijstraat van de rue de Batignolles) waar je kunt kiezen uit een selectie van groente en fruit die diezelfde ochtend zijn geplukt op boerderijen in de regio Parijs. Ontdek op nummer 18 het Hôtel Eldorado met het restaurant ‘Le Bistro des Dames’met een charmante binnentuin waar je kunt genieten van een drankje of Franse gerechten met een vleugje Spaans en Aziatisch. Alles o.b.v. seizoensgerechten en ‘faite maison’.

 Marché biologique, de Parijzenaars houden van vers

Een stukje verder op nummer 71, ‘Mama Primi’ een van de verschillende outlets van de Big Mama horecagroep. Bij Mamma primi draait het om antipasti, verse pastagerechten en cocktails. Alle restaurants van Big Mama hebben maar een nadeel, reserveren kan niet.

Slenterend langs al die vredige straatjes met winkels, galeries, restaurants, cafés herinnert mij weer waarom ik verliefd ben geworden op het Parijse straatleven.

In de rij voor de beste kebab van Parijs

Soms lijkt het of de tijd hier echt is stil blijven staan

Nog twee tips op loopafstand.

Als je nog steeds bewondering koestert voor Catherine Deneuve dan is La Cité des Fleurs tussen de rue de Clichy en nr, 59 van de rue de la Jonquière een 'must see' en niet alleen omdat Catherine Deneuve er is geboren! De Cité des Fleurs is een oase van rust. Deze 320 meter lange verborgen privéstraat midden in een drukke volksbuurt werd aangelegd in 1847. Links en rechts staan bomen en overal zie je fraaie gevels en charmante woningen, met mini-tuintjes. Volgens de overlevering waren huisbezitters hier ooit verplicht om in die tuin minimaal drie bomen te planten, vandaar de naam. Rijke industriëlen kochten hier een optrekje voor hun maîtresses. Je waant je hier op het platteland, kalmte, vogeltjes en vallende kastanjes in de herfst.. De straat is alleen overdag toegankelijk voor niet-bewoners.

La Cité des Fleurs 

De andere tip is rue de Levis, het spoor over ter hoogte van de rue legendre, (zijstraat van de rue de Batignolles), neem de vijfde straat aan uw linkerkant. Er is genoeg in deze staat om je eetlust op te wekken. De straat is autovrij en vol met de heerlijkste winkeltjes; een charcuterie, een kaaswinkel, een zuivelfabriek, een boulanger, een wijnkelder. Kortom voer voor de smaakpapillen en de echte fijnproever waar ik mijzelf onder schaar. Bon appétit.

Slenterend langs al die vredige straatjes met winkels, galeries, restaurants, cafés herinnert mij weer waarom ik verliefd ben geworden op het Parijse straatleven 

Metrostations Rome (lijn 2), Brochant (lijn 13)

CHAPELLE EXPIATOIRE EN ÉGLISE SAINT-AUGUSTINE

In de achttiende eeuw is er in Parijs nog geen sprake van begraafplaatsen. De doden worden ‘te ruste’ gelegd op braakliggende terreinen in de stad. Zo ontstaan massagraven die open blijven tot ze gevuld zijn, waarna de bovenste rij doden weer met een laag aarde wordt bedekt. In de herfst, wanneer het extra vochtig is, vulden de kuilen zich met grondwater, waarna schuimig ontbindingswater naar de oppervlakte kwam. Het lijkt alsof de doden door de drassige grond uit hun graven komen gisten. De wolven lijken hun prooien makkelijk te kunnen vinden en de dieven stelen de lijken voor de anatomische proeven van de opkomende artsen- stand. (citaat uit wandelen over Père Lachaise)

De  Chapelle Expiatoireis omringd door machtige bomen

In diezelfde periode, tussen 1816 en 1826 laat Lodewijk XVIII een boetekapel bouwen boven op een massagraf van Zwitserse Gardisten, die waren afgeslacht in de tuinen van het koninklijk paleis tijdens de Franse Revolutie en de meer dan 3000 geguillotineerden van de place de la Concorde, toen de place de la Révolution. Onder de slachtoffers bevonden zich ook Lodewijk XVI en Marie-Antoinette. De lijken werden overgebracht naar het Cimetière de la Madeleine. Het kerkhof hoorde bij de beroemde kerk met dezelfde naam. Louis XVI werd begraven met het hoofd tussen de benen. Een macabere gedachte, maar ze moesten met die (ont)hoofden toch iets doen. In 1794 werd de begraafplaats gesloten en de lap grond werd verkocht aan een zekere Desclozeaux, die getuige was geweest van de begravingen. Hij plantte op de graven van Louis XVI en Marie-Antoinette twee treurwilgen. Later verkocht Desclozeaux zijn eigendom aan Louis XVIII de broer van Louis XVI en dankzij die treurwilgen werden de graven snel gevonden. Teneinde de herinnering aan de koninklijke familie leven in te blazen gaf Koning Louis XVIII opdracht op de plaats van de oorspronkelijke graven een boetekapel te bouwen. De eerste steen werd gelegd op 21 januari 1815 (de dag waarop Lodewijk XVI werd gedood) en de Chapelle Expiatoire werd voltooid in 1826. Wonder boven wonder heeft de kapel de Commune van 1871 overleefd.

De ingang van de boetekapel ligt in het parkje aan de rue Pasquier

Een Chapelle Expiatoire; boetekapel. Expier betekent verzoenen en boete doen. Het gebouw lijkt te zijn opgericht om een fout, een misdaad te herstellen. Welke? De misdadige terechtstelling van het koningspaar door de revolutionairen natuurlijk. Of…. was het om boete te doen vanwege de schandalige uitbuiting van het Franse volk in die tijd? Vergeet het maar.

Wekelijks komen hier mensen die nog steeds verontwaardigd zijn over de terechtstelling van Lodewijk XVI en Marie-Antoinette. Zij lezen gedichten, wisselen verhalen uit, wensen elkaar het allerbeste en nemen afscheid met een kort "à bientôt".

De Chapelle Expiatoire staat op een lichte verhoging. Aan weerzijde van de tuin staan symbolische grafstenen ter nagedachtenis aan de Zwitserse Gardisten die tijdens de arrestatie van de koning in de Tuileries werden gedood.

Het kleine gedenkteken is omringd door machtige bomen en fungeert tegenwoordig als cenotaaf (leeg graf onder andere voor het laatste koningspaar van het Ancien Régime). De verscheidenheid van de soorten bomen gepland in het parkje moesten de verschillende klassen uitbeelden van de mensen die tijdens de Revolutie waren omgekomen. De voorzijde is een vrij kale gevel voorzien van een monumentale deur. De bouw ervan koste toentertijd 3 miljoen livres, kosten die werden gedeeld door de Hertogin van Angoulême en de Koning. De Chapelle Expiatoire staat op een lichte verhoging. Er zijn twee gebouwen, gescheiden door een binnenplaats die is omgeven door een omsloten kloosterachtig gebied, een zuilengalerij, die de kapel isoleert van de buitenwereld. 

Links en rechts omgeven door een omsloten kloosterachtig gebied, een zuilengalerij, die de kapel isoleert van de buitenwereld.

De ingang ligt in het parkje aan de rue Pasquier. Er is een inscriptie boven de ingang, die luidt : Le roi Louis XVIII a élevé ce monument pour consacrer le lieu où les dépouilles mortelles du roi Louis XVI et de la reine Marie-Antoinette, transférées le XXI Janvier MDCCCXV dans la sépulture royale de St-Denis, ont reposé pendant XXI ans. Il a été achevé la deuxième année du regne du roi Charles X, l’an de grace MDCCCXXVI - Koning Lodewijk XVIII richtte dit monument op om de plaats te heiligen waar het stoffelijk overschot van koning Lodewijk XVI en koningin Marie-Antoinette, overgedragen op 21 januari 1815 naar het koninklijke graf van Saint-Denis, 21 jaar rustte. Het was voltooid tijdens het tweede jaar van de regering van Charles X, het jaar van genade 1826.    

Eenmaal binnen kom je in een kleine hal, die versierd is met slingers en kronen, en monogrammen van Lodewijk XVI en Marie-Antoinette. Vanuit de hal kom je bij een binnentuin, de vroegere begraafplaats. Aan weerzijde van de tuin staan symbolische grafstenen ter nagedachtenis aan de Zwitserse Gardisten die tijdens de arrestatie van de koning in de Tuileries werden gedood. Langs de trap naar de ingang van de kapel bevinden zich nog de graven van Philippe Egalité, de vader van Lodewijk Filips en van Charlotte Corday die Jean-Paul Marat (revolutionair, links-extreme politicus en journalist) in zijn badkuip had doodgestoken. Aanvankelijk werd Marat vereerd als een martelaar, maar enkele jaren later kreeg Corday postume erkenning om haar opoffering om het land van een monster te bevrijden. Marat werd medeverantwoordelijk geacht voor de vervolging van en moord op duizenden vermeende tegenstanders van de Franse revolutie.  

Door een sobere zuilengang en geornamenteerde deuren kom je in de kapel en de trappen in de zijkapellen brengen je naar een crypte. Het zwart marmeren altaar in de vorm van een graftombe geeft de plek aan waar het lichaam van Lodewijk XVI is opgegraven. De resten van de Koningin lagen drie meter verder. In de kapel zelf, wit marmeren sculpturen van de Koning en de Koningin in extatische houding gemaakt door François Joseph Bosio en Jean-Pierre Cortot.

De binnenzijde van de kapel - Photo: © Centre des monuments nationaux / J.L. Paillé – Press photo

Chapelle Expiatoire, rue Pasquier 25. Metro: St. Augustin, Havre Caumartin. Geopend op donderdag, vrijdag en zaterdag van 13.00 uur tot 17.00 uur.

In de voetsporen van Marcel Proust

Je loopt nu om het parkje heen en je bevindt je op de boulevard Haussmann. Aan de overzijde op nummer 102 herinnert een plaquette ons aan de schrijver Marcel Proust, die hier van 1907 tot 1919 woonde. Het was het appartement van zijn tante. Proust wilde er wonen omdat hij daar zijn oom had zien sterven en hoopte uit die herinnering inspiratie te putten. Hier schreef hij een groot deel van zijn roman ‘À la recherche du temps perdu’ (Op zoek naar de verloren tijd). Een van de belangrijkste en invloedrijkste romans van het moderne tijdperk. Deze romancyclus werd uiteindelijk uitgegeven in zeven delen, tussen 1913 en 1927.

Église Saint-Augustin, een ontwerp van Victor Baltar die we kennen als dè architect van de oude markthallen

Een stukje verder de bijzondere gevel van de Église Saint-Augustin ingeklemd tussen de boulevard Malesherbes, rue de la Bienfaisance, avenue César Caire en de place Saint-Augustin. Jaren geleden heb ik deze kerk links laten liggen vanwege zijn armzalige staat en roetzwarte gevel. De kerk werd gebouwd tussen 1860 en 1870 in de armenwijk ‘Petite Pologne’ (Klein Polen), nadat de prefect Georges-Eugène Haussmann lange rechtlijnige avenues liet aanleggen en op plaatsen waar de boulevards elkaar kruisten prestigieuze en markante gebouwen liet neerzetten. ‘Klein Polen’werd snel omgevormd tot een burgerlijk district en Victor Baltard, die we kennen als dè architect van de oude markthallen kreeg de opdracht om een kerk te bouwen op een onmogelijk trapezoïde grondstuk. Hij nam de onregelmatigheden eenvoudig op in zijn ontwerp en gaf de kerk een origineel trapeziumvormig grondplan met een smalle façade en een verbrede oostzijde.

Vorig jaar, 2018, herwon de kerk weer zijn glans. 4,2 miljoen koste de restauratie van de 150 jaar oude voorgevel

Na zijn opgedane ervaring bij de bouw van de smeedijzeren markthallen in het centrum van de stad, was hij de eerste architect die een nieuwe bouwwijze met ijzeren constructies voor het eerst toepaste in een kerk. Toch werd het ijzeren geraamte ommanteld met steen. Door deze constructie hoefden er geen steunberen aan de buitenkant te komen en konden de muren aanzienlijk dunner worden. Vanzelfsprekend scheelde dat enorm in de kosten. De kerk werd op 28 mei 1868 ingehuldigd maar de gekozen locatie voor het godshuis, op de kruising van drukke boulevards, maakte de kerk tot een van de meest lawaaierige kerken van Parijs, hetgeen uiteraard niet bevorderlijk was voor de contemplatie. De kerk is zo’n 100 meter lang met een 80 meter hoge ‘lantaarn’ met een diameter van 25 meter. In het schip zijn geen glas-in-lood-ramen en dat verklaart waarom het schip nogal donker is.

Het meest indrukwekkend is ongetwijfeld de restauratie van de grote centrale rozet waarop 12.000 goudblaadjes zijn verwerkt

Maar door de jaren heen raakte de kerk in verval en werd steeds zwarter door het langsrazende verkeer. Tot overmaat van ramp viel het hoofd van de stier van Saint-Luc, onderdeel van een van de sculpturen, in 2012 op het voorplein. Wonder boven wonder raakte niemand gewond. De burgemeester van Parijs, Anne Hidalgo’, maakt vervolgens 80 miljoen euro vrij, over een periode van zes jaar, voor de restauratie van verschillende kerken in Parijs, waaronder de Églises van Saint-Germain-des-Prés, de Saint-Sulpice, Saint-Augustin en de Saint-Eustache.

Jaren stond de kerk verscholen achter een groot reclamedoek voor Samsung mobiele telefoons tot ergernis van de omgeving. “Ja ik had liever gehad dat het zeildoek de architecturale elementen van de kerk overnam”, zei pater Denis Branchu, predikant van de Saint-Augustin. “Maar elke extra bijdrage versneld het bouwproces”. En zo werd de predikant zeven jaar lang een specialist in telefoonproducten.

De smeedijzeren ornamenten verraden de signatuur van Victor Baltard

Vorig jaar, 2018, herwon de kerk weer zijn glans. 4,2 miljoen koste de restauratie van de 150 jaar oude voorgevel. En het resultaat mag er zijn, beeldhouwers, keramisten en gilders werkten aan de 39 beelden aan de voorzijde. Maar het meest indrukwekkend is ongetwijfeld de restauratie van de grote centrale rozet waarop 12.000 goudblaadjes zijn verwerkt. De verblindend witte voorgevel is prachtig, maar de achterkant van het religieuze gebouw is nu toe aan een grondige opknapbeurt die zeker een aantal jaren in beslag zal nemen.

De 80 meter hoge koepel met een diameter van 25 meter is hard aan restauratie toe

Of Proust ooit de kerk van buiten of binnen heeft bewonderd is onbekend. Hij werkte het liefst ’s nachts en overdag probeerde hij te slapen ondanks het lawaai van de drukke boulevard Haussmann. Naar het schijnt had hij zijn slaapkamer laten voorzien van kruktegels en zware overgordijnen. Daar sleet hij zijn dagen, vaak aan het bed gekluisterd en voorzien van de nodige stoombaden om zijn chronische astma, waarvan hij vanaf zijn negende jaar last van had, te verlichten. Proust stierf op 18 november 1922, op 51-jarige leeftijd aan een longontsteking.

Schuld en boete