PANTHÉON, TEMPEL DER FAAM

Twee weken terug ‘mocht’ ik weer naar Parijs. Natuurlijk met een vol wenslijstje, maar ook met een speciale uitnodiging om een bezoek te brengen aan de ‘Tempel der Faam’, het Panthéon. Parijs mist door covid wereldwijd haar toeristen en is een charme offensief begonnen om de lichtstad weer onder de aandacht te brengen. Voor het Panthéon reden om Paris FvdV uit te nodigen, dit in verband met 30 november 2021 wanneer de Amerikaans-Franse danseres, zangeres, actrice, spionne en burgerrechtenactiviste Joséphine Baker wordt bijgezet in het Panthéon, het nationale mausoleum van Parijs waar de grootheden uit de Franse geschiedenis zijn bijgezet. Ze is de eerste zwarte vrouw die deze ereplaats toekomt (overigens was Felix Éboué, gouverneur van Franse koloniën, in 1949 de eerste zwarte man) en na Sophie Berthelot (1907), Marie Curie (1995) Germaine Tillion en Geneviève de Gaulle-Anthoniozen (2015) en Simone Veil (2018) de zesde vrouw die een graftombe krijgt in de Tempel der Faam. Twee jaar geleden werd daarvoor een petitie gelanceerd onder meer door Brian Baker, een van de twaalf kinderen die Baker adopteerde. Brian strijdt al langere tijd voor herdenking van het werk van zijn moeder. De petitie werd door zo’n 38 duizend Fransen ondertekend. Haar lichaam zal worden overgebracht vanuit Monaco waar zij In 1975 in een coma geraakte door een hersenbloeding. Ze werd in bed gevonden, omringd met kranten waarin ze gloeiende recensies had gelezen over haar gouden jubileumshow ‘Joséphine à Bobino’, die was gefinancierd door de Grimaldi's en Jackie Kennedy. Ze stierf een paar dagen later in het ziekenhuis, werd begraven met militaire eer en vond een laatste rustplaats op het Cimetière de Monaco.

 

De rue Soufflot met aan het einde het Panthéon, de Franse tempel der faam

Joséphine Baker was een ‘exceptionele persoonlijkheid’, die ‘haar hele leven streed voor vrijheid en emancipatie’. Met die woorden bevestigde het Élysée de berichtgeving over het eerbetoon aan de Amerikaans-Franse artieste en activiste. De datum van 30 november is gekozen omdat dit de dag was waarop ze in 1937 de Franse nationaliteit kreeg toen ze trouwde met Jean Lion. Emmanuel Macron prees Joséphine Baker als ‘de belichaming van de Franse geest’. Het eerbetoon aan haar wordt in Frankrijk verwelkomd als een boodschap van broederschap en de terechte erkenning van een icoon. Een boodschap die volgens verschillende Franse media overigens niet los gezien kan worden van politiek, met de presidentsverkiezingen in april volgend jaar. Zo spreekt dagblad Le Monde van een ‘politieke zet’ van Macron die Frankrijk wil ‘verzoenen’, een boodschap waarmee hij zich in de presidentscampagne van 2017 al probeerde te onderscheiden van Marine Le Pen. Overigens is het alleen aan de President van Frankrijk om mensen te ‘panthéoniseren’. Daar horen sinds 1789 heel wat voorwaarden bij. Je moet allereerst de Franse nationaliteit bezitten, verder moet je worden voorgedragen, minstens 10 jaar dood zijn én verdienstelijk zijn geweest voor het land. Er moet een lichaam zijn of minstens een fragment ervan of de as. Zet de familie het licht op groen, dan moet de plaatselijke burgemeester nog zijn fiat tot opgraving verlenen. Ten slotte is de handtekening van de president vereist.

 

Uitzicht vanaf het Panthéon op de Montagne Sainte Geneviève

Panthéon

Het Griekse woord ‘panthéon’ betekent tempel gewijd aan alle goden en in 1791 kreeg het ook de bestemming als nationaal mausoleum: ‘Pour les grands hommes de l’époque de la liberté francaise’, nadat eerst Honoré  Gabriel Mirabeau was bijgezet. Maar dat verhaal krijgt later nog een staartje.

De architect Jacques Germain Soufflot ontwerpt een enorme kruiskoepelkerk die moest concurreren met kerkgebouwen in het buitenland

Duidelijk zichtbaar ligt het Panthéon op de Montagne Sainte Geneviève. Het kruis op de 83 meter hoge koepel verraadt het kerkverleden van dit gebouw. Sainte Geneviève; in de vijfde eeuw redt deze maagd, met het gebed als wapen, Parijs op een miraculeuze wijze van de Hunnen en de hongersnood en wordt de patrones van de stad. Gevolg: In de 6de eeuw wordt er een christelijke kerk gebouwd die naar haar wordt vernoemd en waar zij dan ook wordt begraven. De kerk raakt in verval en de ernstige zieke Lodewijk XV belooft bij genezing een nieuwe kerk te bouwen ter ere van de heilige. De architect Jacques Germain Soufflot ontwerpt een enorme kruiskoepelkerk die moest concurreren met kerkgebouwen in het buitenland. Het voorportaal gaat schuil onder een woud van Korintische zuilen die zich binnen weer voortzetten. 52 Gecanneleerde zuilen en maar liefst 76 pilasters, die op een rondlopend platform staan, structureren het gebouw.  De bronzen toegangsdeuren wegen elk 6 ton.  Soufflot heeft zijn schepping helaas nooit af gezien. 10 Jaar na zijn dood, midden in de chaos van de revolutie, wordt de kerk in 1789 opgeleverd. De revolutionairen maken er meteen een tempel van voor hun overleden voorvechters. Het Panthéon is geboren. Mirabeau kreeg als eerste de eer. Honoré Gabriel de Riqueti, graaf van Mirabeau of gewoon Mirabeau (1749 - 1791) was een Frans revolutionair, charmeur en een broodschrijver, die bekendstond om zijn lelijkheid en niet voor plagiaat terugdeinsde. Echter op initiatief van Robespierre werden de overblijfselen van Mirabeau weer snel verwijderd, toen bekend werd dat hij in zijn laatste maanden in het geheim had samengespannen met het hof van Lodewijk XVI. Uiteindelijk was het Napoléon die 42 mannen de eer tot bijzetting verleent. De ‘groten van Napoléon’ liggen in de westvleugel van de crypte aan de rechterkant, in de grafkamers II t/m V. Grafkamer IV was gereserveerd voor protestanten. Onder hen ook een Nederlander!

De graftombe van de enige Nederlander in het Panthéon
 

Jan-Willem de Winter

Jan-Willem de Winter uit Kampen, een patriot die naar Frankrijk vluchtte en in 1795 als Jean-Guillaume de Winter aan het hoofd van de Franse troepen de Nederlanden weer betrad. Daarmee begon voor hem een glanzende carrière. Tijdens de hoogtij dagen van Napoléon werd De Winter ernstig ziek en moest hij het opperbevel overdragen. Keizer Napoléon gaf hem het Grootkruis van het legioen van Eer en verhief hem op 4 mei 1810 tot Comte de l’Empire, Comte de Huessen, Graaf van Huessen. Op 2 juni 1812 overleed hij in Parijs. Bij zijn grafkamer (grafkamer IV) staat op een zuil de volgende toelichting: Nederlands marineofficier die de Revolutie steunt, vervolgens Holland moet ontvluchten en naar Frankrijk uitwijkt. In 1795 keert hij terug in de Nederlandse provincies aan het hoofd van het Franse leger, en wordt vervolgens gevolmachtigd minister van de Bataafse Republiek bij de Franse regering. Lodewijk Bonaparte, koning van Holland, benoemt hem tot maarschalk, graaf en bevelhebber van land- en zeemacht. Napoleon verheft hem achtereenvolgens tot grootofficier in het Legioen van eer, inspecteur-generaal van de noordelijke zeekusten en commandant van de verenigde zeestrijdkrachten op Texel, en tenslotte graaf van het Keizerrijk. Net als bij sommige ‘groten der aarde’ worden hart en andere stoffelijke resten niet altijd op dezelfde plaats bewaard (ik kom daar later nog op terug). Zo ook bij De Winter. Bij zijn stoffelijke resten in het Panthéon ontbreekt het hart. Het bevindt zich in de Bovenkerk in Kampen. Al in augustus 1813 werd voor deze hoog gestegen plaatsgenoot een monumentje geplaatst in de kerk. Op de rood marmeren console werd in 1821 een vaas geplaatst met daarin het hart van De Winter. De console met vaas bevindt zich nu hoog aan de zuidelijke muur van de kerk. Een inscriptie in het Latijn stelt: 'Isala nascentum, morientem Sequana vidit - Utraque victuro nomen honore colit', wat zoveel betekent als 'Aan de IJssel werd hij geboren, aan de Seine stierf hij’. In Kampen geëerd, maar in de rest van Nederland afgeschilderd als verrader, werd Jan Willem de Winter uiteindelijk vergeten.

Ik moet zeggen dat je ontzettend nederig wordt wanneer je dit immense gebouw betreedt

 

De nationale begrafenis van Victor Hugo in 1885 luidt de definitieve bestemming van het Panthéon in als Tempel der Faam. En ik moet zeggen dat je ontzettend nederig wordt wanneer je dit immense gebouw betreedt. Het bouwwerk heeft de vorm van een Grieks kruis, waarbij de vleugels naar het oosten langer zijn dan de vleugels die daar dwars op staan. Zo ontstaat een lengte van 110 meter en een breedte van slechts 84 meter. Met recht dè necropolis voor de groten van Frankrijk. In het hiërarchische Frankrijk kan iemand zelfs na de dood promotie maken. Zijn of haar resten worden opgegraven en naar Parijs gebracht, waar ze na een luisterrijke ceremonie worden bijgezet in de crypte van het Panthéon, naast grote geesten als Voltaire, Rousseau, Zola en Hugo. Zo kent het seculiere Frankrijk zijn eigen vorm van heiligverklaring.

Het bouwwerk doet even koel als verheven aan, mede door het dichtmetselen van de vensters en het verdwijnen van de sacrale functie. De beschildering van het interieur stamt uit de 19^e eeuw en toont onder andere scènes uit het leven van de heilige Geneveva en belangrijke gebeurtenissen uit de Franse geschiedenis waaronder de doop van Clovis, Karel de Grote die tot keizer wordt gekroond, Koning Lodewijk de Heilige, geschiedenis van Jeanne d’Arc en zo kan ik nog een hele tijd doorgaan.

De beschildering van het interieur stamt uit de 19^e eeuw

Monument voor Jean-Jacques Rousseau van Albert Bartholome

Midden in de ruimte slingert traag de metalen bol waarmee Foucault de rotatie van de aarde aantoonde. Een dunne metalen draad, circa 67 meter lang, een gewicht van 28 kilo en een zak fijn zand. De uitrusting voor een sensationeel experiment uit 1851 was eigenlijk heel eenvoudig. De slinger, die als hij eenmaal in beweging is gezet, blijft draaien door een magneet in de vloer, zwaait majestueus door de ruimte, van de ene kant naar de andere. Nauwelijks merkbaar verandert beetje bij beetje het slingervlak van de pendel, die als de wijzers van een klok heel langzaam een andere baan zoekt. De slinger in het Panthéon is overigens een kopie. Het origineel ‘slingert’ in het Musée des Arts et Métiers.

De slinger van Foucault in het midden onder de 83 meter hoge koepel

 

Helemaal achterin, naast de beeltenis van Marianne voert een wenteltrap naar de crypte voor een horizontaal rendez-vous met meer dan zeventig illustere Fransen. De stemmige verlichting maakt het aangenamer dan boven. De graftombes staan in nissen en zijn via gaanderijen in de crypte met elkaar verbonden. Waar de tijd stil staat voor dit illustere volk draait de wereld verder door. De slinger van Foucault boven in de grote hal beaamt dit.

 

Marianne omringd door afgevaardigden die de eed afleggen, wapens geheven naar de Grondwet en de soldaten symboliseren het leger van de Republiek. Opschrift: "Leef vrij of sterf". Sculptuur van François Sicard (1920)

De wenteltrap naar de crypte

Door de eeuwen heen is het ‘panthéoniseren’ een politieke kwestie gebleven. Zo wilde president Sarkozy de schrijver Albert Camus in de crypte laten bijzetten. De zoon van Camus wilde niet dat de rechtse president goede sier maakte met de nagedachtenis van zijn vader. De Gaulle bepaalde in zijn testament absoluut niet bijgezet te willen worden in de Tempel der Faam. Hij stierf in zijn woonplaats Colombey-les-Deux-Églises. Daar werd hij op het plaatselijke kerkhof begraven, niet alleen omdat hij een staatsbegrafenis had geweigerd, maar vooral omdat hij begraven wilde worden bij zijn dochter Anne, die op jonge leeftijd was overleden. Eerder had hij alle onderscheidingen en eerbewijzen afgewezen.

 

De graftombes staan in nissen en zijn via gaanderijen in de crypte met elkaar verbonden

Feministen hopen nog steeds dat er gekozen wordt voor voorvechters van vrouwenrechten zoals de filosofe Simone de Beauvoir, of de 18e eeuwse feministische pionier Olympe de Gouges of Louise Michel de heldin van de Parijse Commune uit 1871 en George Sand, pseudoniem van Amandine Lucile Aurore Dudevant, Frans schrijfster en feministe avant la lettre. President Hollande kreeg de kans in 2015 maar maakte een veilige keuze door twee mannen en twee vrouwen te ‘panthéoniseren’: drie verzetsstrijders - Geneviève de Gaulle-Anthonioz (nicht van President De Gaulle), Germaine Tillon en Pierre Brossolette - en de politicus Jean Zay, die in 1944 door collaborerende Fransen werd vermoord. 

Maria Sklodowska beter bekend als Marie Curie heeft de weg geopend voor vrouwelijke kandidaten; ze wachtte maar liefst eenenzestig jaar op deze eer (1995). Haar man met wie ze samen begraven was, mocht mee verhuizen. Zo’n Poolse, dubbele Nobelprijswinnares adopteren en naturaliseren de Fransen maar al te graag. Getrouwd met Pierre Curie en beiden kregen in 1903 de Nobelprijs voor natuurkunde. Daarmee was Marie de eerste vrouw die een Nobelprijs won. Pierre overleed in 1906 toen hij de drukke rue Dauphine overstak ter hoogte van de quai de Conti. Hij gleed uit door de regen en kwam met zijn hoofd onder de wielen van een paard en wagen. In 1911 ontving Marie opnieuw een Nobelprijs voor scheikunde. Ze kreeg deze voor het isoleren van radium. Dit onderzoek was het voorstadium van haar dood. Zij stierf in 1934 aan leukemie door de jarenlange blootstelling aan radium. Klein detail, toen in 1995 haar kist werd bijgezet in het Panthéon naast die van Pierre was háár kist bedekt met lood.

Kenners onder jullie zullen mij onmiddellijk verbeteren. Sophie Berthelot was de eerste vrouw! Zij mocht echter testamentair niet gescheiden worden van haar echtgenoot, de Franse scheikundige en politicus Macellin Berthelot die in 1907 werd ‘gepanthéoniseerd’. Door de Fransen wordt dit gezien als ‘bijvangst’, niet op ‘eigen kracht’ en dus wordt zij niet gerekend onder de ‘groten der aarde’. Geneviève de Gaulle-Anthonioz (nicht van President De Gaulle / 1920 – 2202) en Germaine Tillon (1907- 2008) weer wel. Simone Veil was de volgende vrouw. Nou weten we ook dat Fransen regels maken maar ze weer even snel breken. Het was President Macron die besliste dat deze ‘grande dame’ van de Franse politiek geen 10 jaar hoefde te wachten om te worden ‘gepanthéoniseerd’.

De graftombe van Simone Veil en haar echtgenoot Antoine Veil

“We wilden Simone Veil in het Panthéon bijzetten zonder generaties te hoeven wachten. Zo kunnen haar strijd, waardigheid en hoop een kompas blijven in deze moeilijke tijden”, aldus Macron is zijn discours tijdens de plechtigheid.

Het echtpaar rust in Caveau VI in gezelschap van Jean Moulin, een belangrijk persoon in het Franse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, Jean Monnet, één van de grondleggers van een Verenigd Europa en schrijver André Malreaux, Frans schrijver en politicus. Op de sobere stenen sarcofaag staat nr. 78651. Macron noemde dit nummer als een symbool van ‘onaanraakbare waardigheid’. 

De graven van Voltaire en Rousseau

Overigens zijn er door de eeuwen heen ook weer ‘groten der aarde’ uit het Panthéon verwijderd nadat zij later weer van hun voetstuk waren gevallen. Ik noemde al Honoré Gabriel Mirabeau, zo ook Louis-Michel le Peletier de Saint-Fargeau. Zijn lichaam werd op 14 februari 1795 door zijn familie verwijderd. Auguste Marie Henri Picot de Dampierre werd weer verwijderd wegens beschuldiging van verraad. Zijn naam staat nog wel gegraveerd aan de noordkant van de Arc de Triomphe. Louis-Joseph-Charles-Amable d’Albert de Luynes, in 1807 weer verwijderd uit het Panthéon en herbegraven in de Chapelle de Saint Jean l'Évangeliste in de Église Saint-Sulpice van Parijs. Reden onbekend. 

Van een aantal grootheden is niet het gehele lichaam herbegraven in het Panthéon maar alleen een urn waarin het hart aanwezig is zoals: Generaal Jean-Pierre Firmin Mahler (1808, Frans politicus Jean-Pierre Sers (1809), Italiaans politicus Girolamo-Luigi Durazzo, toen hij stierf in Genua op 21 januari 1809, verleende Napoleon hem de eer van het Panthéon. Marineofficier en admiraal Justin Bonaventure Morard de Galles (1809), Militaire commandant Alexandre-Antoine Hureau de Sénarmont (1811) en Frans staatsman Leon Gambetta (1920). Bij brigade generaal Jan Willem de Winter, graaf van Huessen (1812), ontbreekt juist het hart.

 

De klim van 206 treden naar de collonade van de koepel wordt beloond met een fantastisch 360 graden uitzicht over Parijs

Mijn gids neemt mij richting de uitgang waar wij stoppen bij een grote deur die haast ceremonieel met een enorme bos sleutels wordt geopend. Na drie jaar van renovatie is het weer mogelijk om van april tot en met oktober, vier keer per dag de koepel van het Panthéon te beklimmen. Om er te komen, moet je wel zo'n 206 treden beklimmen maar eenmaal boven wordt de architectuur van deze mythische plek onthuld, evenals een 360° perspectief op Parijs. Tot 1889 was dit gebouw ook het hoogste punt van Parijs voordat het werd onttroond door de bouw van de Eiffeltoren. De koepel verbergt eigenlijk drie boven elkaar liggende koepels en weegt maar liefst 17.000 ton. Bij de eerste stop heb je een prachtig uitzicht over het interieur van het mausoleum. Bij de tweede stop, sta je onder de immense colonnade van de koepel en heb je zicht op het stadhuis van het 5^e arrondissement en over de place du Panthéon, de rue Soufflot en de jardin du Luxembourg. Vervolgens de laatste trappen richting de colonnade van de koepel voor een adembenemend uitzicht over Parijs. Kaarten voor de beklimming moet je vooraf online bestellen. De beklimming en de afdaling nemen zo’n 45 minuten in beslag. Die middag ben ik weer een geweldige Parijservaring rijker.

Zicht op het stadhuis van het 5e arrondissement aan de place du Panthéon

Église Saint-Étienne-du-Mont

De oude sterrenwacht van de Sorbonne universiteit, gelegen op het dak van de universiteit aan de rue Saint-Jacques. Deze sterrenwacht stamt uit de tijd dat studenten van de Sorbonne Astronomie konden studeren

De Universiteit van Parijs, ook bekend onder de naam Sorbonne, was tot 1970 de universiteit van Parijs. Na de gebeurtenissen in mei 1968 werd de universiteit gesplitst in dertien afzonderlijke universiteiten. In het midden de voormalige Sint-Ursulakapel deze kapel werd in 1642 voltooid

Montmartre met op de voorgrond de Saint Eustache

IN MEMORIAM DIANA PRINCESS OF WALES

Net als 'nine-eleven', 11 september 2001, zit de datum van 31 augustus 1997 nog steeds in mijn gedachten gegrift. De dag dat Diana, Princess  of Wales dodelijk verongelukte in de tunnel onder de Pont l'Alma in Parijs. Afgelopen woensdag was het exact 24 jaar geleden.  Zo rond 01.30 in de nacht vult de straat zich met blauwe zwaailichten van een ambulance vergezeld door verschillende motoragenten. De ambulance rijdt opvallend langzaam, tussen de 40 en 50 kilometer per uur richting het Hôpital de la Pitié-Salpêtrière. Aan boord Michel Massebeuf chauffeur van de Service d’Aide Medicale d’Urgence (Samu) en de arts Jean-Marc Martino. Bijna niemand is op dat moment op de hoogte dat de vrouw in de ambulance de ‘Princes of Wales is’, lady Diana, slachtoffer van een ongeluk dat om 00.23 uur plaatsvond bij de ingang van de Pont d’Alma-tunnel. Even voorbij de Jardin des Plantes stopt de ambulance toen de bloeddruk van Diana daalde en er de angst was dat haar hart zou stoppen. 

Rond 02.00 uur stopte de ambulance bij het ziekenhuis waar trauma artsen de hartreanimatie overnamen. Immense interne verwondingen, door de klap van het ongeluk bleek dat haar hart was verplaatst naar de rechterkant van de borst met als gevolg dat de longader en het hartzakje scheurde, werden haar fataal. Na herhaalde reanimatiepogingen waaronder interne hartmassage, die de prinses niet deden herleven, accepteerde het medische personeel dat de strijd om haar leven te redden verloren was gegaan. Om 04.00 uur werd Diana dood verklaard. Ze was 36 jaar oud.

 

Het ziekenhuis La Salpêtrière in het 13e arrondissement

Haar laatste reis van het Ritz naar La Salpêtrière is haast symbolisch gezien de geschiedenis van dit ziekenhuis. Want La Salpêtrière is niet zomaar een Parijs ziekenhuis. Het was gebouwd om alleen de meest ellendige verschoppelingen en afwijzingen van de samenleving te beschermen. Dat prinses Diana daar moest sterven, is bijzonder aangrijpend, omdat ze de afgelopen jaren van haar leven juist had besloten haar tijd te besteden aan de minder bevoorrechte leden van de samenleving.

 

La Flamme de la Liberté, place de l'Alma, boven op de tunnel van de avenue New York, 8e arrondissement, metro Alma Marceau

Candle in the wind

Op enkele meters van de plek waar het ongeluk gebeurde staat 'La Flamme de la Liberté' een exacte kopie, op ware grootte, van de bovenkant van de fakkel in de hand van  het Vrijheidsbeeld bij de ingang van de haven van New York City. Het is een geschenk aan de stad Parijs van de International Herald Tribune. Dit vanwege de viering in 1987, van de honderdste verjaardag van deze Engelstalige krant in Parijs. De krant is opgericht op 4 oktober 1887. Het was tevens een blijk van dank voor de restauratie van het vrijheidsbeeld, drie jaar eerder, door twee Franse bedrijven:  namelijk, Métalliers Champenois en de Gohard Studios.

De vlam van de vrijheid staat ook symbool voor de hechte vriendschap tussen Frankrijk en de Verenigde Staten. Het geld, ruim $ 400.000, was bijeengebracht door diverse Amerikaanse donoren. Oorspronkelijk zou het monument geplaatst worden op de Place des États-Unis in het 16e arrondissement, maar de toenmalige burgemeester van Parijs Jacques Chirac was hier fel op tegen. Na een langdurige periode van onderhandelingen werd besloten, dat de vlam zou worden geplaatst op een stukje niemandsland in de buurt van de kruising van de avenue New York en de place de l'Alma. Het monument, een 3,5 meter hoge sculptuur van een vlam, uitgevoerd in koper bedekt met bladgoud, ondersteund door een voet van grijs en zwart marmer, werd op 10 mei 1989 ingewijd door  Jacques Chirac. 

1 juli 1961 is haar geboortedag, bij leven zou zij nu 60 jaar zijn

De indrukwekkende hulde van Elton John tijdens de begrafenis van Prinses Diana heeft er toe bijgedragen dat juist dit monument tot op de dag van vandaag, nog steeds wordt gezien als een monument ter nagedachtenis aan Diana, Princess of Wales. Elke dag, tot op de dag van vandaag worden er bloemen gelegd en foto's geplakt. Nu 24 jaar later is de vlam die brandt, in de vele harten van mensen, nog steeds niet opgebrand. 

Goodbye England's rose

May you ever grow in our hearts

You were the grace that placed itself

Where lives were torn apart

You called out to our country

And you whispered to those in pain

Now you belong to heaven

And the stars spell out your name

 

And it seems to me you lived your life

Like a candle in the wind

Never fading with the sunset

When the rain set in

And your footsteps will always fall here

Along England's greenest hills

Your candle's burned out long before

Your legend ever will

 

Loveliness we've lost

These empty days without your smile

This torch we'll always carry

For our nation's golden child

And even though we try

The truth brings us to tears

All our words cannot express

The joy you brought us through the years

 

And it seems to me you lived your life

Like a candle in the wind

Never fading with the sunset

When the rain set in

And your footsteps will always fall here

Along England's greenest hills

Your candle's burned out long before

Your legend ever will

 

Goodbye England's rose

May you ever grow in our hearts

You were the grace that placed itself

Where lives were torn apart

Goodbye England's rose

From a country lost without your soul

Who'll miss the wings of your compassion

More than you'll ever know

 

Op 14 juni 2008 is een nieuwe sculptuur, die de vrijheidsvlam symboliseert en ontworpen door Jean Cardot, onthult in de tuinen van de Amerikaanse Ambassade aan de place de la Concorde. De toenmalige Franse President Nicolas Sarkozy, en toenmalige Amerikaanse President George W. Bush bezegelde hierbij opnieuw de hechte band tussen de Verenigde Staten en Frankrijk. Zo lijkt de 'Flamme de la Liberté' bij de Pont d'Alma toch de 'Candle in the Wind' van Diana te zijn.

STADSVERNIEUWING IN PARIJS SINDS HAUSSMANN

Wie in Parijs op zoek is naar vernieuwing vindt die zonder moeite in het 13e arrondissement. Een wijk in beweging of zoals de Fransen zeggen: "Un quartier qui bouge". Wie zo’n 10 jaar geleden op een kaart van Parijs keek zag rond de nationale bibliotheek een groot wit gebied gemarkeerd met 'secteur en travaux'. Zo'n twintig jaar geleden begon men hier met de herinrichting van deze zone, Tolbiac genaamd. En deze werkzaamheden gaan nog door tot 2025. De opening van de Bibliothèque National de France in 1995  en de aanleg van metrolijn 14 was het startsein voor het grootste project op het gebied van stadsvernieuwing in Parijs sinds baron Haussmann. 

Spectaculaire vernieuwingen in Parijs zijn steeds het initiatief geweest van koningen en presidenten. Architectuur uit hogere kringen met als streven, een eigen architectonische nalatenschap. George Pompidou, Giscard d'Estaing en vooral François Mitterrand spanden hierin de kroon. Na de komst van Nicolas Sarkozy werd het wat rustig voor wat betreft presidentiële bouwprojecten in de stad, maar het zijn vooral particuliere prestigeprojecten, initiatieven uit het zakenleven, die de stad opnieuw aanzien geven. In deze blog een aantal spectaculaire bouwprojecten waar op dit moment al aan wordt gebouwd of die in de komende jaren worden opgeleverd.

 

Zichtlijn vanuit de avenue de France op de schepping van Jean Nouvel

Jean Nouvel’s ‘Tours Duo’ zullen zo rond september 2021 het nieuwe hart vormen van een wijk aan de rand van de ringweg, vlakbij Ivry-sur-Seine en het Gare d’Austerlitz. Tien jaar na de start van het project en vier jaar na het leggen van de eerste steen. Toren nummer 1, de grootste van de twee gebouwen, wordt met zijn 180 meter het derde hoogste gebouw in de hoofdstad, na de Eiffeltoren (324 m) en de Tour Montparnasse (209 m). Het zal voornamelijk plaats bieden aan kantoren en woonruimtes. Zijn kleiner broertje, toren nummer 2 met een hoogte van 112 meter, huisvest een 4-sterren hotel met 139 kamers waarvan de inrichting is toevertrouwd aan Philippe Starck. De bovenste 28 etages zijn bestemd voor het hotel met ‘on top’ een restaurant, bar en een panoramische tuin met uitzicht over Parijs. Geplande opening voorjaar 2022.

Schever dan de toren van Pisa

Het unieke van deze twee torens is dat ze samen een V vormen onder een hellingsgraad die oploopt tot 5 graden. Om een idee te geven; de scheve toren van Pisa helt slechts 4,5 graden.

Op de begane grond komen terrassen die uitzicht bieden op Ivry, verder een grote brasserie met een terras, plus winkels in de vorm van kiosken. De groene ruimtes zullen toegankelijk zijn voor het publiek evenals een auditorium met 270 zitplaatsen op de begane grond.

La Tour duo uitgevoerd met speciale energie opwekkende gevelpanelen van Solar Visuals

 

De werkzaamheden gingen van start in april 2017. Vanzelfsprekend weer onder protesten alom, alleen al gezien het feit, dat er jarenlang een leegstand was van 3,9 miljoen m² aan kantoorruimte in het gehele Île-de-France. In eerste instantie werd het bouwvoorstel ook door de Parijse gemeenteraad getorpedeerd. De Tour Duo zouden de vier torens van de Bibliothèque François Mitterrand overschaduwen. Vanuit het westen van Parijs zouden de torens in een lijn staan met het Pantheon, een gruwel volgens de burgemeester van het 14e arrondissement. Bovendien staat het lijnrecht tegenover het voorstel van de Gemeente Parijs om sociale woningbouw in Parijs voorrang te geven. Maar onderschat de macht van Hidalgo niet. 600 miljoen euro investering uit private fondsen, verbetering van de infrastructuur in het 13e arrondissement, werkruimte voor 7000 mensen en extra hotelkamers voor het toerisme. Alle protesten ten spijt; de commissaris van het  onderzoeksteam; Marie-Claire Eustace, gaf uiteindelijk een positief advies over het verzoek voor een bouwvergunning.  

 

Tolbiac; Een wijk in beweging of zoals de Fransen zeggen: "Un quartier qui bouge"

Ruim 18 maanden bleven de werkzaamheden uit het zicht om plaats te maken voor de funderingen op meer dan vijftig meter diepte. Sowieso al een technische hoogstandje, aangezien het Parijse landschap onder de grond bezaaid is met leidingen, netwerken en tunnels. Bovendien ligt de bouwplaats ook nog eens op een steenworp afstand van de Seine. De ruimtes onder de beide torens hebben negen kelderverdiepingen die plaats moeten bieden aan 500 auto’s. Daarnaast is er 2.200 m² gereserveerd als fietsenstalling. Begin 2019, toen de fundamenten stevig genoeg waren, kon begonnen worden met de bouw van de twee torens. Net als vele andere bouwwerken werd de bouw ook vertraagd door de Covid, maar nu werken meer dan 600 bouwvakkers elke dag op kruissnelheid om de bouw in september van dit jaar te voltooien.  Daarna volgen de huurders, waaronder de werknemers van de Natixis-bank die hier zijn hoofdkantoor zal vestigen. De eerste bewoners van de appartementen worden verwacht in april 2022. Totaal zullen er elke dag ruim 7.000 mensen aan het werk zijn in de beide gebouwen en brengen zo de economische activiteit tussen het westen van Parijs, La Défense, en het oosten, Tolbiac’ wat meer in evenwicht. De constructie maakt deel uit van een toch al dynamische wijk met veel bedrijven gevestigd langs de Avenue de France. 

Zuinig met energie

Het gebouw wordt voorzien van diverse terrassen, zo’n 5.800 m², met bomen en energie opwekkende gevelpanelen van Solar Visuals. In totaal 825 panelen verdeeld over de beide torens die het gebouw een ‘gouden look’ zullen geven, zodanig geplaatst dat ze de automobilisten op de ringweg niet zullen verblinden. Ze vormen een dubbele huid tussen de muren. Omdat zo zonnestralen worden gebroken circuleert de lucht tussen de muren en de panelen waardoor wordt voorkomen dat de warmte het gebouw binnendringt. Een van de zijkanten van de westtoren wordt ook deels begroeid. Een intern koelsysteem met leidingen gevuld met water moet er voor zorgdragen dat er in de zomer zo min mogelijk airconditioning wordt gebruikt. Bovendien zal het ‘grijze water’ afkomstig uit gootstenen of douches worden hergebruikt om toiletten en beplanting van water te voorzien. Op de daken komen nog eens 1500 zonnepanelen.

 

Tour de la Biodiversité.

Wonen in een reusachtige boom. In 2010 won de Franse architect Édouard François de eerste opdracht om een appartementencomplex te mogen bouwen in Parijs met een hoogte van 50 meter de ‘M6B2 Tour de la Biodiversité’. De buitenzijde van dit 17 verdiepingen tellende gebouw, aan de overzijde van de ‘Tours Duo’ ziet er uit als een reusachtige boom en hiermee slaat de architect twee vliegen in een klap: Sociale woningbouw en vergroening van de stad. Het idee van een verticale tuin werd voor het eerst in Parijs toegepast door botanicus Patrick Blanc bij de bouw van het Musée Quai Branly. Op de noordelijke muur van het museum zijn op een vilten ondergrond van 800 m², die doordrenkt is met een voedzame stof, 15.000 planten gepland. Voor Édouard François is dit het tweede gebouw met een groene uitstraling in Parijs. Zijn eerste project met een 'groene' uitstraling was de 'Tower-Flower in het 17de arrondissement, waarvan de gevels bedekt zijn met bamboepotten met begroeiing. Zijn nieuwe project moet er uiteindelijk uit komen te zien als een tweede Mont Valérien, een heuvel van 162 meter ten westen van Parijs, gelegen in het departement Hauts-de-Seine in de gemeenten Suresnes, Nanterre en Rueil-Malmaison. Het dak wordt bedekt met 180 cm. aarde waar de vegetatie langzaam kan gedijen met als doelstelling een soort van heli-haven voor insecten en vogels. In plaats van planten op de gevels, die uiteindelijk verdorren, wordt het gebouw bezaaid met bomen. Samen met dè tuinbouwschool van Parijs, de l'école Du Breuil, werden zaden opgekweekt, afkomstig uit de 'forêts franciliennes', in 3,5 meter lange roestvrijstalen buizen in de kwekerijen van Vincennes. Drie jaar kregen de bomen de tijd om te groeien voordat de stalen buizen met eiken, dennen en wilde rozen aan de gevels werden gemonteerd. Om de 'groene' uitstraling van het gebouw te accentueren werden de gevels voorzien van een titanium coating, waarvan de kleur gelijk is aan de mossen van de beroemde Kyoto Tempels. Groen is tevens de kleur van hoop.

 

Met het Klimaat Energie Plan wil het Parijse stadsbestuur de uitstoot van broeikasgassen tegen het jaar 2050 verminderen met 75%

"Sneller dan het hart van een sterfelijke verandert de stad, het oude Parijs is verdwenen"; Aldus treurde Baudelaire in de 19e eeuw - en zo horen we nostalgische mensen nog tot op de dag van vandaag klagen. Echter, in de loop der eeuwen stapelden de gebouwen zich in Parijs op als een gigantische puzzel. Elke wijk, elk bouwwerk draagt de sporen van voorbije tijden en levert een bijdrage aan de toekomst. 

De Franse hoofdstad is absoluut geen museumstad meer. De nieuwe architectuur van de stad getuigt van respect voor het verleden én van bruisende creativiteit. Voorbeelden waren de plannen omtrent de revival en de verbouwing van het in 2005 gesloten warenhuis La Samaritaine, een project van het Japanse bureau Sanaa. De herinrichting van het Forum des Halles, de nieuwe Philharmonie de Paris van Jean Nouvel en de Fondation Louis Vuitton, een schepping van Frank Gehry, aan de rand van het Bois de Boulogne. En dan is er nog het 160 meter hoge Cité Judiciaire (17e arrondissement), dat onderdak biedt aan een groot aantal rechtbanken. Het verleden heeft voor goede fundamenten gezorgd en Parijs blijft groeien maar nu ook in de hoogte. Jawel, Parijs laat mensen nog altijd dromen!

Om de unieke skyline van Parijs te behouden mogen wolkenkrabbers alleen gebouwd worden aan de rand van de stad

 

Hoogbouw; de Parijzenaars zijn hier als vanouds niet enthousiast over. Volgens peilingen is 62% tegen hoogbouw. Wolkenkrabbers zijn on-Parijs vinden de tegenstanders. Haussmann legde in de 19de eeuw de basis voor een horizontale stad met brede boulevards en die laat zich moeilijk combineren met verticale elementen. Sterker nog, in 1973 bepaalde het gemeentebestuur van Parijs dat er een hoogtelimiet moest worden ingesteld. Om de unieke skyline van de Franse hoofdstad te waarborgen mochten er geen gebouwen of kunstwerken hoger dan 37 meter worden gebouwd. Aanleiding hiertoe was de bouw van de 210 meter hoge en nog steeds verguisde Tour Montparnasse. Tot grote schrik van de stadsbewoners werden de hoogtebeperkingen in 2010 opgeheven en de stad ondergaat een enorme verstedelijking en vergroening. Veel van deze projecten zijn te danken aan de visionaire blik van Anne Hidalgo, voormalig staatssecretaris van cultuur, vervolgens eerste assistent van de vorige Parijse burgemeester Bertrand Delanoë, toen verantwoordelijk voor de ruimtelijke ordening in de regio Parijs, en sinds 5 april 2014 zelf burgemeester van de Franse hoofdstad.

 

La Tour Triangle in het 15e arrondissement wacht al sinds 2011 op uitvoering

Sommige geplande gebouwen laten wel heel lang op zich wachten. Zoals ‘La Tour Triangle’. Op maandag 25 juli 2011 schreef ik het volgende in mijn blog: Kort geleden heeft de Parijse gemeenteraad toestemming verleend voor het bouwen van het derde hoogste gebouw binnen de boulevard périphérique, na de Eiffeltoren en de Tour Montparnasse. De Tour Triangle wordt gebouwd aan de zuidkant van Parijs, in het hart van het Parc des Expositions porte de Versailles, in het 15e arrondissement. De start van de bouw van het 180 meter hoge glazen gebouw, in de vorm van een driehoek, staat gepland voor 2012-2013 en de oplevering moet plaatsvinden in 2016-2017. Het is ontworpen door het Zwitserse architectenduo Herzog & de Meuron en wordt gefinancierd door het bedrijf Unibail-Rodamco Europe. Doelstelling van de opdrachtgevers, een hoogte van 179,8 meter. De Parijse burgemeester Bertrand Delanoë was zo lyrisch over dit unieke gebouw dat hij speciale toestemming verleende voor de bouw. 

Zoals altijd gooiden protesten van de omwonenden maar ook de economische crisis roet in het eten. Het had de eerste wolkenkrabber van Parijs sinds de jaren zeventig moeten worden en als klap op de vuurpijl stemde een krappe meerderheid van de gemeenteraadsleden op 17 november 2014 tegen. Dat de bouw van de Tour Triangle, eind juni 2015, alsnog door de gemeenteraad werd goedgekeurd, was grotendeels te danken aan Anne Hidalgo.

 

De Tour Triangle is ontworpen door het Zwitserse architectenduo Herzog & de Meuron en wordt gefinancierd door het bedrijf Unibail-Rodamco Europe

De 42 verdiepingen tellende toren zou moeten verrijzen aan de Porte de Versailles in het zuidwesten van Parijs. Gelegen op de historische as tussen het 15e arrondissement en de omliggende gemeenschappen van Issy-les-moulineaux en Vanves. In de piramide vormige glazen toren vestigt zich onder meer een viersterrenhotel met 120 kamers, een panoramisch restaurant, een sky Bar, 70.000 m² aan kantoorruimte, waarvan 2.200 m² is gereserveerd voor start-ups en nog eens 10.000 m² voor traditionelere werkplekken. Bij elkaar moet dit ruim 5.000 arbeidsplaatsen opleveren. De bouw van de Tour Triangle zou een signaal aan buitenlandse investeerders en internationale architecten zijn, aldus Hidalgo. 

Maar nog steeds blijven tegenstanders zich roeren. "Dit project, ook wel de 'Tobleronetoren' genoemd, voorziet niet in de huidige behoeften van Parijzenaars; zoals woningnood, problemen met openbaar vervoer, milieu en leefbaarheid, er is geen tekort aan kantoren", aldus het burgeractiecomité Collectief tegen de Tour Triangle. Ook UNESCO is kritisch. "Als Parijs gezien wil worden als een stad met historische waarde en als erfgoed dan is het een heel slecht idee om wolkenkrabbers neer te zetten aan de poorten van Parijs". Harde woorden van UNESCO onderdirecteur Francesco Bandarin. Maar kun je een wereldstad zijn zonder wolkenkrabbers? Kan Parijs zich blijven koesteren in haar 19de eeuwse schoonheid terwijl in alle grote wereldsteden de ene iconische toren na de andere verrijst? Anne Hidalgo's reactie hierop was simpel: "We leven niet in een museum"! De hoop is nu dat Le Tour Triangle opgeleverd wordt voor het begin van de Olympische Spelen in 2024, maar ook dat is nog onzeker. Ik blijf het volgen.

 

Hermitage Plaza, twee torens van 323 meter hoogte

En dan is er nog Hermitage Plaza.

Hermitage Plaza is een hoogbouwproject, bedacht door de Russische vastgoedgroep Hermitage, waarvan de ontwikkeling in 2009 werd toevertrouwd aan het beroemde architectenbureau foster+partners. Zij zijn ook de architecten de ‘augurk’ in Londen en de Commerzbank in Frankfurt. Het idee is om een soort World Trade Center te bouwen, maar dan aan de andere kant van de Atlantische Oceaan, hier in Parijs, aan de voorkant van de Seine, net bij de ingang van het zakendistrict La Défense. Twee twin towers met een hoogte van 323 meter. De hoogte is gekozen met de nodige symboliek, want ze zijn precies een meter korter dan de Eiffeltoren inclusief haar antenne. Zo behoudt de Franse ‘Iron Lady’ haar trots; de eerste plaats in het klassement van de hoogste torens van Frankrijk. Dit gigantische project moet Parijs en Frankrijk weer internationaal op de kaart te zetten. Deze torens zorgen er voor dat Parijs niet langer achterblijft in de mondiale concurrentie op het bouwen op grote hoogten. Want het is nog steeds een kwestie om buitenlandse investeerders aan te trekken door het spel van ‘urban marketing’ goed te spelen. 

Een prachtig uitzicht over de stad vanuit het panoramisch restaurant

Ambitieus en gericht op de toekomst, deze twee torens moeten kantoren, woningen, winkels en luxueuze restaurants herbergen. Er komt ook een vijfsterrenhotel met 201 kamers, een spa en panoramische appartementen. Culturele en recreatieve voorzieningen zijn ook gepland: twee auditoria, een concertzaal met 1300 plaatsen, een kunstgalerie en zelfs een studentenresidentie. Deze nieuwe torens komen op een openbaar plein dat uitkijkt over de Seine. Nu nog de plek van nog bestaande woningen. Dit is dan ook de oorzaak dat het project herhaaldelijk wordt uitgesteld. De sloop van deze gebouwen zou immers aanvankelijk in 2012 starten na het verkrijgen van de bouwvergunning. Behalve dat de werken niet voor september 2019 konden beginnen, dat wil zeggen zeven jaar later, werd deze eindeloze vertraging tevens veroorzaakt door tal van juridische beroepen van bepaalde huurders in de te slopen woonblokken, die sterk gekant waren tegen hun uitzetting. Daarnaast speelden er diverse geschillen tussen de ontwikkelaar, Paris La Défense en de Russische Hermitage groep, waaronder claims, dreigementen en financiële sancties. Echter volgens de laatste berichten is de oplevering nu gepland voor 2024, dat wil zeggen net op tijd voor het begin van de Olympische spelen in Parijs - Waar heb ik dit eerder gehoord?

Aan de voet van Hermitage Plaza een plein met uitzicht op de Seine

Maar gezien wat er tot dusver is gerealiseerd is het beter om voorzichtig te blijven met de prognoses. Een ding is zeker; zodra deze nieuwe torens zijn opgetrokken, zullen ze nieuwe landschap oriëntatiepunten vormen die volgens kenners nodig zijn voor de creatie en vernieuwing van de Parijse skyline. Er zullen dan, samen met de Eiffeltoren, drie torens van meer dan 300 meter in de Franse hoofdstad staan. Hierdoor wordt Parijs de stad met de hoogste wolkenkrabbers in West-Europa. La Tour Montparnasse is momenteel de hoogste wolkenkrabber van Frankrijk. De hoogste toren ter wereld is momenteel de Burj Khalifa, met een hoogte van 828 meter. In Parijs staan zo’n tachtig wolkenkrabbers met een hoogte van minstens 100 meter.

2024 de nieuwe skyline van La Défense

ERNEST COGNACQ EN MARIE-LOUISE JAŸ – LA SAMARITAINE

Het verhaal van La Samaritaine is er een van uitzonderlijke liefde, gedeeld door een echtpaar, hun liefde voor het zaken doen, de liefde voor de kunst en de liefde voor de medemens. Zo begint het boek La Samaritaine Pont Neuf. Zij is Marie-Louise Jaÿ, wat je uitspreekt als ‘Jyee’, hij is Ernest Cognacq.

 Ernest Cognacq en Marie-Louise Jaÿ - Collectie Musée Cognacq-Jaÿ

Marie-Louise wordt in 1838 geboren in Samoëns, een klein dorp in de Haute-Savoie. Afkomstig uit een arm gezin verlaat zij haar ouders op 15-jarige leeftijd om te gaan werken in Parijs. Ernest zag het levenslicht een jaar later in Saint-Martin-de-Ré, een van de tien gemeenten op het eiland Île de Ré. De dood van zijn vader, uitgekleed door een verkeerde zakenpartner, noopte hem om met zijn studie te stoppen en te gaan werken als assistent verkoper in een winkel in La Rochelle. Net als Marie-Louise trok zijn hart en ambitie naar de Franse hoofdstad om eveneens op 15-jarige leeftijd te gaan werken in het warenhuis ‘Magasin du Louvre’. 

Parijs in de jaren vijftig van de 19^e eeuw. Haussmann was nog maar net begonnen met het transformeren van de stad Parijs. Marie-Louise werkte 12 uur per dag als hulp in de keuken in naburige cafés. Ernest, zonder verkoopervaring en armoedig gekleed, zag zijn droom om te gaan werken in het Magasin du Louvre uiteenspatten. Om te overleven in de hoofdstad zag hij zich gedwongen te gaan werken in tweede- en derderangs winkels. Inmiddels was het Marie-Louise wel gelukt om een job te vinden in het warenhuis ’La Nouvelle Héloïse’ waar ze opviel door haar ijver en al snel werd benoemd tot assistent verkoper op de damesafdeling. Ook Ernest viel op door zijn ambitie en ook hij werd aangenomen bij hetzelfde warenhuis. Zij kenden elkaar toen nog niet. Stiekem verliefd op Marie-Louise, maar te verlegen om zijn liefde aan haar te verklaren.

Marie-Louise’s reputatie als hardwerkende en talentvolle verkoopster viel ook Aristide Boucicaut op, die haar wegkaapte om te komen werken in zijn warenhuis ‘Le Bon Marché’. Ernest kon niet wennen aan het loonslaaf zijn en begon met ambulante handel op diverse markten in en rond Parijs. Succes bleef niet uit en al snel had hij een eigen plaats op een van de balkons op de Pont-Neuf waar zijn kraam opviel door een grote rode parasol.  Snel vindt hij met zijn handel onderdak in een café vlakbij de Pont-Neuf. De handel is ‘booming’ maar dan volgt het beleg van Parijs.  De Belegering van Parijs duurde van 19 september 1870 tot 28 januari 1871. Het uiteindelijke resultaat was de definitieve Franse nederlaag in de Frans-Pruisische Oorlog en de totstandkoming van het Duitse Keizerrijk. Gedurende het oorlogsgeweld heeft Ernest weer een ontmoeting met Marie-Louise. Hun wederzijdse liefde voor elkaar en de handel is het begin van hun gezamenlijke droom; La Samaritaine. Ze trouwen op 18 januari 1872 in het stadhuis van het 5^e arrondissement en voor de kerk in de Saint-Étienne-du-Mont twee dagen later.

Na 16 jaar gesloten te zijn en een verbouwing van 750 miljoen is La Samaritaine weer herrezen

 

Dankzij haar opgebouwde netwerk bij Le Bon Marché weet Marie-Louise klanten te lokken naar hun nog kleine warenhuis. 1871 Samaritaine was nog een winkeltje, slechts 47 m² groot met 2 werknemers en een omzet van 300.000 francs. Wat eens begon met het succesvol verkopen van stropdassen in een klein zaakje op de hoek van de rue Pont Neuf en de rue de la Monnaie groeide 10 jaar later uit tot een warenhuis met 80 werknemers en meer dan 3 miljoen francs omzet. Toen Cognacq in 1883 hoorde dat de aangrenzende middenstands-woningen te koop kwamen was dit de aanzet tot de eerste winkel van de ‘Grand Magasins de la Samaritaine’.

 Het resultaat van een grondige restauratie door de ateliers van Socra en Bouvier

Al snel, in 1886, wordt het gebouw aan de overkant van de rue de la Monnaie geconfisqueerd. Ernest Cognacq is als het ware de uitvinder van het shop in a shop concept. Verschillende middenstanders wiens pand hij opkocht kregen de kans om een winkel te openen is zijn warenhuis. La Samaritaine werd zo een beduchte concurrent voor Galeries Lafayette, in 1893 geopend door Theophile Bader en Alphonse Kahn,  en het oudste warenhuis van Parijs, Le Bon Marché, opgericht in 1852 door Aristide en Marguerite  Boucicaut.

 

Details van het 424 m² grootte fresco van Francis Jourdain verborgen sinds 1970

In 1905 wordt de gehele rue de la Monnaie onderkelderd door middel van een metalen vloer tot aan de rue de Rivoli. Verder worden links en rechts grote polychrome koepels geplaatst aan de zijden van de la rue des Prêtres-Saint-Germain-l’Auxerrois en de rue de l’Arbre-Sec naar een ontwerp van de architect Henri Sauvage. Het interieur wordt voorzien van een grote glazen koepel, hangende galerijen die verbonden worden met een immense art-deco trap. In 1907 en 1910 krijgen de gevels een gelijkwaardig uiterlijk door middel van geëmailleerde panelen die heden ten dage weer te bewonderen zijn aan de zijdes van de rue de la Monnaie en de rue de l'Arbre Sec.

 

Je raakt niet uitgekeken zoveel details van eeuwige schoonheid

La Samaritaine breidt steeds verder uit. Tussen 1922 en 1932 verrijst een enorme stalen structuur aan de voorzijde tegenover de pont Neuf, wederom een creatie van de architect Frantz Jourdain. De Parijse gemeenteraad staat op zijn achterste poten. Om de bouwvergunning goedgekeurd te krijgen worden de eerdere polychrome koepels afgebroken en het gehele pand bekleed met steen en voorzien van goudkleurige ramen. Op de bovenste etage wordt een restaurant gevestigd met een fenomenaal uitzicht over de gehele stad. Gelukkig is deze architectuur tot de dag van vandaag bewaard gebleven.

Vroeger had je een prachtig uitzicht vanaf de balkons op de Seine. Dat is nu voorbehouden aan het vijf-sterren hotel 'Cheval Blanc'. Voor de bezoeker van het warenhuis is het uitzicht nu virtueel

In 1928 wordt het pand aan de achterzijde van passage de Baillet uitgebreid met 'magasin' nr. 4.  De vier winkels bestrijken met al hun etages een oppervlakte van 270.000 m² en bieden werk aan ruim 5000 medewerkers.  De verbouwingen onder leiding van Henri Sauvage blijven doorgaan tot 1933. Niet alle verbouwingen na de Tweede Wereldoorlog waren een succes, maar gelukkig werden tussen 1984 tot 1987 alle originele art deco ornamenten gerestaureerd en in ere hersteld. In 1990 wordt La Samaritaine geclassificeerd als cultureel erfgoed.

Vanuit diverse ramen heb je weer een prachtig uitzicht op de de Saint Germain-l'Auxerrois uit de 12e eeuw

Een passie voor filantropie

Gesteund door hun zakelijk succes in de hoofdstad, vergaten de Cognacqs echter nooit hun provinciale afkomst. Ernest Cognacq financierde de oprichting van een lokaal historisch museum op het Île de Ré in 1907, terwijl Marie-Louise Jaÿ de Jaÿsinia stichtte, een botanische alpentuin in haar geboorteplaats Samoëns. Naast hun commerciële activiteiten, zette het paar zich actief in voor tal van filantropische projecten, in de eerste plaats gericht op de werknemers van La Samaritaine, waaronder een verzorgingshuis voor gepensioneerde werknemers, een kinderopvang voor de kinderen van personeelsleden, sociale woningbouw en een sportschool.  In 1916 werd de Fondation Cognacq-Jay opgericht. Een herstelcentrum en een verpleeghuis in Rueil-Malmaison, een school in Argenteuil, een kraamkliniek in Parijs, een weeshuis en verpleeghuis in de Haute-Savoie en een hofje in Levallois-Perret. in 1920,

 

De Cognacq-Jay-collectie

Ernest en Marie-Louise bleken niet alleen briljante ondernemers te zijn maar ook verzamelaars van 18e eeuwse Europese kunst’ die weer werd tentoongesteld in het warenhuis. Al in 1925 begon Ernest Cognacq met tijdelijke tentoonstellingen van werken uit zijn privécollectie in de ‘Samaritaine de Luxe’, een uitloper van de oorspronkelijke winkel die in 1917 werd gelanceerd aan de Boulevard des Capucines 25-29. Dit gebouw, gebouwd in de wijk Opéra door architect Frantz Jourdain, was gewijd aan luxegoederen voor de huizen van de Parijse haute bourgeoisie. Cognacq koos ervoor niet zijn gehele collectie in zijn Parijse huis te laten, maar hij gaf er de voorkeur aan om een selectie van achttiende-eeuwse werken in een aparte ruimte tentoon te stellen, geïnspireerd door het Musée Carnavalet. In 1927 verwierf Ernest Cognacq achttiende-eeuwse houten panelen waarmee hij de muren van zijn nieuwe museum, dat in het gebouw naast de ‘Samaritaine de Luxe’ zou worden ondergebracht, wilde versieren, die zouden passen bij de tentoongestelde kunstwerken. Helaas overleed hij in 1928, op 88 jarige leeftijd, hij was toen al weduwnaar. Aangezien het echtpaar geen kinderen had werd de gehele kunstverzameling nagelaten aan de stad Parijs. Vervolgens werd het project overgenomen door Edouard Jonas, een antiekexpert en adviseur van Cognacq, in samenwerking met de begunstigde van het testament van de verzamelaar - de stad Parijs. Officieel ingehuldigd door president Gaston Doumergue op 4 juni 1929 - was het museum verdeeld over drie verdiepingen en werd de Cognacq-collectie in zijn geheel tentoongesteld in kamers die bedoeld waren om de stijl van een achttiende-eeuws herenhuis te reproduceren. Na de sluiting van ‘La Samaritaine de Luxe’ in 1981 en de verkoop van het gebouw in 1983, vond de stad Parijs een nieuw onderkomen om de Cognacq-collectie te bewaren en te presenteren, in de buurt van het Musée Carnavalet in het hôtel Donon, een zestiende-eeuws herenhuis in het hart van de Marais.

 Het hôtel Donon in het hart van de Marais

De architect die het hôtel Donon ontwierp, koos voor een regelmatig symmetrisch ontwerp, met gebouwen rond een rechthoekige binnenplaats. Het hoofdgebouw heeft een binnenplaats ervoor en een tuin erachter, met twee vleugels die zich uitstrekken naar de straat. In de zuidvleugel waren waarschijnlijk de stallen en garages gehuisvest, terwijl de noordvleugel als één lange galerij was ingericht. Zowel de binnenplaats als de tuin worden geflankeerd door twee kleinere vleugels. De structuur van het sobere hoofdgebouw is typerend voor de statige herenhuizen die in de zestiende eeuw in de Marais werden gebouwd: Twee verdiepingen onder de trap, waarvan één wordt ingenomen door de keukens en de verblijven voor de bedienden en twee verdiepingen van gelijke grootte boven de grond. De verhoogde begane grond werd gebruikt als  ontvangstruimten, terwijl de bovenverdieping een hoog balkenplafond heeft, een van de meest magnifieke voorbeelden die uit deze periode gelukkig bewaard zijn gebleven. De architectuur van de gevel aan de straatkant, met zijn boog bekroond met een gebeeldhouwd schelppaneel, is waarschijnlijk ook een toevoeging uit het einde van de zeventiende eeuw.

 

De Cognacq-Jay-collectie is verre van 'in steen gebeiteld', zoals bij andere grote instellingen op basis van privécollecties, maar wordt jaar na jaar verrijkt door aankopen die passen in de geest, smaak en perspectief van de verzamelaar, gevormd in een periode waarin de achttiende eeuw werd beschouwd als het absolute hoogtepunt van de interieurvormgeving van de haute bourgeoisie. Door de aard van deze collectie, die voornamelijk bestaat uit kleine werken en werken waarvan het onderwerp vaak de intimiteit van de privésfeer raakt, van portretten, erotische kunst, tot interieurs, biedt het museum een ​​unieke boeiende visie op de Franse achttiende eeuw zoals die werd ervaren in het begin van de twintigste: een eeuw die het tijdperk van de Verlichting in onze tijd nog steeds oproept.

 

Erotiek in de 18e en 19e eeuw

Hôtel Donon, MuséeCognac-Jaÿ, rue Elzévir 8, 3^e arrondissement, metrostation Saint-Paul, lijn 1

La Samaritaine, rue de la Monnaie 9, 1^e arrondissement, metrostation Pont Neuf, lijn 7