HET MUSÉE-MEMORIAL DU TERRORISME TE PARIJS

Parijs krijgt een herdenkingsmuseum over terrorisme. Het project werd al eerder in 2018 aangekondigd door de Franse President Emmanuel Macron. Maar woensdag 12 mei heeft Macron dan ook daadwerkelijk aangegeven waar dit toekomstige museum zal worden gebouwd, namelijk de Mont Valérien gelegen in de voorstad van Parijs; Surennes in de Hauts-de-Seine in het gebouw van de INSHEA – het ‘Institut national supérieur formation et recherche - handicap et enseignements adaptés’ – Het hoger nationaal instituut voor training en onderzoek voor de opvoeding van jongeren met een handicap en aangepast onderwijs. Het huidige instituut zal binnenkort verhuizen naar Saint-Germain-en-Laye. In 1935 gebouwd door de architecten Eugène Beaudouin en Marcel Lods om leerlingen met tuberculose te huisvesten. Het modernistische gebouw staat sinds 1965 op de aanvullende inventaris van historische monumenten en werd in 2002 geclassificeerd als historisch monument. Gebouwd in een park van 1,89 ha, aan de zuidkant van de Mont Valérien. De klaslokalen, voor het grootste deel vierkant, zijn aan drie kanten voorzien van glazen wanden die volledig konden openen als een accordeon, om kinderen zoveel mogelijk bloot te stellen aan de zon en de natuur. De start van de ombouw naar het nieuwe museum is voorzien in maart 2022. Tegen 2027 zal deze nieuwe nationale culturele site worden geopend. Kunst historicus Henry Rousso is door Edouard Philippe, toen deze nog premier was, aangewezen als eindverantwoordelijke voor dit project.

Parijs na de aanslagen op Charlie Hebdo

 

Het toekomstige museum zal echter niet aan één bepaalde aanslag worden gekoppeld. Door haar voorgeschiedenis uit het verleden straalt het gebouw al veerkracht en weerstand uit. Het gebouw zal in twee afzonderlijke delen worden verdeeld. Een herdenkingsgedeelte zal hulde brengen aan alle Franse slachtoffers van terrorisme sinds 15 september 1974, de datum van de eerste terroristische aanslag op de Drugstore Publicis in Parijs, tot vandaag, of ze nu op nationaal grondgebied of in het buitenland stierven. Het tweede deel van het gebouw zal een museum huisvesten.  Het zal zeer dicht bij het ‘Mémorial de la France combattante’ komen te liggen. Dit monument bij het fort Mont Valérien herdenkt de Tweede Wereldoorlog. Per plaquette wordt een facet van de oorlog weergegeven. Ook liggen hier 15 Franse verzetslieden begraven. Het museum zal een belangrijke plaats worden voor alle te gedenken slachtoffers, maar ook voor hun nabestaanden met lichamelijk en geestelijk letsel, naaste collega’s, eerstehulpverleners en eerstelijns-hulpverleners. De namen van alle Franse slachtoffers van terrorisme zullen hier worden ingeschreven. “We staan momenteel aan het begin van een omvangrijke taak. We vragen alle nabestaanden en slachtoffers om een inventarisatie te maken van objecten die relevant kunnen zijn voor het museum. Voorwerpen en documenten die slachtoffers zouden willen schenken of uitlenen aan het museum. Maar ook dossiers van justitie waaronder bewijsstukken geleverd door burgerlijke instanties of opsporingsambtenaren. Tevens zullen we alle betrokkenen steeds informeren over de voortgang van het project”, aldus Guillaume Denoix de Saint-Marc, algemeen directeur van het AFVT, ‘Association française des Victimes du Terrorisme’. “Dit museum moet de angstaanjagende realiteit demystificeren en bediscussiëren en door deze verklaringen slachtoffers in staat te stellen uit hun slachtofferpositie te komen en hun veerkracht te consolideren.

 

Place de la République is vaak het nationaal trefpunt na een aanslag

Voor Frankrijk is dit project ongekend. Over de hele wereld waren maar drie musea gewijd aan terrorisme: Het ‘9/11 Memorial’ (New York), het ‘Oklahoma City National Memorial’, het toneel van een dodelijke ultrarechtse aanval in 1995, en het ‘Center of July 22’ in Oslo, als eerbetoon aan de slachtoffers van de moord op Utoya in 2011. Zeer onlangs werd nog het ‘Fundación Centro para la Memoria de las Víctimas del Terrorismo’ geopend in Vitoria-Gasteiz, in Spaans Baskenland.

Frankrijk wordt al sinds 1974 geteisterd door aanslagen. Laatst nog, op 23 april 2021, toen in de entree van het politiecommissariaat in Rambouillet een politiebeambte de keel werd doorgesneden door een 36-jarige Tunesiër. De dader werd ter plaatse doodgeschoten door de politie. De bloedigste aanslagen ooit in Frankrijk werden gepleegd in 2015. Op 7 januari van dat jaar vielen er twaalf doden bij een terroristische aanslag op de redactie van Charlie Hebdo. Vooral de redactie van het satirische tijdschrift werd getroffen: tien redactieleden en twee politieagenten kwamen om. Die dag was er ook een gijzeling in een joodse supermarkt vlakbij Parijs. Daarbij vielen vijf doden. Op vrijdag 13 november 2015 kwamen bij meerdere aanslagen in Parijs, onder meer in theater de Bataclan, in totaal 129 mensen om het leven. President François Hollande besloot die nacht om voor het eerst in vijftig jaar de noodtoestand af te kondigen. Na de aanslag in Nice werd besloten deze te verlengen. Op 14 juli 2016 rijdt een vrachtwagenchauffeur in op een menigte in Nice. Er vallen ruim tachtig slachtoffers, onder wie ook veel kinderen. De boulevard van Nice stond vol met mensen die naar een vuurwerkshow hadden gekeken, toen de vrachtwagen op de menigte inreed. De chauffeur reed zo'n twee kilometer door de mensenmassa, tot hij werd doodgeschoten.

Waarom is Frankrijk zo vaak het doelwit van terrorisme?

Volgens Jelle van Buuren, Universitair Docent aan het ‘Institute of Security and Global Affairs’, van de Universiteit Leiden, is Frankrijk zo vaak het doelwit, mede omdat het politiek en militair een belangrijke rol speelt in het Midden-Oosten en West-Afrika. Daardoor zijn zij een goed zichtbaar doelwit: ‘Het is een groot en machtig land, dus als je dat kan treffen, tel je mee. Ook profileert Frankrijk zich sterk met de scheiding tussen kerk en staat. Dat valt niet goed bij delen van de islamitische wereld’. Daarnaast speelt ook het Charlie Hebdo-proces een belangrijke rol’, zegt Van Buuren. ‘Mede door het proces is de spanning in Frankrijk al weken hoog’.

 

Het gedachtegoed onder de aanslagen in Frankrijk ligt volgens Van Buuren nog altijd bij het thema wraak. ‘Terroristen nemen wraak voor het beledigen van de profeet. Daarmee proberen extremisten de vrijheid van meningsuiting te verwerpen. Dit gedachtegoed laat zien dat de extremistische ideologie in Frankrijk nog springlevend is. Het is niet alleen gewelddadig, maar verwerpt ook kernwaarden van de maatschappij’. Van Buuren denkt dat het lastig is om deze extremistische ideologie te bestrijden. ‘Het is in Frankrijk een politieke strijd, maar de religieuze waarden tellen zwaarder voor deze extremistische moslims’. 

De eerste terroristische aanslag in Frankrijk had een andere reden. Op zondag 15 september 1974, om 17,15 uur, gooide een man van vijfentwintig tot dertig jaar, lang en atletisch, met een vierkante kaak, een granaat naar binnen bij de Publicis Drugstore gelegen aan de boulevard Saint-Germain 149, op de hoek bij de rue de Rennes. Het pand lag naast de beroemde brasserie Lipp en tegenover het Café de Flore, in het hart van de wijk Saint-Germain-des-Prés. Het was net voor de start van het nieuwe schooljaar, het was zonnig weer en de drugstore zat bomvol. Bij de aanval komen twee mensen om het leven en raken vierendertig anderen zwaar gewond. De overleden slachtoffers zijn 27 en 55 jaar oud. De terrorist Carlos werd hiervoor uiteindelijk tot tweemaal levenslang veroordeeld, in 2017 en daarna in 2018. De aanslag was bedoeld om de vrijlating af te dwingen van een op Orly gearresteerde Japanner, Yoshiaka Yamada, lid van het Japanse Rode Leger. Hij had een aktetas bij zich met daar in documenten en plannen over aanslagen die een terroristische groepering in Europa had gepland, samen met een grote som geld.

 

Het is dus nog even wachten tot 2027, maar laten we hopen dat Frankrijk tot die tijd gevrijwaard mag blijven van nog meer terroristische aanslagen.

GRAND PARIS, DE VISIE VAN SARKOZY

Het lijkt uitgegroeid te zijn tot een traditie onder presidenten van de Vijfde Republiek van Frankrijk om architectonisch een stempel te drukken op de skyline van Parijs. Ook wel genoemd ‘Les Grands Traveaux’, grote presidentiële projecten. 

Georges Pompidou had zijn Centre Pompidou, dat pas na zijn dood in 1977 werd voltooid.

Zijn opvolger Valéry Giscard dʼEstaing lanceerde op zijn beurt de bouw van drie projecten; die van het Orsay-museum, het Institut du Monde Arabe en de Cité des Sciences de la Villette, zonder echter de voltooiing ervan te zien vóór het einde van zijn mandaat.

Maar de meest productieve ‘president-bouwer’ blijft François Mitterrand met zijn ‘Grand Projets’, waaronder een glazen piramide op de binnenplaats van het Louvre (1996). Zijn toverwoord voor Parijs was transparantie. Prachtige voorbeelden hiervan zijn: La Grande Arche in La Defense (1989),  de Opéra de la Bastille (1990), het Fondation Cartier (1995) en de  Bibliothèque Nationale François Mitterand (1995). Zijn vastberadenheid om culturele plaatsen te bouwen leverde hem zelfs de bijnamen "Tontonkhamon" en "Mitteramsès" op.

Jacques Chirac was weer verantwoordelijk voor het Musée du quai Branly (2006) een groot etnografisch museum gevestigd in het 7e arrondissement, dichtbij de Eiffeltoren. 

De opvolger van Chirac, Nicolas Sarkozy, probeerde het ook met zijn zeer controversiële project van een museum over de geschiedenis van Frankrijk. Echter de vermindering, in 2002, van de duur van een presidentieel mandaat van zeven naar vijf jaar gooide roet in het eten voor de realisatie van dergelijke megalomane projecten. Alleen omdat hij werd herkozen, kon Jacques Chirac het Quai Branly-museum openen.

Je zou je kunnen afvragen waarom heeft Sarkozy’s opvolger, François Hollande, de vraag niet eens onderzocht? Te duur, te gecentraliseerd in Parijs, waren de twee belangrijkste punten van kritiek op deze grote projecten ten tijde van de financiële crisis tijdens het bewind van Nicolas Sarkozy. François Hollande had andere zorgen. Hollande had eind 2013, volgens de opiniepeilingen, nog maar steun van 20% van de Franse bevolking. Daarmee was hij de de minst populaire president sinds de oprichting van de Vijfde Republiek en zijn populariteit zakte in 2014 nog verder, tot 12%. Terughoudendheid voor grote projecten was daarom geboden. 

Emmanuel Macron was van plan om dezelfde terughoudendheid in acht te nemen, maar de ramp met de Notre-Dame de Paris bood hem een ​​onverwachte kans. Hij kon de verleiding niet weerstaan om zes maanden na de brand van de Notre-Dame een controversiële architectuurwedstrijd uit te schrijven en daar boven op nog eens de belofte om de kathedraal in vijf jaar tijds ‘nog mooier’ te doen herbouwen. Deskundigen ontraden juist haast met het herstel en noemen dat zelfs een tweede ramp.

 

Grand Paris

Wat weinigen weten is dat Nicolas Sarkozy op 26 juni 2007 de basis legde voor het grootste infrastructuur project van Europa, de lancering van ‘Grand Paris’.  Het project ‘Grand Paris’ heeft tot doel het stadsgebied van Parijs om te vormen tot een stad van de 21e eeuw en zijn positie onder concurrerende internationale megasteden te bevestigen. Het project heeft ook tot doel het leven van de bewoners te verbeteren en de ongelijkheid tussen de voorsteden weg te werken bij het bouwen van één grote duurzame metropool. Als hoofdstad binnen een wereldeconomie, in concurrentie met grote steden als New-York, Londen en Tokio, moet Parijs zich profileren als een wereldstad. Om dit te bereiken, moet het voldoen aan de verplichtingen die zijn vastgelegd in het Kyoto-protocol, terwijl het tegelijkertijd woningen bouwt en het aanbod van vervoer verbetert, zowel tussen de voorsteden en het centrum als tussen de voorsteden onderling. Wereldwijd worden alle grote steden meer en meer geconfronteerd met verkeersellende, luchtvervuiling, wegtrekkende bedrijven en een dalende leefbaarheid voor de bewoners.

 

Nicolas Sarkozy, 23e president van Frankrijk van 16 mei 2007 - 15 mei 2012 - Foto European People's Party

De regio Groot-Parijs is met een totale voorraad van 52 miljoen vierkante meter aan kantoren, de derde grootste kantorenmarkt ter wereld, na Tokio en New-York. Het is daarbij ook een van de zeer transparante en goed georganiseerde vastgoedmarkten ter wereld. Verder heeft de regio Groot-Parijs het grootste  bruto binnenlands product (bbp) en is ook de op een na grootste investeringsmarkt in Europa. Parijs concentreert het hoogste percentage grote bedrijven met een breed scala van economische sectoren. Deze liquiditeit en maturiteit is ook terug te vinden op de investeringsmarkt, waardoor Parijs al jaren een zeer gewilde bestemming is voor grens-overschrijdende investeringen. 

Sarkozy  gaf tien teams van architecten en stedenbouw- kundigen de opdracht om een voorbeeldig ‘Grand Paris’ voor te stellen: een duurzame en gedurfde hoofdstad. Het project werd geprezen als het meest ambitieuze sinds Haussmann Parijs in de 19e eeuw veranderde. De teams kregen de opdracht om zich de Europese metropool in 2030 voor te stellen: een groen ‘post-Kyoto’ stedelijk centrum dat ruimte zou bieden aan groei buiten de 2,4 miljoen inwoners van het intra-muros Parijs en hen een aantrekkelijke stedelijke omgeving te bieden.

 

De doelstellingen van het ‘Grand Paris’ van morgen omvatten 9 kernideeën:

1. Parijs beter uitgerust maken om zijn status als wereldstad te verdedigen via de uitvoering van grote, iconische projecten.
2. Een grote kennisstad waarvoor de economische ontwikkeling zich zal richten op de oprichting of versterking van grote centra voor concurrentievermogen
3. Een totale heroverweging van het wegvervoer en een sterk verbeterd openbaar vervoersaanbod; de ‘Grand Paris Express’
4. Het creëren of versterken van stedelijke centra
5. Betere integratie tussen alle voorsteden
6. Behoud van de groene gordel
7. Versterking van de Seine en zijn zijrivieren als verbindingsdraden van de stad,
8. Aangepast bestuur om een meer harmonieuze en samenhangende ontwikkeling mogelijk te maken
9. Tegen 2050 moet Parijs CO2-neutraal zijn, volledig aangedreven door hernieuwbare energie

 

Nog tijdens de regeerperiode van Nicolas Sarkozy wordt op 20 mei 2010 de wet goedgekeurd die het project ‘Grand Paris’ mogelijk moet maken. In 2013 bevestigt de nieuwe regering van François Hollande dat het project zal worden voortgezet en keurt de vrijgave van 5,3 miljard aan fondsen goed voor de aanleg van 200 kilometer aan vol automatische metrolijnen. De start van de ‘Grand Paris Express’ is hiermede een feit.

De 'Grand Paris Express' is misschien wel het grootste transportproject in Europa - Artist impression Gare Pont de Sèvres - Photo crédits Société du Grand Paris, Agence Duthilleul Arep

De ‘Grand Paris Express’

De Grand Paris Express bestaat uit een fundamentele heroverweging, herontwerp en focus op het openbaarvervoernetwerk op de schaal van het grootstedelijk gebied de metropool Grand Paris die bestaat uit 131 gemeenten, waaronder Parijs zelf. Het doel van deze oefening is om Grand Paris te voorzien van één multimodale vervoersoplossing, meer geïntegreerde vervoersdiensten, en zo een model van polycentrische ontwikkeling te ondersteunen, een stad die is opgebouwd uit meerdere centra. Op de lange termijn zal het nieuwe transportnetwerk naar verwachting het bruto binnenlands product van de regio île de France met meer dan 100 miljard euro doen toenemen en 115.000 nieuwe banen moeten creëren.

Artist impression Gare Issy RER - Photo crédits: Société du Grand Paris, Brunet Saunier

Grand Paris Express in cijfers:

4 nieuwe metrolijnen (lijn 15, 16, 17 & 18) plus 2 verlengingen van bestaande lijnen (lijn 11 & 14)

200 km nieuwe spoorlijnen, hierdoor zou de huidige metro (214 km), die voornamelijk de 20 arrondissementen binnen de Parijse ringweg bedient, in omvang bijna verdubbelen

68 gloednieuwe onderling verbonden stations

15 jaren van constructie, 2016 tot 2030

2 miljoen passagiers per dag, tegen 2035 ongeveer 3 miljoen

Elke 2 à 3 minuten een trein

Volledig automatisch metrosysteem

90% van de lijnen wordt ondergronds aangelegd

Totale kosten worden geraamd op 35,6 miljard euro

De 4 nieuwe lijnen omcirkelen de hoofdstad en bieden verbindingen met de 3 lucht-havens, zakenwijken en onderzoeksclusters van Parijs. Het zal 165.000 bedrijven bedienen en dagelijks 2 miljoen pendelaars vervoeren. De nieuwe Grand Paris Express zal reistijden aanzienlijk verkorten. Voorbeeld: het duurt slechts 34 minuten - in plaats van 53 minuten voor een bedrijfsdirecteur om van de luchthaven Roissy Charles-de-Gaulle naar La Défense te komen. Het duurt slechts 15 minuten in plaats van 1 uur en 6 minuten voor een onderzoeker om van de luchthaven Orly naar de Université Paris-Saclay - Campus Vallée te komen. Pendelaars kunnen zich eenvoudig in île de France van het ene punt naar het andere begeven, zonder via het centrum van Parijs te hoeven reizen. De ‘Régie Autonome des Transports Parisiens’ (RATP), het staatsbedrijf voor openbaar vervoer in Parijs, zal de lijnen exploiteren. Tot slot vertegenwoordigt dit project een goed alternatief voor de auto en is dus een manier om luchtvervuiling en files te verminderen. Naar verwachting zullen 150.000 auto’s van de wegen rondom Parijs verdwijnen. 

Artist Impression Gare Villejuif Louis Aragon - Photo crédits: Société du Grand Paris Philippe Gazeau Architecte

68 Nieuwe treinstations

Als pijler van dit project is de functie van stations van de grond af aan herzien, waardoor plaatsen en ruimtes ontstaan waar mensen meer doen dan alleen doorlopen om in de trein te stappen. Het is de bedoeling dat dit nieuwe model lokale stations nieuwe functies geeft die dienen als woon-werkverkeer, winkelen, wonen en werken. Samengevat: de nieuwe generatie stations wordt gastvrij, architectonisch herkenbaar, toegankelijk, veilig, intermodaal, digitaal, levendig ... en natuurlijk praktisch! Met een gemiddelde stations afstand van ongeveer 3 km - vergeleken met minder dan 500 mtr voor de stedelijke Parijse metro - en treinen die tot 110 km / u rijden, zullen rijsnelheden tussen 55 en 65 km / u worden bereikt, meer dan twee keer de snelheid van de metrolijnen in de binnenstad van Parijs. De volautomatische treinen met een lengte van 120 meter bestaande uit acht wagons van 15 meter lang, worden geleverd door Alstom. De eerste ontwerpen werden gepresenteerd op 2 oktober 2020.

 

De mega boorkop van de speciaal ontwikkelde tunnelboormachine - Photo crédits: Société du Grand Paris, David Delaporte

90% van de lijnen zijn ondergronds, mede mogelijk gemaakt door speciaal ontwikkelde 106 meter lange tunnelboormachines met boor diameters variërend van 7,7 meter tot 9,8 meter. De tunnels worden aangelegd in vrij gevoelige grond, met een risico op instorting en kuilen. De stations bevinden zich vaak zeer diep – soms wel 30 meter onder de grond. Tunnelboormachines zullen ongeveer 20 meter diep gaan. In de komende jaren werken er 20 tunnelboormachines aan dit project. Terwijl de tunnelboormachines zich als mollen een weg banen onder de grond, begint de ‘Grand Paris Express’ langzaam vorm te krijgen.

Artist impression van een van de grootste metrostations Gare Saint-Denis Pleyel, knooppunt van de lijnen 14, 15, 16 & 17 - Photo crédits: Société du Grand Paris,  Kengo Kuma & Associates

Er zijn ook Nederlandse bedrijven bij betrokken zoals Arcadis voor de uitvoering van de oostelijke lijn 15 en BAM als onderdeel van het consortium Avenir. Zij zijn betrokken bij het noordelijke deel van lijn 17. Reizigers zullen weldra sneller en beter toegang tot de stad hebben. Tijdens wat inderdaad misschien wel hét project van de eeuw is, wordt Parijs een nog groter feest dan Hemingway zich ooit had kunnen voorstellen.

2 miljoen passagiers per dag, tegen 2035 ongeveer 3 miljoen maken gebruik van de Paris Grand Express - Artist impression Gare Vitry Centre - Photo crédits: Société du Grand Paris, King Kong

LA NOUVELLE SAMARITAINE

2013 het in warenhuis La Samaritaine in deplorabele staat

Voorjaar 2013 vroeg de hoofdredacteur van En Route, Andy Arnts, mij om een fotoserie te maken van het in 2005 gesloten warenhuis La Samaritaine. Eens het grootste warenhuis van Parijs. Dit voor een uitgebreid artikel in de voorjaarseditie 2013 over plannen van het luxewarenconcern Louis Vuitton Moët Hennessy (LVHM) met betrekking tot een nieuwe bestemming van dit icoon aan de Seine. Een ambitieus  restauratieplan van de vier panden van La Samaritaine, gelegen in het kwadrant quaie du Louvre (Seinezijde), rue de la Monnaie, rue de Rivoli en de rue de l'Arbre Sec. De voorzichtige aanvang van de renovatie en restauratie werd gemaakt medio 2012 en het geheel moest klaar zijn in 2016 / 2017. De totale kosten werden geschat op 450 miljoen euro.

Detail in 3D van het Samaritaine project - Photo ©  Cyrille Thomas

Het gepresenteerde en door de gemeente Parijs goedgekeurde ontwerp is van het Japanse architectenbureau SANAA. Dit bureau van de architecten Kazuyo Sejima and Ryue Nishizawa won in 2010 de prestigieuze Pritzkerprijs, zeg maar de nobelprijs voor architectuur. Zij waren ook verantwoordelijk voor de verbouwing van het New Museum of Contemporary Art in New York.

Zijaanzicht in 3D van derue de la Monnaie - Photo - © Sanaa

Zijaanzicht in 3D van de rue de l'Arbre-Sec - Photo © Sanaa

Inmiddels is het 2019 en bovengenoemde panden staan nog steeds in de steigers en bouwomheiningen. De planning voor opening van dit grootste particulier gefinancierde project ooit ondernomen is nu gepland in de tweede helft van 2020. En dat heeft zo zijn redenen. Uiteindelijk startte de echte bouw pas in september 2015. Het bouwplan werd daarna diverse malen aangepast wat weer voor extra vertraging zorgde. Tel daar nog het juridisch getouwtrek met de bouwvergunning bij op en je bent zo weer een paar jaar verder. Tussentijds werd de bouwvergunning opnieuw ingetrokken terwijl die al was afgegeven door het stadsbestuur van Parijs. Dit keer vanwege klachten van de ‘Société pour la Protection des Paysages et de l'Esthétique de la France’, een organisatie die let op de esthetiek van de Franse steden en het Franse landschap. Het nieuwe uiterlijk van het pand zou niet passen in het straatbeeld van de Franse hoofdstad. Een deel van het werk, aan de kant van de Rue de Rivoli, moest worden stilgelegd en dit had alles te maken met wat in de volksmond al snel het douchegordijn werd genoemd.

Aanzicht in 3D van de rue de Rivoli - Photo - © Rémy Kerbiquet

Het 'douchegordijn' staat voor een sierlijk golvende, transparante façade die een architectonische aanwinst voor Parijs moet vormen Het complex heeft zijn faam vooral te danken aan het imposante front aan de Seine bij de Pont Neuf en de zijkant van de rue de la Monnaie. De Rivoli-gevel aan de andere kant van het rechthoekige bouwblok is de minst aanzienlijke van het geheel. Het 'douchegordijn' van het beroemde Japanse architectenbureau Sanaa moest de tweede iconische façade worden. De kwestie paste geheel in de permanente controverse over moderne architectuur in de Franse hoofdstad. Tegenstanders vechten bouwplannen aan omdat zij vinden dat de klassieke harmonie van Parijs wordt verpest door lelijke nieuwe gebouwen. Voorstanders vrezen dat de metropool een openluchtmuseum zal worden als zij niet regelmatig wordt opgefrist met spraakmakende architectuur. 

Inmiddels is het 'douchegordijn' zichtbaar - Photo © Ferry van der Vliet

De Parijse burgemeester, Anne Hidalgo, staat bekend als fervent aanhanger van hoogbouw en moderne architectuur. Parijs mag niet de gevangene zijn van de 19de-eeuwse ordening van baron Haussmann. Als het wil concurreren met Londen, waar de ene wolkenkrabber na de andere verrijst, moet het ruimte bieden aan nieuwe gebouwen, vindt ook zij. In ieder geval zorgde het juridische gesteggel weer voor aardig wat vertraging. Inmiddels kunnen we stellen dat Hidalgo heeft gewonnen en is Parijs weer een iconische gevel rijker, die dankzij de reflectie zorgt voor een ongekende dialoog tussen binnen en buiten.

Parijs weer een iconische gevel rijker, die dankzij de reflectie zorgt voor een ongekende dialoog tussen binnen en buiten - Photo © Ferry van der Vliet

Inmiddels zijn de kosten opgelopen naar zo’n slordige 500 miljoen euro. Tijdens de pieken van de renovatie zijn er 1800 bouwvakkers werkzaam op de plek. Na oplevering zal het project 4400 nieuwe banen scheppen in het centrum van Parijs. Maar wat was ook weer het oorspronkelijke plan?

70.000 m²  gaat op de schop, 75% van de historische gevels blijft  behouden. 10.729 m²  wordt geconserveerd en gerestaureerd, wat alleen al vier jaar in beslag neemt.

Tijdens de pieken van de renovatie zijn er 1800 bouwvakkers werkzaam op de plek

Photo © Ferry van der Vliet

Aan de Seine-zijde komt op de bovenste etages een nieuw super-de-luxe vijf sterren boetiekhotel genaamd ‘Cheval Blanc Samaritaine met slechts 72 kamers en suites in een residentiële stijl. Het hotel is vernoemd naar het beroemde wijnhuis uit de Saint-Emillion in de Bordeaux: Château Cheval Blanc, dat bekend staat om zijn uitstekende Grand Cru's. Het interieur is van de hand van architect en ontwerper Peter Marino die ook verschillende Louis Vuitton-winkels heeft ontworpen in SoHo, Parijs, New York. Het krijgt de beschikking over een gastronomisch restaurant en een panoramisch dakterras met uitzicht op de Seine en het Ile de la Cité. Overigens is dit het eerste vijf-sterren hotel in Parijs met uitzicht op de Seine.

Verder voorziet het plan in 24.000 m² voor luxe winkels, geheel gesitueerd onder de glazen koepel met de prachtige art deco trappen, 15.000 m² voor kantoren en, heel uniek op deze plaats in het 1e arrondissement, 7.000 m² (96 appartementen) bestemd voor sociale woningbouw. Last but not least; er is voorzien in een kinderopvang voor 80 kinderen.

Het boetiekhotel Cheval Blanc Samaritaine in 3D - Photo © Julien Alma, Sté Doug & Wolf

Sinds het voorjaar van 2013 bezoek ik jaarlijks de bouwplaats en zie met hoeveel liefde en zorg dit gebouw wordt omringd. De erfenis van de architecten Henri Sauvage en Frantz Jourdain. Alhoewel de architect Frantz Jourdain in 1891 de basis legde voor het ontwerp van het warenhuis La Samaritaine, werd Henri Sauvage (1873-1932) er vanaf 1926 bijgehaald voor de uitbreidingen van het hoofdgebouw aan rue de la Monnaie. Het interieur met de grote glazen koepel, hangende galerijen en de immense art deco-trap zijn van Henri Sauvage. Wie de emaillen decoraties aan de buitenzijde van het gebouw heeft ontworpen is onbekend. De enorme stalen structuur met goudkleurige ramen aan de voorzijde tegenover de Pont Neuf is van Frantz Jourdain. Het is dan ook geen wonder dat de gebouwen van La Samaritaine in 1990 werden geclassificeerd als cultureel erfgoed.

De erfenis van Henri Sauvage en Frantz Jourdain wordt met zorg gerestaureerd. Projectie in 3D van de binnenzijde onder de glazen koepel - Photo © Arforia

De afgelopen jaren is het gehele pand zorgvuldig gestript. Alle in en op het gebouw aanwezige fresco’s, friezen, ornamenten en geëmailleerde lava panelen, alle metalen structuren waaronder dakkapellen, luifels, kozijnen en deuren zijn uiterst zorgvuldig verwijderd. De verwijdering van alle dakkapellen duurde alleen al meer dan 10 maanden. Na demontage werden alle onderdelen overgebracht naar de ateliers van Socra in Marsac-sur-l'Isle (Dordogne) en Atelier Bouvier in Les Angles (Occitanie – Zuid Frankrijk) voor een grondige restauratie. Beide bedrijven hebben een grote reputatie op het gebied van erfgoedbehoud en worden vrijwel altijd ingeschakeld door de Franse overheid voor het onderhoud en restauratie van historische gebouwen en erfgoed in Frankrijk.

Een deel van de gerestaureerde gevel aan de rue de la Monnaie is al zichtbaar voor het publiek - Photo: © Ferry van der Vliet

Langs het gebouw lopend zie je inmiddels al de vruchten van deze grondige restauratie van wat eens de erfenis was van Ernest Cognacq en zijn vrouw Marie Louise Jay, verkoopster bij het warenhuis Le Bon Marché. Hun leven lijkt wel de verwezenlijking van de American Dream. Een weeskind dat het brengt van straatventer tot oprichter van La Samaritaine. De naam, la Samaritaine, is ontleend aan de waterpomp bij de Pont Neuf in de tijd van Hendrik IV. Het begon allemaal met het succesvol verkopen van stropdassen in een klein zaakje op de hoek van de rue Pont Neuf en de rue de la Monnaie in 1870. Toen Cognacq in 1883 hoorde dat de aangrenzende middenstandswoningen te koop kwamen was dit de aanzet tot de eerste winkel van het ‘Grand Magasins de la Samaritaine’.

3D projectie van het interieur van het nieuwe warenhuis La Samaritaine - Photo © Arforia

Gedurende de renovatie kun je terecht in het ‘Maison du Projet’ aan de rue du Pont-Neuf 1, de entree is gratis. Door middel van een virtual reality headset kun je virtueel een wandeling maken door het toekomstige warenhuis. Tevens krijg je informatie over de restauratie van de historische (art deco) elementen en is er een maquette aanwezig. Geopend op woensdag en zaterdag van 13.00 uur tot 20.00 uur. Sinds de opening van het voorlichtingscentrum hebben al 70.000 bezoekers zich laten informeren. Een rondleiding, alleen op aanvraag,  is ook mogelijk in het ‘Maison du Projet’. Elke woensdag en vrijdag om 15.00 uur. De tour duurt ongeveer 1 ¼ uur. 
Reserveren kun je per mail samaritaine@samaritaine.fr

Parijs is midden 2020 weer een icoon rijker - Photo © Arforia

HET NIEUWE PARIJS

"Sneller dan het hart van een sterfelijke verandert de stad, het oude Parijs is verdwenen"; Aldus treurde Baudelaire in de 19e eeuw - en zo horen we nostalgische mensen tot op de dag van vandaag klagen. Echter, in de loop der eeuwen stapelden de gebouwen zich in Parijs op als een gigantische puzzel. Elke wijk, elk bouwwerk draagt de sporen van voorbije tijden en levert een bijdrage aan de toekomst. De Franse hoofdstad is absoluut geen museumstad meer. De nieuwe architectuur van de stad getuigt van respect voor het verleden én van bruisende creativiteit. Prachtige voorbeelden zijn de plannen omtrent de revival en de verbouwing van het in 2005 gesloten warenhuis La Samaritaine, een project van het Japanse bureau Sanaa. De herinrichting van het Forum des Halles, de nieuwe Philharmonie de Paris van Jean Nouvel en de Fondation Louis Vuitton, een schepping van Frank Gehry, aan de rand van het Bois de Boulogne. Jawel, Parijs laat mensen nog altijd dromen!

Het nieuwe Paleis van Justitie een schepping van Renzo Piano

Tussen nu en 2018 moeten verschillende torens verrijzen. La Tour Triangle ontworpen door het Zwitserse architectenduo Herzog & de Meuron komt in het hart van het Parc des Expositions (15e arrondissement) te staan. De Tour Duo van de hand van Jean Nouvel bekent onder de projectnaam BA/3 (13e arrondis- sement).  En dan is er nog het 160 meter hoge Cité Judiciaire (17e arrondissement), dat onderdak biedt aan een groot aantal rechtbanken. Het verleden heeft voor goede fundamenten gezorgd en Parijs blijft groeien maar nu ook in de hoogte.

Het nieuwe Paleis van Justitie

Juist dit gebouw, ontworpen door de Italiaanse architect Renzo Piano (die van het Centre George Pompidou), gaat zorgen voor 'Haussmannsiaanse' verschuivingen in het hart van Parijs. Afgelopen juni 2017 is in de wijk Clichy-Battignoles het nieuwe 'Tribunal de Grande Instance de Paris', het TGI in gebruik genomen. Het hooggerechtshof van Parijs. Wederom een iconisch gebouw; de een vindt het spuuglelijk de ander een architectonisch hoogstandje. Het uiterst transparante 'glazen' gebouw, 160 meter hoog, bestaat uit een speelse vorm van vier in terrasvorm gestapelde glazen blokken, ieder ter hoogte van een traditioneel Parijs gebouw, met in totaal 38 verdiepingen, waar 9000 mensen werkzaam zullen zijn. "Door gebruik van nieuwe technieken kunnen we licht glas gebruiken, waardoor het gebouw 'transparant' wordt. Door deze hoogbouw winnen we ruimte voor groen, voor parken en pleinen"; aldus de architect. Het gebouw beschikt over daktuinen met een totale oppervlakte van 10.000 m², volgeplant met eiken, dennen en struiken en is daarmee de grootste groene oase in de buurt en zorgt voor recuperatie van het regenwater. Daarbij is het de meest energiezuinige kantoortoren van Parijs met een verbruik van 75 KwhEP per vierkante meter per jaar maar ook het meest veilige. Beveiligd tegen terroristische aanslagen en beglazing met kogelvrij glas.

De gebruikers; rechters, advocaten, politieagenten en gendarmes, ambtenaren van het gevangeniswezen, administratie en andere diensten. Twintig verschillende rechtbanken waaronder het Hoog Gerechtshof, de politierechtbank, de jeugdrechtbank en andere rechtbanken krijgen de beschikking over 90 rechtszalen. De 'Cité Législative' gevestigd aan de avenue de la Porte de Clichy 15 heeft een oppervlakte van 104.000 m². 

Het nieuwe Parc Clichy Batignolles Martin-Luther-King, vernoemd naar de Amerikaanse dominee en activist voor burgerrechten

Het nieuwe Parijs

Wat we ons niet realiseren is dat dit een van de grootste volksverhuizingen en leegstand in Parijs te weeg brengt. Al deze diensten zijn nu gevestigd in verouderde en te kleine gebouwen op het Île de la Cité. Want niet alleen het oude 'Palais de la Justice' komt leeg te staan, maar ook het beroemde hoofdbureau van politie aan de quai des Orfèvres 36, de 'werkplek' van commissaire Maigret en het Huis van de Orde van Adcvocaten, het MODA.

Zij verhuizen naar een nieuw stukje Parijs dat al sinds 2002 in ontwikkeling is en waar u hoogstwaarschijnlijk nog niets van heeft gehoord: Het Parc Clichy Batignolles Martin-Luther-King, vernoemd naar de Amerikaanse dominee en activist voor burgerrechten. In Parijs is dit mega project beter bekend als het Clichy-Batignolles project. Het totale project omvat een gebied van 54 hectare (de grootste bouwplaats in Parijs) met een grote centrale groene ruimte van 10 hectare. De eerste tranches zijn reeds afgerond, omgeven door 3400 woningen voor 6500 inwoners, 140.000 m² kantoren waarvan 104.000 m² voor het nieuw Paleis van Justitie en 36.000 m² ten behoeve van cultuur en recreatie. 12.700 arbeiders werken aan dit project.

 Met zijn 10 hectare is dit park het achtste grootste park in Parijs

Het project wordt ontwikkeld op een gedeelte van een enorm spooremplacement van de SNCF dat in directe verbinding staat met het station Saint Lazare. Dit deel vormde vroeger een onderdeel van de 'Petite Ceinture'. Zo rond 1850 werd besloten om een spoorbaan aan te leggen langs de toenmalige stadsgrenzen van Parijs. De 'Chemin de fer de Petite-Ceinture', voorloper van de metro, maar dan grotendeels bovengronds. Meer dan 160 jaar later bestaat het grootste deel van het traject nog steeds. Vroeger stond hier het station Batignolles, geopend op 2 mei 1854, als onderdeel van de Auteuil-lijn. Het vormde een directe verbinding met Versailles. Niet lang daarna werd het weer afgebroken om plaats te maken voor een houten gebouw, om later weer herbouwd te worden op de hoek van de boulevard Pereire met een brug naar de rue Cardinet. Het  station opende op 15 mei 1922 en kreeg de naam Pont Cardinet. In 1996 wordt de Auteuil-lijn opgeheven en vervangen door een busdienst. Een deel van de gebouwen op het emplacement; La Forge, werd gerehabiliteerd en opgenomen in het 10 hectare grootte park. 

Er is genoeg ruimte voor recreatie; beschutte laantjes, overal banken en houten ligstoelen voor de zonaanbidders.

Het nieuwe park kent verschillende ingangen:

Rue Cardinet 151 en 147, zuid

Rue Bernard Buffet 9, noordoosten

Rue Gilbert Cesbron 36 , noorden - nog ongeopend

Boulevard Berthier, noordwesten

De eerste ideeën van de hand van landschapsarchitect Jacqueline Osty, omtrent dit duurzame park, zagen het daglicht zo rond 2002. In 2004 is men begonnen met de bouw. Doelstelling: Een park dat energie neutraal is en nauwelijks uitstoot heeft van CO2. De publieke gebouwen, 'La Forge' bijvoorbeeld, zijn voorzien van een zonne-energiecentrale die het water verwarmt van de sanitaire voorzieningen en het complete park van licht voorziet. De eerste fase van het park, 4,3 hectare groot, werd geopend in 2007. Op 18 april 2014 werd het park uitgebreid met nog eens 2,2 hectare. De totale kosten worden geraamd op 22 miljoen euro. Eind 2017 moet het gehele park klaar zijn en is dan met zijn 10 hectare het achtste grootste park in Parijs.

Eenmaal in het park valt je onmiddellijk de bijzondere architectuur op van de omliggende gebouwen

Het beste stap je uit bij het metrostation Porte de Clichy (lijn 13) aan de drukke boulevard Berthier. Voor een mooie wandeling neem je de ingang aan de rue Bernard Buffet, een zijstraat van de Avenue Clichy (de 2e zijstraat rechts nadat u onder de spoorbrug door bent gegaan). Let op, na de spoorbrug meteen de 1e zijstraat. Eenmaal in de rue Bernard Buffet valt je onmiddellijk de bijzondere architectuur op van de omliggende gebouwen. Een stedelijke ontwikkeling bedoeld als atletendorp voor de Olympische Spelen van 2012, die uiteindelijk niet naar Frankrijk gingen, maar naar Groot Brittannië.

Tussen de grassen een indruk- wekkende glazen plaquette als herinnering aan de 11.000 Joodse kinderen, gedeporteerd uit Frankrijk tussen 1942 en 1944

Je komt meteen in een prachtig en modern aangelegd park, met 624 bomen, 5600 struiken, planten en 47.000 bloembollen. Verdeeld in drie thema's: Water, sport en recreatie. In de lente en zomer bloeien hier de magnolia's, kersen- en appelbloesem. Kornoelje en Judasbomen zorgen voor een heerlijke geur. De eikenbomen geven de herfst kleur als een soort van 'Indian Summer'. 

Ook water speelt een belangrijke rol in het park. Grote waterpartijen waarvan een bassin groter dan 2900 m² voor de opvang van regenwater dat weer gebruikt wordt voor irrigatie van het gehele park. Er is genoeg ruimte voor recreatie; een grote kinderspeelplaats, skatebanen en een basketbalveld. Beschutte laantjes, overal banken en houten ligstoelen voor de zonaanbidders. Tussen de grassen een indrukwekkende glazen plaquette als herinnering aan de 11.000 Joodse kinderen, gedeporteerd uit Frankrijk tussen 1942 en 1944. Weggevoerd naar Auschwitz en nooit meer teruggekeerd. Velen van hen kwamen uit het 17e en 16e arrondissement. Stilstaan bij deze plek is nog beklemmender door het geluid op de achtergrond van alle spelende kinderen.

Aan het einde van de waterpartij, majestueuze trappen die leiden naar een groot terras, van waaruit je weer een prachtig uitzicht heeft over het gehele park, de overblijfselen van de Petite Ceinture en het nieuwe Tribunal de Grande Instance de Paris, TGI. Loop vooral door naar de uitgang van het park aan de noodwestzijde aan de boulevard Berthier. Rechts zie je kleine volkstuintjes, een van de speerpunten van de huidige burgemeester van Parijs; Anne Hidalgo, om de vergroening van de stad te bevorderen. Een mooi contrast tussen de hypermoderne hoogbouw. Overal in het beton ingegoten spoorrailsen die herinneren aan de vroegere functie van het park. Vlakbij de uitgang naar de boulevard Berthier een indrukwekkend kunstwerk van de Engelse kunstenares Diane Maclean; 'Open Book'. Dit kunstwerk is een geschenk van Hare Majesteit Koningin Elizabeth II, Koningin van Groot Brittannië aan de stad Parijs als teken van vriendschap. Gemaakt van roestvrij staal met daarin rood spiegelend glas. Aan de zijkant een plaquette met de woorden "Un livre ouvert que nous ecrivons ensemble" - Een open boek door ons gezamenlijk geschreven. Het monument werd, weliswaar op een andere plek; de place Lepine op het Île de la Cité, onthuld door Hare Majesteit zelf op 7 juni 2014 in het bijzijn van President Hollande. Pas in 2016 heeft het een vaste plek gekregen in het parc Martin-Luther-King. Wanneer de gehele fase is afgerond, verwachting eind 2017, dan krijgt dit project ook nog een aansluiting op metrolijn 14 met een nieuw metrostation Cardinet.

Vlakbij de uitgang naar de boulevard Berthier een indrukwekkend kunstwerk van de Engelse kunstenares Diane Maclean; 'Open Book'.

Een masterplan voor Lutetia

Inmiddels hebben de Franse architect Dominique Perrault, die wij weer kennen van onder andere de Bibliothèque de France in de Parijse wijk Tolbiac en Phillippe Bélaval, de voorzitter van het Centre des Monuments Nationaux (CMN) een masterplan gepresenteerd om Parijs weer een nieuw hart te geven. 14 miljoen bezoekers brengen jaarlijks een bezoek aan de Île de la Cité met als hoogtepunten de kathedraal met zijn vuurspuwers, de Notre Dame, de prachtige glas in lood ramen van de Sainte Chapelle en niet te vergeten de Conciërgerie en de archeologische crypte. De opdracht door de toenmalige President Hollande was om met een concreet plan te komen voor een volledige herontwikkeling van het door Baron Haussmann ontworpen eiland, tevens erkend als werelderfgoed door de Unesco. En u begrijpt, er is nu al een storm van protest ontstaan over het 56 pagina's tellende document met 35 voorstellen. Woorden als megalomane plannen, Hidalgonistische opvattingen, verwijzend naar grootheidswaanzin van de burgemeester van Parijs Anne Hidalgo en het vernietigen van cultureel erfgoed. Toegegeven het is slikken maar als je ziet hoe een stad als Parijs al jaren omgaat met haar cultureel erfgoed dan gaat dit zeker goedkomen. Tegenstanders heb en hou je altijd maar om met Hidalgo te spreken; "We leven niet in een museum". 

 Het 'Masterplan' voor de herinrichting van het Île de la Cité

De nieuwe plannen moeten in twee fases worden gerealiseerd. De eerste fase in voorbereiding op het hosten van de Olympische spelen 2024 in Parijs en de Wereld Expo van 2025. De tweede fase moet gerealiseerd worden tussen 2025 en 2040.

Het Île de la Cité is slechts 22 hectare groot en het is uitgesloten dat hier nieuwe gebouwen kunnen worden toegevoegd. Dit houdt in dat de bestaande gebouwen; het Paleis van Justitie en het hoofdbureau van Politie, die nu leeg komen te staan, een nieuwe publieke functie gaan krijgen. Ook over het voortbestaan van het ziekenhuis Hôtel de Dieu moet worden nagedacht. Op het eiland wonen slechts een paar duizend inwoners. Slechts 650 van de 1800 huizen zijn koopwoningen en 300 hiervan worden gespot op de website van Airbnb. Het eiland is nu slechts een doolhof van administratieve burchten en monolithische blokken. "Het leven hier op dit eiland is kunstmatig en de plaats Lutetia moet heruitgevonden worden", aldus Philippe Bélaval.

Het eiland moet door de tijd volledig autoluw gemaakt worden, aansluitend aan het verkeersvrij maken van de rechteroever van de Seine. De publieke ruimtes krijgen een eenduidige uitstraling door standaardisatie van de vloeren, straatmeubilair, bewegwijzering en verlichting. Gevestigde instellingen worden met elkaar verbonden door ondergrondse galerijen. Zeventien binnenplaatsen binnen de belangrijkste monumenten worden voorzien van glazen overkappingen zoals wij die kennen van het Musée du Louvre. Zeven in het Paleis van Justitie, twee in het hoofdbureau van Politie, vier in het Hôtel de Dieu en de overigen in het gebied van de Notre Dame. De huidige bloemen- en vogeltjes markt krijgt een grote centrale kas van meerdere verdiepingen geïnspireerd op het 'Crystal Palace', ooit gebouwd voor de Wereldtentoonstelling van 1851 in London.  

  

 De nieuwe invulling van de quai de Montebello - Photo: Mairie de Paris

Aan de quai de Montebello komt een aanlegsteiger voor rondvaarten en de Seine aan de kant van de Notre Dame wordt voorzien van nieuwe drijvende platforms die geschikt zijn voor een zwembad, café's, restaurants, concertzalen en andere activiteiten. Twee nieuwe loopbruggen zorgen voor een verbinding tussen het eiland en de rechteroever, ter hoogte van de quai de la Mégisserie, en de linkeroever tussen de quai des Orfèvres 36 en Saint Michel. Het is duidelijk dat er na 2040 geen autoverkeer meer zal plaatsvinden, met uitzondering van openbaar vervoer en politievoertuigen. Het meest spectaculaire onderdeel van het plan is om het voorplein van de Notre Dame te voorzien van een vloer van metaal en glas, 135 meter lang en 100 meter breed,  waardoor de archeologische crypte in natuurlijk daglicht zal baden en duidelijk zichtbaar wordt van bovenaf. 

Het meest spectaculaire onderdeel van het plan is om het voorplein van de Notre Dame te voorzien van een vloer van metaal en glas - Photo: Mairie de Paris

De vraag is nu, draait Baron Haussmann zich om in zijn graf, of wordt er opnieuw geschiedenis geschreven?

Place de la Lutèce met op de voorgrond het Paleis van Justitie met de Sainte Chapelle en daarboven het Hoofdbureau van Politie met de nieuwe overkapping - Photo: Mairie de Paris