PANTHÉON, TEMPEL DER FAAM

Onlangs ontving ik een speciale uitnodiging om een bezoek te brengen aan de ‘Tempel der Faam’, het Panthéon. Parijs is een charme offensief begonnen om de lichtstad na de Olympische Zomerspelen weer extra onder de aandacht te brengen. Voor het Panthéon reden om Paris FvdV uit te nodigen om aandacht te vragen voor de vrouwen die zijn bijgezet in deze tempel der grootheden. De voorlaatste bijzetting was op 30 november 2021; de Amerikaans-Franse danseres, zangeres, actrice, spionne en burgerrechtenactiviste Joséphine Baker. Ze is de eerste zwarte vrouw die deze ereplaats toekomt (overigens was Felix Éboué, gouverneur van Franse koloniën, in 1949 de eerste zwarte man) en na Sophie Berthelot (1907), Marie Curie (1995) Germaine Tillion en Geneviève de Gaulle-Anthoniozen (2015) en Simone Veil (2018) de zesde vrouw die een graftombe krijgt in de Tempel der Faam. Twee jaar geleden werd daarvoor een petitie gelanceerd onder meer door Brian Baker, een van de twaalf kinderen die Baker adopteerde. Brian strijdt al langere tijd voor herdenking van het werk van zijn moeder. De petitie werd door zo’n 38 duizend Fransen ondertekend. Haar lichaam werd overgebracht vanuit Monaco waar zij In 1975 in een coma geraakte door een hersenbloeding. Ze werd in bed gevonden, omringd met kranten waarin ze gloeiende recensies had gelezen over haar gouden jubileumshow ‘Joséphine à Bobino’, die was gefinancierd door de Grimaldi's en Jackie Kennedy. Ze stierf een paar dagen later in het ziekenhuis, werd begraven met militaire eer en vond een laatste rustplaats op het Cimetière de Monaco.

De rue Soufflot met aan het einde het Panthéon, de Franse tempel der faam

Joséphine Baker was een ‘exceptionele persoonlijkheid’, die ‘haar hele leven streed voor vrijheid en emancipatie’. Met die woorden bevestigde het Élysée de berichtgeving over het eerbetoon aan de Amerikaans-Franse artieste en activiste. De datum van 30 november is gekozen omdat dit de dag was waarop ze in 1937 de Franse nationaliteit kreeg toen ze trouwde met Jean Lion. Emmanuel Macron prees Joséphine Baker als ‘de belichaming van de Franse geest’. 

Het eerbetoon aan haar wordt in Frankrijk verwelkomd als een boodschap van broeder-schap en de terechte erkenning van een icoon. Een boodschap die volgens verschillende Franse media overigens niet los gezien kan worden van politiek, met de presidentsverkiezingen in april volgend jaar. Zo spreekt dagblad Le Monde van een ‘politieke zet’ van Macron die Frankrijk wil ‘verzoenen’, een boodschap waarmee hij zich in de presidents-campagne van 2017 al probeerde te onder-scheiden van Marine Le Pen. Overigens is het alleen aan de President van Frankrijk om mensen te ‘panthéoniseren’. Daar horen sinds 1789 heel wat voorwaarden bij. Je moet allereerst de Franse nationaliteit bezitten, verder moet je worden voorgedragen, minstens 10 jaar dood zijn én verdienstelijk zijn geweest voor het land. Er moet een lichaam zijn of minstens een fragment ervan of de as. Zet de familie het licht op groen, dan moet de plaatselijke burgemeester nog zijn fiat tot opgraving verlenen. Ten slotte is de handtekening van de president vereist. Op 21 februari 2024 werden Missak Manouchian, vergezeld van zijn vrouw Mélinée en zijn verzetskameraden, het Pantheon bijgezet.

Uitzicht vanaf het Panthéon op de Montagne Sainte Geneviève

Panthéon

Het Griekse woord ‘panthéon’ betekent tempel gewijd aan alle goden en in 1791 kreeg het ook de bestemming als nationaal mausoleum: ‘Pour les grands hommes de l’époque de la liberté francaise’, nadat eerst Honoré  Gabriel Mirabeau was bijgezet. Maar dat verhaal krijgt later nog een staartje.

De architect Jacques Germain Soufflot ontwerpt een enorme kruiskoepelkerk die moest concurreren met kerkgebouwen in het buitenland

Duidelijk zichtbaar ligt het Panthéon op de Montagne Sainte Geneviève. Het kruis op de 83 meter hoge koepel verraadt het kerkverleden van dit gebouw. Sainte Geneviève; in de vijfde eeuw redt deze maagd, met het gebed als wapen, Parijs op een miraculeuze wijze van de Hunnen en de hongersnood en wordt de patrones van de stad. Gevolg: In de 6de eeuw wordt er een christelijke kerk gebouwd die naar haar wordt vernoemd en waar zij dan ook wordt begraven. De kerk raakt in verval en de ernstige zieke Lodewijk XV belooft bij genezing een nieuwe kerk te bouwen ter ere van de heilige. De architect Jacques Germain Soufflot ontwerpt een enorme kruiskoepelkerk die moest concurreren met kerkgebouwen in het buitenland. Het voorportaal gaat schuil onder een woud van Korintische zuilen die zich binnen weer voortzetten. 52 Gecanneleerde zuilen en maar liefst 76 pilasters, die op een rondlopend platform staan, structureren het gebouw.  De bronzen toegangsdeuren wegen elk 6 ton.  Soufflot heeft zijn schepping helaas nooit af gezien. 10 Jaar na zijn dood, midden in de chaos van de revolutie, wordt de kerk in 1789 opgeleverd. De revolutionairen maken er meteen een tempel van voor hun overleden voorvechters. Het Panthéon is geboren. Mirabeau kreeg als eerste de eer. Honoré Gabriel de Riqueti, graaf van Mirabeau of gewoon Mirabeau (1749 - 1791) was een Frans revolutionair, charmeur en een broodschrijver, die bekendstond om zijn lelijkheid en niet voor plagiaat terugdeinsde. Echter op initiatief van Robespierre werden de overblijfselen van Mirabeau weer snel verwijderd, toen bekend werd dat hij in zijn laatste maanden in het geheim had samengespannen met het hof van Lodewijk XVI. Uiteindelijk was het Napoléon die 42 mannen de eer tot bijzetting verleent. De ‘groten van Napoléon’ liggen in de westvleugel van de crypte aan de rechterkant, in de grafkamers II t/m V. Grafkamer IV was gereserveerd voor protestanten. Onder hen ook een Nederlander!

De graftombe van de enige Nederlander in het Panthéon

Jan-Willem de Winter

Jan-Willem de Winter uit Kampen, een patriot die naar Frankrijk vluchtte en in 1795 als Jean-Guillaume de Winter aan het hoofd van de Franse troepen de Nederlanden weer betrad. Daarmee begon voor hem een glanzende carrière. Tijdens de hoogtij dagen van Napoléon werd De Winter ernstig ziek en moest hij het opperbevel overdragen. Keizer Napoléon gaf hem het Grootkruis van het legioen van Eer en verhief hem op 4 mei 1810 tot Comte de l’Empire, Comte de Huessen, Graaf van Huessen. Op 2 juni 1812 overleed hij in Parijs. Bij zijn grafkamer (grafkamer IV) staat op een zuil de volgende toelichting: Nederlands marineofficier die de Revolutie steunt, vervolgens Holland moet ontvluchten en naar Frankrijk uitwijkt. In 1795 keert hij terug in de Nederlandse provincies aan het hoofd van het Franse leger, en wordt vervolgens gevolmachtigd minister van de Bataafse Republiek bij de Franse regering. Lodewijk Bonaparte, koning van Holland, benoemt hem tot maarschalk, graaf en bevelhebber van land- en zeemacht. Napoleon verheft hem achtereenvolgens tot grootofficier in het Legioen van eer, inspecteur-generaal van de noordelijke zeekusten en commandant van de verenigde zeestrijdkrachten op Texel, en tenslotte graaf van het Keizerrijk. Net als bij sommige ‘groten der aarde’ worden hart en andere stoffelijke resten niet altijd op dezelfde plaats bewaard (ik kom daar later nog op terug). Zo ook bij De Winter. Bij zijn stoffelijke resten in het Panthéon ontbreekt het hart. Het bevindt zich in de Bovenkerk in Kampen. Al in augustus 1813 werd voor deze hoog gestegen plaatsgenoot een monumentje geplaatst in de kerk. Op de rood marmeren console werd in 1821 een vaas geplaatst met daarin het hart van De Winter. De console met vaas bevindt zich nu hoog aan de zuidelijke muur van de kerk. Een inscriptie in het Latijn stelt: 'Isala nascentum, morientem Sequana vidit - Utraque victuro nomen honore colit', wat zoveel betekent als 'Aan de IJssel werd hij geboren, aan de Seine stierf hij’. In Kampen geëerd, maar in de rest van Nederland afgeschilderd als verrader, werd Jan Willem de Winter uiteindelijk vergeten.

Ik moet zeggen dat je ontzettend nederig wordt wanneer je dit immense gebouw betreedt

De nationale begrafenis van Victor Hugo in 1885 luidt de definitieve bestemming van het Panthéon in als Tempel der Faam. En ik moet zeggen dat je ontzettend nederig wordt wanneer je dit immense gebouw betreedt. Het bouwwerk heeft de vorm van een Grieks kruis, waarbij de vleugels naar het oosten langer zijn dan de vleugels die daar dwars op staan. Zo ontstaat een lengte van 110 meter en een breedte van slechts 84 meter. Met recht dè necropolis voor de groten van Frankrijk. In het hiërarchische Frankrijk kan iemand zelfs na de dood promotie maken. Zijn of haar resten worden opgegraven en naar Parijs gebracht, waar ze na een luisterrijke ceremonie worden bijgezet in de crypte van het Panthéon, naast grote geesten als Voltaire, Rousseau, Zola en Hugo. Zo kent het seculiere Frankrijk zijn eigen vorm van heiligverklaring.

Het bouwwerk doet even koel als verheven aan, mede door het dichtmetselen van de vensters en het verdwijnen van de sacrale functie. De beschildering van het interieur stamt uit de 19e eeuw en toont onder andere scènes uit het leven van de heilige Geneveva en belangrijke gebeurtenissen uit de Franse geschiedenis waaronder de doop van Clovis, Karel de Grote die tot keizer wordt gekroond, Koning Lodewijk de Heilige, geschiedenis van Jeanne d’Arc en zo kan ik nog een hele tijd doorgaan.

De beschildering van het interieur stamt uit de 19e eeuw

Monument voor Jean-Jacques Rousseau van Albert Bartholome

Midden in de ruimte slingert traag de metalen bol waarmee Foucault de rotatie van de aarde aantoonde. Een dunne metalen draad, circa 67 meter lang, een gewicht van 28 kilo en een zak fijn zand. De uitrusting voor een sensationeel experiment uit 1851 was eigenlijk heel eenvoudig. De slinger, die als hij eenmaal in beweging is gezet, blijft draaien door een magneet in de vloer, zwaait majestueus door de ruimte, van de ene kant naar de andere. Nauwelijks merkbaar verandert beetje bij beetje het slingervlak van de pendel, die als de wijzers van een klok heel langzaam een andere baan zoekt. De slinger in het Panthéon is overigens een kopie. Het origineel ‘slingert’ in het Musée des Arts et Métiers.

De slinger van Foucault in het midden onder de 83 meter hoge koepel

Helemaal achterin, naast de beeltenis van Marianne voert een wenteltrap naar de crypte voor een horizontaal rendez-vous met meer dan zeventig illustere Fransen. De stemmige verlichting maakt het aangenamer dan boven. De graftombes staan in nissen en zijn via gaanderijen in de crypte met elkaar verbonden. Waar de tijd stil staat voor dit illustere volk draait de wereld verder door. De slinger van Foucault boven in de grote hal beaamt dit.

Marianne omringd door afgevaardigden die de eed afleggen, wapens geheven naar de Grondwet en de soldaten symboliseren het leger van de Republiek. Opschrift: "Leef vrij of sterf". Sculptuur van François Sicard (1920)

De wenteltrap naar de crypte

Door de eeuwen heen is het ‘panthéoniseren’ een politieke kwestie gebleven. Zo wilde president Sarkozy de schrijver Albert Camus in de crypte laten bijzetten. De zoon van Camus wilde niet dat de rechtse president goede sier maakte met de nagedachtenis van zijn vader. De Gaulle bepaalde in zijn testament absoluut niet bijgezet te willen worden in de Tempel der Faam. Hij stierf in zijn woonplaats Colombey-les-Deux-Églises. Daar werd hij op het plaatselijke kerkhof begraven, niet alleen omdat hij een staatsbegrafenis had geweigerd, maar vooral omdat hij begraven wilde worden bij zijn dochter Anne, die op jonge leeftijd was overleden. Eerder had hij alle onderscheidingen en eerbewijzen afgewezen.

De graftombes staan in nissen en zijn via gaanderijen in de crypte met elkaar verbonden

Feministen hopen nog steeds dat er gekozen wordt voor voorvechters van vrouwenrechten zoals de filosofe Simone de Beauvoir, of de 18e eeuwse feministische pionier Olympe de Gouges of Louise Michel de heldin van de Parijse Commune uit 1871 en George Sand, pseudoniem van Amandine Lucile Aurore Dudevant, Frans schrijfster en feministe avant la lettre. President Hollande kreeg de kans in 2015 maar maakte een veilige keuze door twee mannen en twee vrouwen te ‘panthéoniseren’: drie verzets- strijders - Geneviève de Gaulle-Anthonioz (nicht van President De Gaulle), Germaine Tillon en Pierre Brossolette - en de politicus Jean Zay, die in 1944 door collaborerende Fransen werd vermoord.

Maria Sklodowska beter bekend als Marie Curie heeft de weg geopend voor vrouwelijke kandidaten; ze wachtte maar liefst eenenzestig jaar op deze eer (1995). Haar man met wie ze samen begraven was, mocht mee verhuizen. Zo’n Poolse, dubbele Nobelprijswinnares adopteren en naturaliseren de Fransen maar al te graag. Getrouwd met Pierre Curie en beiden kregen in 1903 de Nobelprijs voor natuurkunde. Daarmee was Marie de eerste vrouw die een Nobelprijs won. Pierre overleed in 1906 toen hij de drukke rue Dauphine overstak ter hoogte van de quai de Conti. Hij gleed uit door de regen en kwam met zijn hoofd onder de wielen van een paard en wagen. In 1911 ontving Marie opnieuw een Nobelprijs voor scheikunde. Ze kreeg deze voor het isoleren van radium. Dit onderzoek was het voorstadium van haar dood. Zij stierf in 1934 aan leukemie door de jarenlange blootstelling aan radium. Klein detail, toen in 1995 haar kist werd bijgezet in het Panthéon naast die van Pierre was háár kist bedekt met lood.

Kenners onder jullie zullen mij onmiddellijk verbeteren. Sophie Berthelot was de eerste vrouw! Zij mocht echter testamentair niet gescheiden worden van haar echtgenoot, de Franse scheikundige en politicus Macellin Berthelot die in 1907 werd ‘gepanthéoniseerd’. Door de Fransen wordt dit gezien als ‘bijvangst’, niet op ‘eigen kracht’ en dus wordt zij niet gerekend onder de ‘groten der aarde’. Geneviève de Gaulle-Anthonioz (nicht van President De Gaulle / 1920 – 2202) en Germaine Tillon (1907- 2008) weer wel. Simone Veil was de volgende vrouw. Nou weten we ook dat Fransen regels maken maar ze weer even snel breken. Het was President Macron die besliste dat deze ‘grande dame’ van de Franse politiek geen 10 jaar hoefde te wachten om te worden ‘gepanthéoniseerd’.

De graftombe van Simone Veil en haar echtgenoot Antoine Veil

“We wilden Simone Veil in het Panthéon bijzetten zonder generaties te hoeven wachten. Zo kunnen haar strijd, waardigheid en hoop een kompas blijven in deze moeilijke tijden”, aldus Macron is zijn discours tijdens de plechtigheid.

Het echtpaar rust in Caveau VI in gezelschap van Jean Moulin, een belangrijk persoon in het Franse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, Jean Monnet, één van de grondleggers van een Verenigd Europa en schrijver André Malreaux, Frans schrijver en politicus. Op de sobere stenen sarcofaag staat nr. 78651. Macron noemde dit nummer als een symbool van ‘onaanraakbare waardigheid’.

De graven van Voltaire en Rousseau

Overigens zijn er door de eeuwen heen ook weer ‘groten der aarde’ uit het Panthéon verwijderd nadat zij later weer van hun voetstuk waren gevallen. Ik noemde al Honoré Gabriel Mirabeau, zo ook Louis-Michel le Peletier de Saint-Fargeau. Zijn lichaam werd op 14 februari 1795 door zijn familie verwijderd. Auguste Marie Henri Picot de Dampierre werd weer verwijderd wegens beschuldiging van verraad. Zijn naam staat nog wel gegraveerd aan de noordkant van de Arc de Triomphe. Louis-Joseph-Charles-Amable d’Albert de Luynes, in 1807 weer verwijderd uit het Panthéon en herbegraven in de Chapelle de Saint Jean l'Évangeliste in de Église Saint-Sulpice van Parijs. Reden onbekend.

Van een aantal grootheden is niet het gehele lichaam herbegraven in het Panthéon maar alleen een urn waarin het hart aanwezig is zoals: Generaal Jean-Pierre Firmin Mahler (1808, Frans politicus Jean-Pierre Sers (1809), Italiaans politicus Girolamo-Luigi Durazzo, toen hij stierf in Genua op 21 januari 1809, verleende Napoleon hem de eer van het Panthéon. Marineofficier en admiraal Justin Bonaventure Morard de Galles (1809), Militaire commandant Alexandre-Antoine Hureau de Sénarmont (1811) en Frans staatsman Leon Gambetta (1920). Bij brigade generaal Jan Willem de Winter, graaf van Huessen (1812), ontbreekt juist het hart.

De klim van 206 treden naar de collonade van de koepel wordt beloond met een fantastisch 360 graden uitzicht over Parijs

Mijn gids neemt mij richting de uitgang waar wij stoppen bij een grote deur die haast ceremonieel met een enorme bos sleutels wordt geopend. Na drie jaar van renovatie is het weer mogelijk om van april tot en met oktober, vier keer per dag de koepel van het Panthéon te beklimmen. Om er te komen, moet je wel zo'n 206 treden beklimmen maar eenmaal boven wordt de architectuur van deze mythische plek onthuld, evenals een 360° perspectief op Parijs. Tot 1889 was dit gebouw ook het hoogste punt van Parijs voordat het werd onttroond door de bouw van de Eiffeltoren. De koepel verbergt eigenlijk drie boven elkaar liggende koepels en weegt maar liefst 17.000 ton. Bij de eerste stop heb je een prachtig uitzicht over het interieur van het mausoleum. Bij de tweede stop, sta je onder de immense colonnade van de koepel en heb je zicht op het stadhuis van het 5e arrondissement en over de place du Panthéon, de rue Soufflot en de jardin du Luxembourg. Vervolgens de laatste trappen richting de colonnade van de koepel voor een adembenemend uitzicht over Parijs. Kaarten voor de beklimming moet je vooraf online bestellen. De beklimming en de afdaling nemen zo’n 45 minuten in beslag. Die middag ben ik weer een geweldige Parijservaring rijker.

Zicht op het stadhuis van het 5e arrondissement aan de place du Panthéon

Eglise Saint-Étienne-du-Mont

De oude sterrenwacht van de Sorbonne universiteit, gelegen op het dak van de universiteit aan de rue Saint-Jacques. Deze sterrenwacht stamt uit de tijd dat studenten van de Sorbonne Astronomie konden studeren

De Universiteit van Parijs, ook bekend onder de naam Sorbonne, was tot 1970 de universiteit van Parijs. Na de gebeurtenissen in mei 1968 werd de universiteit gesplitst in dertien afzonderlijke universiteiten. In het midden de voormalige Sint-Ursulakapel deze kapel werd in 1642 voltooid.

Montmartre met op de voorgrond de Saint Eustache

STAD VAN KUNST EN GESCHIEDENIS: BOULOGNE-BILLANCOURT

Boulogne-Billancourt is een van de westelijke buitenwijken van Parijs, een sub prefectuur van het departement Hauts-de-Seine op de rechteroever van de Seine. Het was vroeger een belangrijke industriële site, maar is met succes omgevormd tot zakelijke dienstverlening en is nu de thuisbasis van grote bedrijven, maar ook een stad van kunst en geschiedenis. Met zijn 3 grote buren: de Seine, Parijs en het Bois de Boulogne trekt de voorstad jonge werkende mensen en hun gezinnen aan dankzij haar dynamiek.

 

Boulogne-Billancourt, stad van kunst en geschiedenis

 

Deze voorstad van Parijs staat vol met (architectonische) juweeltjes uit de jaren '30 van de vorige eeuw

 

De voorstad vertoont vandaag nog steeds contrasten tussen Haussmann-woonwijken in het noorden en meer architectonische juweeltjes in het zuiden, waaronder vele schatten. Prachtige huizen van de hand van beroemde architecten waaronder Mallet-Stevens, Le Corbusier, Faure-Dujarric, Niermans, Pingusson,  en vele anderen. Door de verschillende wijken kun jij als liefhebber van culturele uitstapjes vele monumenten ontdekken, zoals de kerk Notre-Dame des Menus, het stadhuis ontworpen door Tony Garnier, ingehuldigd in 1934, het museum uit de jaren 1930, het Albert-Kahn-museum met zijn prachtige tuinen, De Bibliothèque Marmottan, die in 1932 werd nagelaten aan de Académie des beaux-arts door de oprichter Paul Marmottan. het Musée Paul Belmondo, het Parc Edmond-de-Rothschild aan de zuidpunt van het Bois de Boulogne en het huidige Ïle Seguin, nu een plaats van cultuur op zich. Het profiteert van een uitzonderlijke geografische ligging tussen Boulogne-Billancourt en Sèvres, herbergt La Seine Musicale en een stichting voor hedendaagse kunst. Andere internationale projecten gewijd aan cultuur en kunst zullen er binnenkort het daglicht zien. 

 

Het museum van de jaren 1930 is gevestigd in het Espace Landowski

 

Le Musée des Années Trente 

In deze blog neem ik je mee naar slechts één van de juweeltjes in deze stad: Le Musée des Années Trente, het Museum van de jaren 1930 gevestigd in het Espace Landowski aan de avenue André Morizet 28, naast het prachtige stadhuis ontworpen door Tony Garnier in 1931 – 1934. Het metrostation Marcel Sembat komt rechtstreeks uit op deze avenue. Het gebouw is een schepping van architectenbureau Lobjoy Bouvier Boisseau in samenwerking met Yovan Josic, opgeleverd in 1998. Duidelijk een ode aan de architectuur van Le Corbusier en Malet-Stevens. Het herbergt tijdelijke tentoonstellingsruimtes, een amfitheater, een arthouse-bioscoop, de collecties van het museum uit de jaren dertig en het Paul Landowski-museum, een enorme mediabibliotheek, evenals ruimtes voor digitale creatie en initiatie tot multimedia. Het hart van dit gebouw vormt het schip als permanent kruispunt van ontmoetingen, ontdekkingen en regelmatig hernieuwde confrontaties.

 

Het beeld 'Trinité'  uit 1929 - Jean en Joël Martel 

 

Jaro Hilbert - 'La dame en bleu', 1929 - het museum staat vol met de mooiste voorbeelden van art-deco 

 

Het Musée des Années Trente herbergt ongeveer 800 sculpturen, 2.000 schilderijen, maar ook decoratieve voorwerpen zoals meubels, keramiek en ook maquettes van herenhuizen en gebouwen uit de jaren dertig gegroepeerd op 3.000 m² en verdeeld over vier etages. Deze collecties benadrukken de kenmerken van de esthetische wereld van de jaren dertig: een terugkeer naar realisme en classicisme. Zeldzame werken van Bernard Boutet de Monvel, Alfred Courmes, Maurice Denis, Georges Desvallières, Amédée La Patelière, Eugène Poughéon, Henry de Waroquier, Joseph Bernard, Marius de Buzon en Tamara de Lempicka en Paul Landowski. De collecties van de beeldhouwer Paul Landowski (1875-1961), die sinds september 2017 in de Espace Landowski zijn ondergebracht, werden in 1982 door zijn erfgenamen geschonken aan de stad Boulogne-Billancourt. De kunstenaar staat bekend als de auteur van het standbeeld van Christus van Corcovado uit Rio de Janeiro.

Anne Carlu 'Diane chasseresse', 1927 - Tempera sur isorel 

 Het Musée des Années Trente herbergt decoratieve voorwerpen zoals meubels, keramiek

 

'Clown', 1930 - Jean Lambert-Rucki / 'Paravent', 1930 - Louis Barillet, Jacques Le Chevallier 

 

Een lift brengt je naar de start van de permanente tentoonstelling op de vierde etage van het gebouw, die geheel gewijd is aan zijn gehele oeuvre. De tentoongestelde sculpturen zijn representatief voor het werk van Paul Landowski. Het kleine beeldhouwwerk weerspiegelt zijn intieme kunst. De modellen tonen de omvang van zijn monumentale werk, vooral aanwezig in Parijs (Jardins des Tuileries, het Panthéon, Trocadéro, Invalides, enz.). De muren van de Tempel van de Mens geven de dimensie aan van een groot project, een niet-gerealiseerde droom, die de geschiedenis van de mensheid in bas-reliëf en in het rond beschrijft. Vier volledig gebeeldhouwde muren die het verhaal van de mensheid vertellen. Landowski presenteerde zijn plannen in 1925 op de Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes. Helaas bleef de tempel een prachtige utopie en dit falen werd pijnlijk gevoeld door de beeldhouwer.

 

De nooit uitgevoerde 'Tempel van de Mens' 1925 - Paul Landowski 

 

Voorstudie van 'La Nature 'Eternelle', 1943 - nu te bewonderen in het colombarium van het cimetière du Père Lachaise - Paul Landowski 

 

Landowski werd geboren in 1875 in Parijs als zoon van een Poolse immigrant, die naar Frankrijk was gevlucht tijdens de Januariopstand (1863-1865). Hij studeerde aan de Académie Jullian waar hij les kreeg van Jules Lefebvre en aan de École nationale supérieure des beaux-arts. Lefebvre een geleerd schilder en veeleisende professor aan wie Paul zijn bijzondere beheersing van portretten en naakte te danken heeft. Tegelijkertijd werd hij door professor Faraboeuf geïnstrueerd om anatomische platen te tekenen die hij gebruikte voor zijn colleges aan de medische faculteit. Zo verwierf Landowski een uiterst nauwkeurige kennis van de anatomie, die in zijn ogen altijd het fundament zou vormen van zijn beeldhouwkunst. De honneurs beginnen vroeg voor Landowski. In 1900, hij was toen pas 25 jaar, ontvangt hij de Prix de Rome voor zijn beeldhouwkunst, wat hem vier jaar oplevert in de Villa Medici waar hij het oude Italië ontdekt en de Renaissance. Door zijn succes kreeg Landowski te maken met meerdere grote openbare opdrachten zoals de zonen van Kaïn, aangekocht door de staat en nu te zien in de tuinen van de Tuilerieën. Hij stierf in zijn huis in Boulogne-Billancourt op 31 maart 1961, op vijfentachtigjarige leeftijd.

 

'La France' 1919 - het monument werd ingehuldigd in 1935 - Paul Landowski

 

Een kleine kopie van 'Christus de Verlosser' te zien in Rio de Janeiro - Het origineel is 38 meter hoog en staat op de 710 meter hoge berg Corcovado, 1931 - Paul Landowski - Het gezicht van het beeld werd uitgevoerd door de Roemeense beeldhouwer Gheorghe Leonida

'Nocturne', 1926 - onderdeel van het graf van de componist Gabriel Fauré - Paul Landowski

 

Op de andere etages krijg je topstukken te zien van fascinerende art deco-stijl. De art deco stijl heeft enorme invloed gehad op de architectuur in en rond Parijs in de jaren ‘20 en ‘30 van de vorige eeuw. Maar wat is nu precies het verschil tussen art nouveau en art deco? Veel mensen vragen zich dat af, en zelfs kunstkenners vergissen zich nog wel eens. En toch kunnen de twee stijlen als dag en nacht van elkaar verschillen. Sterker nog, de ene stijl komt zelfs uit de andere voort. Art nouveau ontstond aan het eind van de 19e eeuw en duurde voort tot het begin van de 20e eeuw. Het is de stijl van de Franse Belle Epoque, met veel kleuren, glas in loodramen en rijkelijk gedecoreerd met zwierige lijnen geïnspireerd op natuurlijke vormen zoals bloemen en planten. Art deco daarentegen komt tot bloei in de jaren 20 - de zogenoemde Années Folles, een soort Franse Roaring Twenties - die zich kenmerkt door modernisme, symmetrie en ingetogenheid. Dit is vooral terug te zien in de rechte lijnen, afgestompte hoeken, cirkels en achthoeken. De eerder genoemde architecten; Le Corbusier, Mallet-Stevens, Faure-Dujarric, Niermans, Pingusson die in dezelfde stijl bouwden hadden hun werkterrein niet alleen in het 16e arrondissement maar ook in Boulogne-Billancourt. Bij de plaatselijk VVV kun je een brochure halen met daarin wandelroutes langs architectonisch interessante huizen. 

 

Mannequin hoofden van het warenhuis Siegel, 1925 - René Herbst en Pierre Petit 

 

'Instruments de musique of Pastorale' 1923 - Jaques Lipchitz

Zoals je aan de foto’s kunt zien is een bezoek aan het Musée des Années Trente absoluut de moeite waard. 

 

TIP:

Lunch op het terras van het mythische Piscine Molitor, een prachtig art deco zwembadcomplex uit 1929. Ooit de locatie van avantgarde pool-parties, vandaag de dag een uniek vijfsterren hotel van de keten M-Gallery (onderdeel van de Accor groep) genaamd Hotel Molitor Paris. Een luxe hotel met 124 kamers en suites, een restaurant, dakterras en een spa van Clarins. Klassiek van buiten, modern en artistiek van binnen – met diverse verwijzingen naar het graffiti-verleden. De mosterdgele en kobaltblauwe façade, de mozaïeken op de vloer en de lange rijen badhokjes rond het water zien er uit als een filmdecor. Mede dankzij de spectaculaire opening in 1929 door niemand minder dan olympisch zwemkampioen Johnny Weismuller (bekend en wereldberoemd door zijn filmrol als Tarzan) werd Piscine Molitor al snel the place-to-be in Parijs. Nog een leuk weetje; zo werd in 1946, aan de rand van dit zwembad, een revolutionair nieuw kledingstuk gepresenteerd: de bikini. Een Franse uitvinding van Louis Réard, een Franse auto-ingenieur en kledingontwerper.

 Hotel Molitor Paris, 2 avenue de la porte Molitor, metrostation Porte d’Auteuil, metrolijn 10 / Exelmans lijn 9.

PARIS PHOTO 2024

Parijs is vaker beschreven, bezongen, geschilderd en gefotografeerd dan menig andere stad op aarde. Zij mag dan niet de grootste of machtigste hoofdstad van de wereld zijn, zij is ontegenzeggelijk de betoverendste. Het is dan ook geen wonder dat fotografie het daglicht zag in Parijs, want als je aan fotografie denkt, denk je aan Parijs, de stad van het licht. En elk jaar is november de maand van de fotografie. Dit jaar nog unieker en grootser want PARIS PHOTO, de eerste internationale beurs gewijd aan het fotografisch medium, keert na 4 jaar verbouwen weer terug in het volledig gerestaureerde Grand Palais. 

Paris Photo na vier jaar weer terug in het Grand Palais

Deze alweer 27^e editie, wordt gehouden van donderdag 7- tot en met zondag 10 november 2024 en markeert de langverwachte terugkeer naar deze emblematische plek. Al sinds de oprichting in 1997 versterkt PARIS PHOTO de positie van Parijs als culturele hoofdstad door middel van hoogwaardige tentoonstellingen, zorgvuldig samengestelde programmering, solide institutionele partnerschappen en boeiende artistieke initiatieven.

Het immense middenschip verenigt 147 internationale fotogaleries die de grote namen van de fotografie combineren

Met bijna 240 exposanten uit 34 landen van over de hele wereld biedt PARIS PHOTO verzamelaars en kunstliefhebbers een compleet panorama van fotografie, variërend van historische werken tot jong opkomend talent. Het geeft ook een essentiële plaats aan uitgevers en handelaren van kunstboeken, terwijl het zeldzame en beperkte edities, boeklanceringen en talrijke signeersessies met de grootste hedendaagse kunstenaars / fotografen aanbiedt. Het immense middenschip verenigt 147 internationale fotogaleries die de grote namen van de fotografie combineren, waaronder 26 nieuwe internationale deelnames. In 2023 trok PARIS PHOTO 65.000 bezoekers.

Paris Photo geeft ook een essentiële plaats aan uitgevers en handelaren van kunstboeken

Ook dit jaar weer talrijke signeersessies met grootste hedendaagse kunstenaars / fotografen

 

De deelnemende continenten zijn Afrika met vier galeries, Noord-Amerika (34), Zuid-Amerika (6), Azië (16),  Europa m.u.v. EU (27) en Europa EU (149). Nederland is dit keer vertegenwoordigd door maar liefst acht galeries. In 2023 waren dit er maar drie! 

Galerie Bart Amsterdam met Isabelle Wenzel 

Bildhalle Amsterdam, met Joost Vandebrug, Hendrik Kerstens, Casper Faassen, Jeffrey Conley, Paul Cupido en Ilona Langbroek 

Caroline O’Breen Amsterdam, met Misha de Ridder 

Vlak // Grond Amsterdam, met Kim Boske, Awoiska van der Molen en Vincent Munier 

Dak-A Rotterdam, met Sjoerd Knibbeler 

Stevenson Amsterdam, met Pieter Hugo, Viviane Sassen, Jo Ractliffe, Mame-Diarra Niang, Bruno Boudjelal, Edson Chagas, Thato Toeba, Frida Orupabo en Kerel Tillim 

Fakkel Amsterdam, met Popel Coumou 

Wouter van Leeuwen Amsterdam, met Bryan Schutmaat en Thomas Manneke

 

 

Denk niet dat je als bekende of beroemde fotogalerie zo maar wordt toegelaten op PARIS PHOTO. Vooraf worden potentiële exposanten geselecteerd door een internationale commissie van gerenommeerde galeriehouders en uitgevers afhankelijk van de kwaliteit en de originaliteit van elk ingediend project, met bijzondere aandacht voor de diversiteit van expressie en relevantie van de voorgestelde fotografie die bij elke aanvraag vooraf moet worden gepresenteerd. Tevens is er sprake van een hoog bedrag als inschrijfgeld, dat niet wordt geretourneerd wanneer je als fotogalerie niet wordt geselecteerd. Exposeren in voorgaande jaren op PARIS PHOTO is ook géén garantie voor nieuwe deelname!

 Russell James - Alessandra - 'Graceful Hands' - 2017 - Galerie Camera Work

Bryan Adams - Kate Moss - 'White Coat', London 2010 - Camera Work

Dit jaar bestond de selectiecommissie uit:

Federica Angelucci, directeur van Stevenson met vestigingen in Kaapstad, Johannesburg en…. Amsterdam.

Joshua Chuang, directeur fotografie bij Gagosian. Gagosian is een van de meest toonaangevende  galerieën in de wereld met vestigingen in New York, Londen, Parijs, Le Bourget, Genève, Balie, Gstaad, Rome, Athene en Hong-Kong.

Alexis Fabry is uitgever, galeriehouder, curator en specialist in Latijns-Amerikaanse fotografie. Tevens is hij adjunct artistiek directeur van Maison Hermès. De galerie is gevestigd in Parijs.

Alex Timmermans - 'To the end of nowhere' & 'Icarus'

Jean-Kenta Gauthier richtte de gelijknamige galerie, gevestigd in Parijs, op in 2014. De galerie, een platform voor productie en verbinding, vertegenwoordigt internationale en Franse kunstenaars van verschillende generaties.

Florencia Giordana, directeur van Rolf Art (lid sinds 2023), In 2009 richtte Florencia Giordana Rolf Art op, de enige kunstgalerie gespecialiseerd in fotografie en technische beelden in Buenos Aires, Argentinië

Sebastian Klemm is oprichter en mede-eigenaar van Klemm's in Berlijn.

Jean-Babtiste Huynh - 'Women' - Kazakhstan 2, 2018 - Galerie Lelong & Co

Last but not least Christian Whitworth, directeur van Fraenkel Gallery in San Francisco. Fraenkel werkt samen met musea en privéverzamelaars over de hele wereld en vertegenwoordigt verschillende belangrijke fotografen uit de geschiedenis van het medium, waaronder Diane Arbus, Robert Adams, Lee Friedlander, Carrie Mae Weems en Garry Winogrand.

Al deze galerieën zijn vanzelfsprekend vertegenwoordigd op PARIS PHOTO. Dus het voelt wel een beetje als de slager die zijn eigen vlees keurt.

 

Op woensdag 6 november vindt de opening plaats. Toegang uitsluitend op uitnodiging. Het wemelt dan van VIP’s, curatoren, erkende verzamelaars en museum directeuren.

Donderdag, vrijdag, zaterdag en zondag gaat de beurs open om 10.30 uur eveneens uitsluitend voor VIP’s zodat zij in alle rust kunnen rondkijken. Pas om 13.00 gaat de beurs elke dag open voor het ‘gewone’ volk. De beurs sluit om 20.00 uur met uitzondering van de laatste dag, zondag 10 november, dan sluit de beurs om 19.00 uur. Een dagkaart kost € 32.

Sfeerbeelden van voorgaande jaren

TIP: het is absoluut een must om je tickets vooraf online te bestellen. Klik hier voor de website. 

Belangrijk om te weten: Het is verboden om het Grand Palais te betreden met rugzakken, bagage, een helm, een paraplu, een vouwfiets en of een elektrische eenwieler. Voor al deze zaken is een garderobe tegen betaling beschikbaar. PARIS PHOTO is toegankelijk voor mensen met een beperkte mobiliteit. De toegang voor zorgverleners is gratis.

Grand Palais, ingang avenue du Général Eisenhower 3 in het 8^e arrondissement. Metrostation Champs-Élysées-Clemenceau, lijn 1

 

Het Grand Palais

Na jaren van restaureren en verbouwen keert PARIS PHOTO weer terug naar het Grand Palais. Het Grand Palais, emblematisch voor de Parijse Wereldtentoonstelling van 1900, is, hoewel opgevat als een tijdelijk Beaux-Arts-paleis, uitgegroeid tot een van de meest tijdloze monumenten in Parijs. Dit collectieve werk werd bedacht door verschillende architecten: het schip en de galerijen door Henri Deglane, het tussengedeelte door Albert Louvet, het Palais d'Antin door Albert Thomas en de coördinatie van het geheel door Charles Girault, tevens architect van het Petit Palais. Vanaf de inauguratie was het gewijd aan de geschiedenis van de kunst en de glorie van de industrie, zoals blijkt uit de architectuur, een meesterlijke combinatie van de Beaux-Arts-stijl met moderne materialen zoals glas en staal.

Renovatie van het Grand Palais door Chatillon Architectes - Foto Laurent Kronental - Chatillon Architectes

In de loop van een eeuw is het gebouw uitgegroeid tot de internationale etalage van de Franse culturele scene, waar 's werelds grootste tentoonstellingen en evenementen plaatsvinden en de ontwikkelingen en innovaties van zijn tijd worden weerspiegeld. In tegenstelling tot veel historische monumenten heeft het Grand Palais nooit een grote restauratie ondergaan, met uitzondering van het glazen dak van het schip en de fundamenten ervan aan de Seine-kant begin jaren negentig door Alain-Charles Perrot. Tot 2021, toen het sloot voor een rigoureuze verbouwing voor de Olympische Zomerspelen van 2024

Er is er veel aandacht besteed aan alle Art Nouveau-details - Foto Laurent Kronental - Chatillon Architectes

 

Een duur project

De renovatie werd een van de grootste culturele projecten van de afgelopen jaren in Parijs en de Franse rekenkamer zag dit project dan ook met angst en beven tegemoet. Vier stakeholders financierden het project: De staat tot 288 miljoen, het Grand Palais zelf met een lening van 150 miljoen, modehuis Chanel met 25 miljoen en het Palais de la Découverte met 3 miljoen. Een half miljard om van het Grand Palais weer een wereldmonument te maken zou wel eens het budget van het Ministerie van Cultuur kunnen doen exploderen. Voorbeelden uit het verleden hebben bewezen dat het ministerie slechte rekenmeesters kent. Zoals bij de bouw van de Philharmonie; de geplande 173,1 miljoen werd 534,7 miljoen. De renovatie van het Maison de la Radio, gepland 176 miljoen, de teller eindigde op 584 miljoen. Of de vorige restauratie van de glazen koepel van het Grand Palais, in 1993 oorspronkelijk gebudgetteerd op 53,3 miljoen explodeerde naar 108,9 miljoen euro.

De originele stenen vloer van het middenschip is echter vervangen door nieuw roze thermobeton - Foto Laurent Kronental - Chatillon Architectes

 

De balkons en galerijen rond het middenschip, voor de renovatie gesloten vanwege veiligheidsoverwegingen,  zijn weer geopend voor het publiek. Een binnenstraat geeft directe toegang tot het Palais de la Découverte. Het dak zal binnenkort worden opengesteld voor het publiek en het voorplein is in zijn geheel gerenoveerd en voorzien van een extra ingang. De capaciteit van het gebouw is met ruim 30% toegenomen en bruikbaar voor meerdere manifestaties. Een van de functionele uitdagingen van het project was het creëren van één gemeenschappelijke ingang voor het publiek naar het Grand Palais en het Palais de la Découverte. Verder is er veel aandacht besteed aan alle Art Nouveau-details. De originele stenen vloer van het middenschip is echter vervangen door nieuw roze thermobeton. Volgens de architecten: "Er was een groot debat toen ik dit aan de Minister van Cultuur voorstelde - een discussie van drie en een half jaar." Aldus de hoofdarchitect François Chatillon.

De vernieuwde centrale ontvangsthal - Foto Laurent Kronental - Chatillon Architectes

In de lente van 2025 moeten de werkzaamheden klaar zijn, waarna het publiek een nieuwe ervaring wordt beloofd. Voorlopig prijskaartje 466 miljoen.

 

Mocht je tijdens Paris Photo niet genoeg hebben aan een bezoek aan het Grand Palais hieronder vind je het aanbod van enkele andere adressen met spectaculaire fototentoonstellingen, die je absoluut niet mag missen: 

Atelier Néerlandais

22 Av. Victoria, 75001, 1e arrondissement 

Musée des Arts décoratifs

107 rue de Rivoli, Paris 75001 

Bibliothèque nationale de France Richelieu

5, rue Vivienne, 2e arrondissement 

Dior / Peter Lindbergh / New York / Archives

Hôtel de Ville de Paris, Salle Saint-Jean

5, rue Lobau, 4e arrondissement 

Maison Européenne de la Photographie

5/7, rue de Fourcy, 4e arrondissement 

Photo Saint Germain, 34 galeries en boekhandels

6^e Arrondissement 

Dior / Peter Lindbergh / New York / Archives

Académie des Beaux-Arts

23 Quai de Conti, 6^e arrondissement 

Institut de France

23, quai de Conti, 6e arrondissement 

Musée du Quai Branly

37, quai Branly, 7e arrondissement 

Fondation Calouste Gulbenkian

39, boulevard de la Tour-Maubourg, 7e arrondissement 

Musée d'Orsay

Esplanade Valéry Giscard d’Estaing, 7e arrondissement 

Galerie Blin plus Blin

46, rue de l'Université, 7e arrondissement 

Alex Timmermans wordt in Parijs vertegenwoordigd door Galerie Blin plus Blin

Jeu de Paume

1, place de la Concorde, 8e arrondissement 

Christie’s Paris

9, avenue Matignon, 8e arrondissement 

Sotheby’s France

6, rue du Faubourg Saint-Honoré, 8e arrondissement 

Fondation Cartier pour l’art contemporain

261, boulevard Raspail, 14e arrondissement 

Fondation Henri Cartier-Bresson

2, impasse Lebouis, 14e arrondissement 

The American Center for Art & Culture,  voorheen Mona Bismarck American Center

34, avenue de New York, 16e arrondissement 

Le Bal

6, impasse de la Défense, 18e arrondissement

 Ferry van der Vliet - 'I see you' - Parijs 2017

Al 5 jaar lang nodigt Photo Days u uit voor een unieke fotoreis in Parijs en omgeving. Een maand lang houden musea, culturele instellingen, galerieën, stichtingen, beurzen en festivals zich bezig met fotografie om amateurs en nieuwsgierigen kennis te laten maken met de volledige omvang van de mondiale fotoproductie. Middels ontdekkingen van ongewone plaatsen neemt Photo Days je mee van de ene oever van de Seine naar de andere voor een uitzonderlijke onderdompeling. Bezoek de uitgebreide website en klik hier.

Note: Foto's zijn sfeerbeelden van voorgaande jaren.