PARIJS 1887 - 1937

Afgelopen maand kwam ik in het bezit van twee bijzondere boekjes over Parijs. Twee schenkingen van mensen die wekelijks plezier beleven aan mijn weblog. Het eerste boekje kreeg ik van een schoolvriend, al sinds de lagere school: 'Parijs bij nacht verteld door twee ooggetuigen'. Een uitgave uit 1937 van Cavelier en Haas. Het andere boekje werd mij toegestuurd vanuit Nice door een 'amice' die dan weer in Nice woont en dan weer in Parijs, in de Marais wel te verstaan. Mijn mond viel open van verbazing toen ik het bruine pakpapier verwijderde en een klein groen boekje te voorschijn kwam. 'Guides-Joanne Paris, een uitgave van Hachette et Cie. Heel voorzichtig blader ik door de vergeelde bladzijden en zie dat het boekje gedrukt is in 1887. Nouvelle Édition staat er met grote letters en ik bedenk dat dit gidsje van Parijs 127 jaar geleden werd uitgegeven. Gekocht bij Librairie Hachette aan de boulevard Saint-Germain 79. Paris-Diamant staat er op de eerste pagina die komt na de reclamepagina's. En het is inderdaad een juweeltje.

Paardentrams in de Avenue de l'Opéra

Op de volgende pagina: 'Introduction, renseignements pratiques': Arrivée á Paris. Handige tips bij aankomst in Parijs. Natuurlijk kwam je in die tijd, ik heb het over 1887, aan per trein. De eerste auto was weliswaar uitgevonden in 1885, twee jaar terug, maar het eerste bedrijf dat zich exclusief toelegde op de productie van auto's was het Franse Panhard et Levassor in 1889, pas twee jaar later volgde Peugeot.

Al in 1848 had Parijs vijf grote stations, gerund door vijf verschillende spoorwegbedrijven: la Compagnie des chemins de fer de l'Ouest (de stations Gare Saint-Lazare -1837 en Gare du Nord - 1846), la Compagnie du chemin de fer de Paris à Strasbourg (Gare de l'Est - 1849),  la Compagnie des chemins de fer de Paris à Lyon et à la Méditerranée (gare de Lyon - 1847) en la Compagnie du chemin de fer de Paris à Orléans (Gare d'Austerlitz - 1840). Ieder spoorbedrijf onderhield zijn eigen spoorlijn zonder enige aansluiting op een concurrerende lijn, want dit zou hun regionale monopolies in gevaar brengen. Aangezien er in Parijs geen enkele spoorverbinding bestond tussen de diverse grote treinstations, moesten goederen door de nauwe straten, met paard en wagen worden vervoerd, om elders hun weg per spoor te vervolgen.

Champs Élysées rond 1880 -1890

Er was ook nog geen metro, want die werd pas in gebruik genomen tijdens de wereldtentoonstelling van 1900. Het idee voor een metro ontstond al veel eerder . Dat waren de Franse ingenieurs Brame en Flachat, van de spoorwegmaatschappij Paris-Saint-Germain, die in 1855 met het idee kwamen, om een gesloten ondergronds netwerk aan te leggen van Gare du Nord naar de markthallen in het centrum van Parijs. Dit om de aanvoer van goederen naar de 'Buik van Parijs' efficiënter te laten verlopen. Waren deze plannen direct uitgevoerd, dan was Parijs de eerste stad in de wereld met een metro.

De voorloper van de metro was de 'Chemin de fer de Petite-Ceinture'. Zo rond 1850 werd besloten om een spoorbaan aan te leggen langs de toenmalige stadsgrenzen. Een ringlijn bood de mogelijkheid om de stad te omzeilen en aftakkingen zorgden ervoor dat alle vijf hoofdstations onderling bereikbaar werden. De aanleg van deze prachtige 32 kilometer lange spoorlijn duurde van 1852 tot 1867. Het eerste deel werd geopend op 12 december 1852 en het tweede deel op 30 september 1853. De bouw van het gehele traject duurde uiteindelijk tot 1867. Vanaf dat jaar werd Parijs het centrum en ontmoetingsplaats van de spoorwegen in heel Frankrijk. Overigens was Frankrijk niet het eerste, maar het tweede land op het Europese vasteland dat een spoorlijn had. Drieëntwintig dagen eerder, we schrijven 1828, was namelijk in Oostenrijk-Hongarije de spoorlijn tussen Kirchbaum en Budweis (Het huidige Ceske Budejovice) met veel vertoon en feestvreugde geopend.

Een wandeling anno 1887; Parijs zonder Eiffeltoren

Ademloos blader ik door en realiseer mij dat in 1887 de Eifeltoren nog niet bestond. De bouw ervan was net op 28 januari gestart. Zelfs de Sacré Cœur was nog in aanbouw, want de eerste steen werd in 1875 gelegd en de bouw duurde tot 1914. Vincent van Gogh woonde toen net een paar maanden in Parijs, bij zijn broer Theo aan de rue Lepic 54 in Montmartre, waar hij een eigen atelier kreeg. Hier werkte hij aan zijn artistieke doorbraak. Raakte bevriend met Henri de Toulouse-Lautrec en met Emile Bernard. Georges Seurat, Paul Gauguin, Camille Pissarro en Armand Guillaumin behoorden tot zijn kennissen.

Oh.. waar was ik ook alweer gebleven? Bij de pagina: 'Introduction, renseignements pratiques: Arrivée á Paris'. Buiten het Gare du Nord staan koetsen met paarden op u te wachten, maar u kunt ook gebruik maken van de omnibus of de paardentram. Je gelooft het niet maar de Compagnie générale des omnibus heeft 52 lijnen die de verbinding verzorgen met de buitenwijken. Elke lijn is herkenbaar aan een letter van het alfabet. Elke door paarden getrokken omnibus biedt plaats aan 26 tot 28 personen. 14 binnenin en boven op het open bovendek is er nog eens plaats voor 12 of 14 personen. Vol trots wordt er vermeld dat de nieuwe bussen zelfs 40 personen kunnen vervoeren. Binnen zitten kost 20 centimes en het bovendek slechts 15 centimes, met 'correspondance' betaalt u 50 centimes. De paardentrams zijn er voor de grotere afstanden. Bijvoorbeeld lijn A gaat van het Louvre naar Saint-Cloud en lijn B van het Louvre naar Sèvres etc. 1887 en er ligt al een compleet dekkend net van openbaar vervoer.  Het avontuur kan beginnen.

Parijs bij Nacht: Een uitgave uit 1937 van Cavelier en Haas

Ik citeer uit de inleiding van het boekje 'Parijs bij nacht verteld door twee ooggetuigen':

"Zou er wel op de heele wereld een mensch leven, die niet bij de gedachte naar Parijs te zullen gaan, met tintelende oogen, vol blijdschap uitroept: Ha, eindelijk dan eens naar Parijs! Hij heeft zich al jaren lang de mooiste voorstellingen gemaakt van deze stad, deze lichtstad, met haar altijd op straat en in café's levende bevolking, met haar licht en vroolijkheid, theaters, bioscopen en vooral haar schitterende cabarets. Cabarets waar de vroolijkheid, het genoegen en de pret ten top worden gedreven. Waar vindt men dat leven zooals het in Parijs geleefd wordt? Vooral voor ons Hollanders is dit leven een bijna onbereikbaar ideaal. En toch eenmaal, al was het maar eenmaal dit leven meemaken, de vroolijkheid van de echte Parijsche vrouwen en mannen, dat moet toch wel de moeite en de kosten waard zijn".

"Zoo wordt gedacht en tegen kennissen gesproken. Het is geen wonder dat hij zoo spreekt. Hij heeft het relaas van uitgaan, van vroolijke avonden en van plezier gehoord van deze vriend, of van die kennis. wie echter het leven in deze lichtstad goed wil beoordelen, wie goed wil zien hoe het leven daar is die zal zijn tijd niet zoek brengen in een cabaret van verdacht allooi, in een theater, waar de meest geraffineerde zinnenprikkelende vertooningen worden gegeven. Hij zal niet in een van de vele kroegen zich te buiten gaan aan de in Frankrijk zoo gemakkelijk verkrijgbare en sterk benevelende dranken. Neen, hij die de stad Parijs wil zien, zooals zij is, hij zal met een helder hoofd, met een nuchter begrip en een goed gevulde beurs, goed opgeborgen, de stad moeten intrekken, Niet per taxi of tram, neen, loopen. Dan eerst kan men, aangenomen dat men er meer is geweest, en dus eenigzins wegwijs is, de stad leeren kennen, zooals zij is. Niet alleen de lichtkant, maar ook het Parijs wat in het donker leeft, het Parijs dat handelt en zaken doet in misdaad en moord, het Parijs met zijn menschenhandel en apachenleven". (Note: apachen = straatbandieten in het Parijs van de vorige eeuw)

Rue Réaumur ter hoogte van de Cour des Miracles rond 1880

"Aan de hand nu van deze gedachten zijn wij naar Parijs getogen, om het eens met andere oogen te zien, als wij het al sedert jaren kennen. Wij hebben de nooden, de smarten, maar ook de misdaden en gluiperigheden van nabij ontmoet in zulke gruwzame vormen, dat geen woorden in staat zijn een dergelijk leven voor te schilderen. Altijd zal men woorden te kort komen om dit lijden, dit namelooze wee te beschrijven. Dat namelooze wee dat geleden wordt in een stad van meer dan een millioen inwoners, in een beschaafd land en onder de oogen van een maatschappij die zich opwerpt als beschermer der menschheid en al zijn volk. Zullen er al zijn, die afgeschrikt worden door deze inleiding, en zijn er die denken zedelooze lectuur in dit boekje te vinden, zij worden teleurgesteld. Wanneer men dit boek tot het einde toe gelezen heeft, zal een breedere kijk op het leven van vrouwen die vielen, U haar leven zuiverder doen zien. U zult ze niet langer zien als de pest in een maatschappij, maar ook als mensch, als een mensch die hulp noodig heeft en het zal tevens bijdragen hebben een waarschuwing te zijn voor allen die naar een of andere grootsche stad gaan om zich te amuseeren en het zal hem of haar bewaren voor het gevaar waaraan zooveelen van ons jonge mannen en meisjes ten offer vallen. Laat dus geen valsche schaamte U weerhouden om wanneer Uw kinderen oud genoeg zijn, ze dit of andere soortgelijke boeken in handen te geven. Zij zullen dan niet uit nieuwsgierigheid het kwaad zoeken, zij zullen het weten te ontwijken". Rotterdam, 1 augustus 1937

Paris Diamant de reisgids uit 1887 uitgegeven door Hachette et Cie

Choix d'un quartier et hotels: Komt u voor zaken of plezier? begint de pagina. "L'étranger qui cherche avant tout les distractions et qui désire voir le Paris des plaisirs"; wordt verwezen naar de boulevards du Faubourg, Poissonnière à la Madeleine. Voor (bank)zaken moet u zijn in het quartier dicht bij les rues Montmartre (niet te verwarren met Montmartre in het 18e arrondissement) en het Louvre. De kamers in de hotels variëren van 4 à 5 fr. per dag, met badkamer 6 fr. In de betere hotels lopen de prijzen op van 70 tot 250 fr. per nacht. Nog steeds, zo'n 127 jaar later, kom je de namen uit die tijd nog tegen: Het Grand-Hôtel,  Hôtel Scribe, Hôtel Continental (het huidige Westin hotel) Grand-Hôtel du Louvre. Ik hoor u denken en de Ritz dan? De Ritz aan de place Vendôme werd pas geopend in 1898. Kijkend naar de prijzen uit die tijd, dan is het leuk om te weten dat de Ritz op dit moment gesloten is vanwege een verbouwing en weer open gaat in 2015 met prijzen vanaf € 1500 per nacht. Exclusief ontbijt natuurlijk.

Toch anders dan in het boekje Parijs bij nacht:

"Na onze kamer betrokken te hebben, welke er werkelijk zeer behoorlijk uitzag, namen wij een heerlijk verfrischend koud bad, waarna wij weer geheel verkwikt en uitgerust, besloten nog een kijkje in de bar te nemen. toen viel ons iets op, wat wij hier niet hadden verwacht in dit hotel. Regelmatig trokken dames en heeren naar boven, de hoteltrap op, om na langere of kortere duur weer in de bar te verschijnen. Toen werd het ons duidelijk dat wij door den taxichauffeur naar een bordeel-hotel waren gebracht. Dit gebeurt veel in Parijs. Niet door de werkelijke stationeerende taxi's maar van de z.g. 'snorders', waar wij toevallig de taxi van hadden gehuurd".

Benieuwd ben ik naar de pagina Cabarets. Daar wordt verwezen naar de Folies-Bergère aan de rue richer 32. Het werd op 2 mei 1869 geopend als operagebouw met als naam Folies Trévise. Op 13 september 1872 werd het theater hernoemd tot Folies Bergère. Het programma laat zien ballet, variété en pantomime. De toegangsprijs is 2 fr. De Moulin Rouge aan de rand van Montmartre werd pas geopend op 6 oktober 1889.

De place de l'Opéra 1875

Parijs bij nacht:

"Wij besluiten om ons te begeven naar Mont Martre. Dit is een merkwaardige wijk. Men kan geweest zijn in Amsterdam Zeedijk, op de Hamburgsche Reeperbaan, in Berlijn, in Weenen - al deze steden hebben hun eigen buurt die met Mont Martre te vergelijken is. Maar overeen te brengen met deze, bij uitstek Parijsche karakteristiek van Mont Martre is geen van deze buurten. Mont Martre s eenig. Aan veel huizen zijn roode lantaarns opgehangen wat wil zeggen dat in zoo'n huis een bordeel is gevestigd. Ook zijn er veel hotelletjes met voor de ramen bordjes, waarop staat dat men daar een gemeubileerde kamer kan huren. Er staat echter niet bij dat men zoo'n kamer niet een geheelen nacht behoeft te huren. Integendeel een uur is lang genoeg volgens de hotelier en dat niet naar uw trouwboekje geïnformeerd wordt staat ook niet op het bordje, doch dat is in deze soort van hotelletjes natuurlijk nooit.

""Ondanks dat het vrij laat in den ochtend was zag men toch hier en daar een late feestganger, die wegens geldgebrek, uit de zaak waar hij den heelen nacht groote verteringen heeft gemaakt, weggewerkt is, zacht zingend zijn weg naar huis zoeken. Ook vrouwen loopen al of nog op straat, vermoeid en loom door de hedennacht van hen gevergde diensten voor hun klanten. Zij lopen vermoeid naar een klein eethuisje waar zij wat eten en daarna haar kamer opzoeken en de dag wegslapen om voor den koomenden nacht nieuwe krachten op te doen. Zoo gaat het leven van deze vrouwen geregeld door. 's Nachts boemelen, drinken en fuiven, - overdag slapen.

De rue de Rennes gezien vanuit de boulevard Raspail rond 1877. Photo: Charles Marvilde

""Kijk ze aan, deze beklagenswaardige schepsels, met kringen onder den oogen, zooveel mogelijk met kunstmiddelen tot iets toonbaars opgelapt, op wier lippen honderden mannen en jongelingen hun vurige kussen hebben gedrukt. Hoe is het mogelijk dat er mannen te vinden zijn die zich vermaken met deze wassen beelden, deze levende dooden, die voor geld de meest onnatuurlijke en beestachtige genoegens aan haar cliëntèle verschaft.

Veroordeel ze niet, deze vrouwen. De omstandigheden hebben er haar toe gemaakt. En aan wien de schuld dat zij tot de meest geraffineerde zedenloosheid vervallen? Aan de mannen, die deze vrouwen bezoeken, en die, verzadigd van een gewoon huwelijksleven, bevrediging zoeken in onnatuurlijke en meest zedenlooze genoegens".

"Ongelukkige stakkers zijn het. Zij verdienen uw medelijden zeer zeker. Betoon hen dat medelijden niet, door haar uit te noodigen een avondje met U uit te gaan. Betoon haar uw medelijden door te trachten in deze vrouwen iets anders te zien, dan een vrouwtjes lastdier, alleen geschapen tot het genoegen van den man.  Veroordeel haar dus niet, doch steek deze drenkelingen op de levenszee een stroohalm toe, waaraan zij zich kunnen vastklampen, en waardoor zij misschien gered kan worden".

Het boekje eindigt met de woorden:

"Na deze roes te hebben medegemaakt, beseft ge eerst nu pas duidelijk, wat het nachtleven in Parijs in werkelijkheid is, en lichamelijk voelt gij een souvenir, dat zij voor Uw verdere leven als een herinnering meegaf. Leeren doen de menschen nooit.......".

Met dank aan Eduard Danser en Joep Eijkens voor deze prachtige boekjes.

Paris-Diamant par P. Joanne, 1887 - Parijs bij nacht door twee oogetuigen door Cavelier en Haas, 1937

Na het lezen van deze blog wil ik u vragen uw stem uit te brengen voor de Golden Blog Awards 2014. U kunt elke dag stemmen tot 23 oktober 2014. Klik hier voor de pagina van de Golden Blog Awards. U kunt stemmen door op de knop 'Je Vote' te klikken. Wederom dank voor uw stem.