KRANKJORUM, HÔPITAL DE LA PITIÉ-SALPÊTRIÈRE

Het is 31 augustus 1997. Zo rond 01.30 in de nacht vult de straat zich met blauwe zwaailichten van een ambulance vergezeld door verschillende motoragenten. De ambulance rijdt opvallend langzaam, tussen de 40 en 50 kilometer per uur richting het Hôpital de la Pitié-Salpêtrière. Aan boord Michel Massebeuf chauffeur van de Service d’Aide Medicale d’Urgence (Samu) en de arts Jean-Marc Martino. Bijna niemand is op dat moment op de hoogte dat de vrouw in de ambulance de ‘Princes of Wales is’, lady Diana, slachtoffer van een ongeluk dat om 00.23 uur plaatsvond bij de ingang van de Pont d’Alma-tunnel. Even voorbij de Jardin des Plantes stopt de ambulance toen de bloeddruk van Diana daalde en er de angst was dat haar hart zou stoppen.

'La Flamme de la Liberté', sinds 31 augustus 1997 wordt de zuil met de vlam door veel mensen gezien als een monument voor prinses Diana

Rond 02.00 uur stopte de ambulance bij het ziekenhuis waar trauma artsen de hartreanimatie overnamen. Immense interne verwondingen, door de klap van het ongeluk bleek dat haar hart was verplaatst naar de rechterkant van de borst met als gevolg dat de longader en het hartzakje scheurde, werden haar fataal. Na herhaalde reanimatiepogingen waaronder interne hartmassage, die de prinses niet deden herleven, accepteerde het medische personeel dat de strijd om haar leven te redden verloren was gegaan. Om 04.00 uur werd Diana dood verklaard. Ze was 36 jaar oud.

1 juli (1961) was haar geboortedag

Haar laatste reis van het Ritz naar La Salpêtrière is haast symbolisch gezien de geschiedenis van dit ziekenhuis. Want La Salpêtrière is niet zomaar een Parijs ziekenhuis. Het was gebouwd om alleen de meest ellendige verschoppelingen en afwijzingen van de samenleving te beschermen. Dat prinses Diana daar moest sterven, is bijzonder aangrijpend, omdat ze de afgelopen jaren van haar leven juist had besloten haar tijd te besteden aan de minder bevoorrechte leden van de samenleving.

Hôpital de la Pitié-Salpêtrière 

Wanneer Lodewijk de XIV, comfortabel in zijn koets, de Pont Neuf oversteekt wordt hij geconfronteerd met mensen met één been, één arm, of helemaal geen benen of blinden. Allemaal invaliden die hun krachten op het veld van eer hebben achtergelaten en een armoedig en beschamend bestaan als bedelaar leiden. Maar ook gestoorde mannen en vrouwen, prostituées en ander gespuis. De koning is geschokt. Dit addergebroed, boeventuig,  gajes, plebs, rapaille, schorremorrie, tuig van de richel, uitschot moet zo snel mogelijk verwijderd worden uit het centrum, worden weggestopt, want ze zijn de schaduwzijde van zijn bewind, een smet op zijn koninklijke uitstraling. En zijn wil geschiedde. De Invalides krijgt als bestemming dakloze oorlogsveteranen en het Hôpital de la Salpêtrière aan de rand van de stad wordt een gesticht voor de circa veertigduizend zwervers, bedelaars, geesteszieken die volgens de koning een bedreiging vormen voor de openbare veiligheid.

De bouw van het ziekenhuis Salpêtrière was een creatie van de koninklijke architect Louis Le Vau

De Salpêtrière was oorspronkelijk een buskruitfabriek. Salpeter, waar de naam van is afgeleid, is een bestanddeel van buskruit.  Het instituut, aanvankelijk Hôpital Général genoemd, werd gebouwd op de plek van een voormalige kruitfabriek, net ten zuiden van de Parijse buitenwijk Saint-Victor. Een koninklijk bevelschrift van 27 april 1656 verklaarde duidelijk een einde te maken aan alle bedelarij en ledigheid als bron van alle wanorde in de stad. De Salpêtrière werd omgezet in een soort gigantisch aalmoeshuis, een duivels depot voor de droesem van de samenleving. De mannen werden opgesloten in Asylum de Bicêtre, zo’n 4,5 kilometer van het centrum van Parijs en de vrouwen in La Salpêtrière. Alleen daar al werden maar liefst 10.000 vrouwen geïnterneerd waardoor het het grootste hospice ter wereld was. Prostituées, gehandicapten, geestelijk zieken, geveegd van de straten van Parijs werden opgeborgen onder erbarmelijke omstandigheden in gebouwen die werden overspoeld door vraatzuchtige ratten. In de nacht van drie op vier september 1792 viel het ongebreidelde gepeupel van de Faubourg Saint-Marcel La Salpêtrière binnen, aanvankelijk om de wreed vastgehouden straatmeisjes te bevrijden. Terwijl inderdaad 183 prostituees werden bevrijd werden 45 geestelijk gestoorde vrouwen aan hun kettingen de straat opgesleurd en in het zicht van de dronken bevolking afgeslacht.

‘Les loges’ de gebouwen met smalle zuilen en bankjes voor de cellen. Dit was de afdeling voor de ongeneeslijke krankzinnigen.

De bouw van het ziekenhuis Salpêtrière was een creatie van de koninklijke architect Louis Le Vau. Hij was echter te druk met andere projecten waaronder de bouw van het Louvre, Palais de Versailles en de uitbreiding van het château de Vincennes en moest de werkzaamheden doorgeven aan Duval en Le Muet. 

Een compound in perfecte geometrische volgorde rond een vierkante binnenplaats, La Cours Saint-Louis. Het ontwerp van het hoofdgebouw met links en rechts twee lange vleugels is vergelijkbaar met dat van het Hôtel des Invalides. Een vrij sobere gevel alleen geaccentueerd door monumentale poorten die zijn versierd met frontons en reliëfs. 

De uit 1670 daterende kapel Saint Louis, voorzien van een koepel die bekroond wordt met een achthoekige lantaarn, domineert de façade van het tegenwoordige ziekenhuis. De kapel is van de hand van Libéral Bruant en heeft een traditionele plattegrond in de vorm van een Grieks kruis met vier gelijke vleugels. Met dit ontwerp konden vier groepen aanbidders voor wie de kapel werd opgericht apart worden geplaatst, vrouwen, dementen, zwakzinnigen, daklozen en verdorvenen, ieder had zo zijn eigen plaats om te luisteren naar de preek en de Heilige Schrift.

De uit 1670 daterende kapel Saint Louis. Tot september 2019 zijn hier gratis de kunstwerken van de Franse kunstenaar Daniel Hourdé te zien

Door de eeuwen heen groeide het Hôpital de la Salpêtrière uit tot een van de belangrijkste centra voor psychiatrie en neurologie in Europa. In de late 18^e eeuw werd het ziekenhuis bekend om zijn humane behandeling van psychiatrische patiënten. In 1795 was de arts Philippe Pinel, zijn bronzen beeld staat voor de hoofdingang, de eerste die het ketenen van geesteszieken afschafte. Pinel creëerde er een inentingskliniek, waar de eerste vaccinaties werden gegeven in Parijs in april 1800. In de tweede helft van de 19^e-eeuw kwam het ziekenhuis tot grote bloei dankzij het baanbrekende werk van directeur Jean-Martin Charcot.

Mural van de arts Philippe Pinel te zien in het 13e arrondissement op de place Pinel

Onder zijn leiding werd Salpêtrière hèt Europese centrum voor onderzoek naar hysterie en dissociatieve aandoeningen en er werd uitgebreid onderzoek gedaan naar de toepassing van hypnose. Ook werden neurologische aandoeningen als epilepsie, amyotrofe laterale sclerose (ALS) en multiple sclerose bestudeerd en beschreven. Gedurende zes maanden had hij een jonge stagiair in dienst, een zekere Sigmund Freud, die het nog ver zou schoppen.  In de 20e eeuw fuseerde het Hôpital de la Salpêtrière met een ander ziekenhuis. Tegenwoordig heet de instelling Hôpital de la Pitié-Salpêtrière.

Detail van de schitterende binnentuin

Talrijke beroemdheden zijn behandeld in de Salpêtrière, waaronder Michael Schumacher, Ronaldo, Prins Rainier van Monaco, Alain Delon, Gérard Depardieu en Valérie Trierweiler. Iradj Gandjbakhch voerde op 27 april 1968 samen met dokter Christian Cabrol de eerste harttransplantatie van Europa uit. Voormalig president Jacques Chirac kreeg een pacemaker in de Salpêtrière in 2008. Er stierven ook beroemdheden in de Pitié-Salpêtrière, waaronder de zanger Josephine Baker in 1975, na een hersenbloeding, filosoof Michel Foucault aan de complicaties van AIDS, Diana, prinses van Wales en de Franse wielrenner Laurent Fignon, door de uitgezaaide verspreiding van longkanker.

Een oase in de stad

La Salpêtrière is werkelijk een stad in de stad. Je vindt er zowel de sporen van het verleden als hypermoderne bouwwerken. De huidige kapel wordt tegenwoordig gebruikt voor grote kunsttentoonstellingen. Tot en met augustus 2019 zijn hier gratis de kunstwerken van de Franse kunstenaar Daniel Hourdé te zien. Een tentoonstelling die ik je van harte kan aanbevelen. Onder de koepel een 18 meter hoog spectaculair kunstwerk voorstellende 1400 anatomische figuren geprint op spiegelfolie. Eerdere kunstenaars die in de kapel exposeerden waren Anish Kapoor, Anselm Kiefer, Gérard Garouste en nu dan Daniel Hourdé.

De rue des Archers, met grote straatkeien en lage massieve gebouwen uit de 17^e eeuw

Links van de binnentuin het gebouw van de vroegere vrouwengevangenis ‘bâtiment de la force’. De rue des Archers, met grote straatkeien en lage massieve gebouwen uit de 17^e eeuw, neemt ons mee naar een andere tijd. Een stukje verder op ‘les loges’ de gebouwen met smalle zuilen en bankjes voor de cellen. Dit was de afdeling voor de ongeneeslijke krankzinnigen.

De  vroegere afdeling voor de ongeneeslijke krankzinnigen

Nog een laatste weetje. Tijdens die fatale nacht van prinses Diana kon de toenmalige President Jacques Chirac die nacht en de gehele volgende ochtend niet gevonden worden. Sommige theorieën beweren dat hij de nacht doorbracht met een vrouw buiten het Elysée. Waar een pacemaker al niet goed voor is.

Een wandeling vol verrassingen

Metrostation Saint-Marcel, lijn 5