Even buiten de rondweg
van Parijs liggen de banlieues, de Parijse voorsteden, onderdeel van het grote
Parijs. In de zogeheten achterstands- wijken, die veelal in de banlieues liggen,
wonen zo'n vijf miljoen Fransen. De armoede is er gemiddeld drie keer zo hoog
als in de rest van Frankrijk en er wonen twee keer zoveel mensen met een
bijstandsuitkering. Volgens schattingen is ongeveer de helft van de banlieue-bewoners
direct of indirect van buitenlandse afkomst. Wijken herkenbaar aan de hoge troosteloze
grauwe flats volgeplakt met schotelantennes. In mei 2018 presenteerde de Franse
president Macron zijn langverwachte plannen voor de banlieues, waarmee hij met
concrete maatregelen een einde wil maken aan de problemen in de wijken. Want
die zijn groot en bestaan al veel te lang. "Er is hier minder politie,
minder justitie en er zijn minder leraren voor op scholen dan in de rest van
het land". Hij vergat er bij te zeggen dat de problemen het directe gevolg
zijn van het regeringsbeleid. "Ze zijn gewoon niet bereid om de getto's
van Frankrijk af te breken”, zegt oud-burgemeester Gatignon van de Parijse
voorstad Sevran. In 2019 zegt Macron weer geschokt te zijn na het zien van de
film ‘Les Misérables’ van Ladj Ly die zelf opgroeide in een achterstandswijk in
de Parijs voorstad Montfermeil.
Toch kan het niet écht
nieuws zijn voor de Franse president dat de bewoners in de voorsteden van
Parijs worstelen met armoede, criminaliteit, vooroordelen, racisme en
politiegeweld. Ook in eerdere films werd het leed al geregistreerd; ‘La Haine’,
dat de destijds 26-jarige Mathieu Kassovitz in 1995 maakte, geldt nog steeds
als een onovertroffen meesterwerk. Ladj Ly was zestien toen hij deze film zag
op een VHS-cassette die in Montfermeil van hand tot hand ging. Hij besloot zelf
een camera te kopen om het dagelijks leven in zijn wijk te documenteren. De
inspiratiebron voor Les Misérables waren de rellen van 2005. “Ik was er getuige
van”, zegt Ly, “de rellen begonnen zo’n beetje onder mijn slaapkamerraam”.
In 2005 sloeg letterlijk de vlam in de pan
Wat gebeurde er in 2005?
Drie tieners slaan op 27
oktober 2005 op de vlucht voor de politie nadat die een melding kreeg van een
mogelijke inbraak op een bouwterrein. Ze verbergen zich in een
stroomverdeelstation in Clichy-Sous-Bois en worden geëlektrocuteerd. Twee van
hen overlijden. De derde wordt zwaar verbrand naar het ziekenhuis gebracht. Hij
zegt dat de drie aan het voetballen waren en op de vlucht sloegen toen ze de
politie zagen, om te vermijden dat ze lang ondervraagd zouden worden over hun
identiteitspapieren. De dood van de twee tieners is het startschot voor twee
weken van enorme chaos en geweld in de Parijse voorsteden, nog eens extra aangewakkerd
door een uitspraak van oud-president Sarkozy, toen minister van Binnenlandse
Zaken, die de opstandige jeugd in de voorsteden 'tuig' noemt en rept van een
'oorlog'. Nacht na nacht trekken de jongeren door de wijken. Ze steken auto's
in brand en gaan op de vuist met de politie. De rellen breiden zich in hoog
tempo uit naar andere Franse steden. In twee weken tijd vallen er drie doden,
raken 126 politieagenten en brandweerlieden gewond en gaan zo'n 10.000 auto's
in vlammen op. De politie arresteert 6000 mensen. Op 8 november kondigt
president Chirac de noodtoestand af. Het duurt tot 17 november voordat de
autoriteiten de situatie weer onder controle hebben. De bewoners hadden duidelijk
genoeg van hun levenssituatie, de armoede en discriminatie. In 2005 filmde Ly
de rellen, de honderd uur materiaal die Ly na deze weken had, resulteerde in de
documentaire ‘365 Jours à Clichy-Montfermeil’, waarmee hij in 2007 veel succes
oogstte.
Filmposter Les Misérables - © SRAB Films - Rectangle Productions - Lyly Films
Les Misérables laat met
dit indringende en explosieve drama zien dat er sinds 2005 en na alle gedane
beloftes nog weinig is verbeterd. Het leverde Ladj Ly een gedeelde juryprijs op,
op het filmfestival van Cannes 2019 en een Oscarnominatie voor Beste
buitenlandse film. Inmiddels weten we dat Ly die Oscar niet heeft gewonnen. De
Oscar ging naar Bong Joon-Ho’s ‘Parasite’.
Het toeval wil dat Victor
Hugo zijn beroemde roman met dezelfde titel (uit 1862) situeerde in Montfermeil
en de maker van de 2019 versie geboren en getogen is in de Parijs voorstad waar
zijn vader vuilnisman was. – Ly woont er nog steeds, met zijn gezin. Net als
Victor Hugo laat Ly de broeiende sociale ongelijkheid zien in de Parijse
periferie, en de daaruit voortvloeiende armoe en ellende. Zo grijpt hij met
deze film terug op persoonlijke ervaringen. Tien jaar oud was Ly (nu 40) toen
hij voor het eerst door een stel agenten tegen een muur werd gezet en
gefouilleerd. Het ene moment was hij, kind van Malinese ouders, nog rustig aan
het voetballen met vriendjes op een
pleintje, het volgende moment werd hij hardhandig met zijn neus richting muur
gedraaid en kreeg hij beledigingen naar zijn hoofd geslingerd. “Ik herinner me
dat een van de agenten ons voor makaak uitmaakte. Later op school vroeg ik de
juf wat dat betekende. ‘Aap’, zei ze”. Dit eerste directe contact met de
politie leerde Ly dus wat racisme was. “En daarna……. ben ik zeker nog duizend
keer door de politie gecontroleerd en gefouilleerd”. Toen hij een jaar of 16 was, besloot hij met een stel vrienden een
videocollectief op te richten. Hun korte documentaires en filmpjes plaatsten ze
op YouTube, waar ze langzaam maar zeker een steeds groter publiek bereikten. Zo
maakte Ly tien jaar lang ‘Cop watch’: als er politie in de wijk kwam en de
situatie dreigend werd, wisten buurtbewoners hem te vinden en stond hij er met
zijn camera bovenop. In 2008 filmde hij
zo hoe een student door de politie werd geslagen. Het materiaal verscheen
online en het was de eerste keer dat een politieagent geschorst werd door zo’n
video.
Les Misérables verhaalt over een zeer roerig etmaal in de Parijse voorstad - Agenten vlnr Stéphane (Damien Bonnard), Chris (Alexis Manenti) en Gwada (Djibril Zonga) vormen een team dat door de wijk patrouilleert om de bendes in de gaten te houden. Photo: Les misérables © SRAB Films - Rectangle Productions - Lyly
Films
Met Les Misérables, een
absolute must see, wil de regisseur de kijker laten ervaren hoe het leven is in
een banlieue, in de hoop mensen nu eens ècht wakker te schudden. “Het voordeel
was dat ik niets hoefde te verzinnen voor het verhaal van Les Misérables. Elk
element heb ik zelf meegemaakt. Het is een biografie en een ooggetuigenverslag
ineen. “We hebben net een jaar lang
rellen gehad, met de gele hesjes. Daarbij schoot de politie op iedereen, van
heel dichtbij. Er waren verwondingen aan ogen, aan armen, maar er is geen
enkele agent verhoord. Ik heb het nog niet eens over een veroordeling, hè? Ze
zijn niet eens verhóórd over wat er gebeurd is. Agenten kunnen dus straffeloos
handelen, doen wat ze willen en ze worden beschermd door de hiërarchie”, aldus
Ly.
Les Misérables verhaalt
over een zeer roerig etmaal in de Parijse voorstad. De film begint nog hoopvol,
met een proloog waarin het Franse volk de overwinning op het WK voetbal viert (zondag
15 juli 2018), maar die egalité wordt snel verruild voor een reis naar de hel.
Reiziger is de politieman Stéphane (Damien Bonnard), op weg naar zijn eerste
werkdag in de Parijse voorstad Montfermeil. Het zullen de ergste dagen van zijn
leven worden, maar dat weet de agent nog niet wanneer hij kennismaakt met zijn
nieuwe collega’s Chris en Gwada. Hij heeft zich laten overplaatsen vanuit
Cherbourg om in de buurt van zijn zoon te kunnen wonen. Van overzichtelijk
straatwerk naar kronkelige patrouillediensten door de banlieue, waar
machtsstructuren gelden die de nieuweling onmogelijk kan overzien. Hier gaat
Stéphane deel uitmaken van de anticriminaliteitsbrigade BAC. Samen met Chris
(Alexis Manenti) en Gwada (Djibril Zonga) vormt hij een team dat door de wijk
patrouilleert om de bendes in de gaten te houden.
Photo : Les misérables © SRAB Films - Rectangle Productions - Lyly
Films
In de door armoede,
criminaliteit en sociale onvrede geteisterde betonwijken opereren zij als
overmoedige sheriffs. Samen met de zelfverklaarde ‘burgemeester’ (Steve
Tientcheu), drugsbazen en religieus leiders proberen ze de deksel op de ketel
te houden. Dat het systeem op springen staat maakt de schrijver en regisseur
voelbaar zodra de drie agenten op patrouille gaan. Ly schetst Montfermeil als
een hogedrukpan. Het is een plek waar het traditionele gezag geen grip op
krijgt. Waar zich noodgedwongen alternatieve machtsstructuren hebben gevormd,
die in stand worden gehouden door mensen die dealtjes met elkaar sluiten om hun
eigen belangen te verdedigen. Maar het evenwicht is wankel: als het misgaat,
gaat het goed mis. Op het moment dat er in Les misérables een kogel wordt
afgevuurd, lijkt een geweldsexplosie onafwendbaar. Ly, die in de wijk zelf
filmde, met buurtgenoten als acteurs, zit zijn hoofdrolspelers zo dicht op de
huid en filmt met zo veel rauwe energie, dat het je de adem beneemt.
Een klein incident loopt vreselijk uit de hand maar een andere jongen, Buzz (niet toevallig gespeeld door Ly’s zoon Al-Hassan), heeft alles met een drone opgenomen
Photo : Les misérables © SRAB Films - Rectangle Productions - Lyly
Films
Les Misérables begint in
volle vaart en Ly blijft een uur en drie kwartier het gaspedaal stevig
indrukken. De plot wordt in gang gezet door tiener Issa (Issa Perica), die een
leeuwenwelpje steelt van de zigeuners wiens circus in Montfermeil is
neergestreken. Dat betekent werk aan de winkel voor de drie agenten van dienst.
Echter hun tactloze optreden gooit
vooral olie op het vuur. Zij gaan op zoek en stuiten op een handjevol jongens
die aan de beschrijving voldoen. Wanneer het vervolgens uit de hand loopt,
wordt te snel een rubberkogel afgevuurd, die een van hen, Issa, raakt. Normaal
gesproken zou dat met een sisser zijn afgelopen, omdat het Issa’s woord is tegen
dat van de politie. Maar een andere jongen, Buzz (niet toevallig gespeeld door
Ly’s zoon Al-Hassan), heeft alles met een drone opgenomen. Omdat videobewijs
moeilijk te ontkennen is, gaan de agenten vervolgens wanhopig op zoek naar de
belastende opnamen.
Les Misérables is een noodkreet uit de banlieues
Opvallend is de nuance
die Ly in zijn debuut aanbrengt; zelfs de drie agenten die jagen op het jochie
dat de opnames van hun geweld heeft gemaakt, worden niet louter afgeschilderd
als hufters. “Een film wordt er niet sterker van als je partij kiest” aldus Ly.
De finale, een eindeloos
opgevoerd inferno van vuur en geweld, laat je volkomen verpletterd achter.
Vergeten en negeren is er niet meer bij. Les Misérables is een noodkreet uit de
banlieues, een explosieve liefdes- verklaring aan een wereld die heden ten dage
nog steeds wordt genegeerd. In de banlieu is het Franse gelijkheidsideaal een
bittere illusie.
“Mes amis, retenez ceci, il n'y a ni mauvaises herbes ni mauvais hommes. Il
n'y a que de mauvais cultivateurs.”
Victor Hugo – Les Misérables
"Vrienden, onthoudt
dit, onkruid en slechte mensen bestaan niet, enkel slechte kwekers"
Bronnen: Le Monde, Le Figaro, Le Parisien
Geen opmerkingen:
Een reactie posten