QUATORZE JUILLET; JEANNE D'ARC EN MARIANNE

Quatorze juillet; 14 Juli, Frankrijks nationale feestdag is weer voorbij. Het feest om de bestorming van de Bastille in 1789 en het begin van de revolutie te vieren, wat weer de aanzet vormde voor de invoering van de Eerste Republiek in 1792. Gekte alom in heel Frankrijk, maar vooral in Parijs. Een beetje onze Koningsdag, maar dan iets meer geremd en belangrijk met méér 'grandeur'. In de ochtend doorklieven de machtige straaljagers van de Franse luchtmacht het Parijse luchtruim, waarbij zij blauwe, witte en rode rook uitspuwen die de stad als het ware onderdompelt in de Franse vlag. Het defilé van legervoertuigen over de Champs-Elysées gevolgd door de open 'voiture' met daarin de Franse President. Als ik om mij heen kijk staan er meer toeristen dan Parijzenaars. Die gebruiken de 14e juli om uit te slapen. Voor hen start het feest pas in de avond op de vele 'bals des pompiers', inmiddels al weer een jarenlange traditie, waar de Franse spuitgasten dit keer geen water spuiten maar champagne, een andere manier om het vuur te blussen van de' mademoiselles' die graag een dansje wagen met de stoere brandweermannen. Laat in de avond trekken 500.000 mensen naar het Trocadero en het Champ-de-Mars om daar het altijd spectaculaire vuurwerk in en rond de Eiffeltoren van dichtbij mee te maken.

1, 5 miljoen mensen zagen het vuurwerk ter ere van Quatorze juillet

Bij het zien van zoveel vlagvertoon denk ik aan het prachtige schilderij 'de Vrijheid leidt het volk', in het Frans: La Liberté guidant le peuple van de hand van Eugène Delacroix. Het verbeeldt de vrijheid als Marianne, het nationale symbool van Frankrijk, die de revolutionairen aanvoert bij de Julirevolutie van 1792. Het is geschilderd in 1830 en te bewonderen in het Musée du Louvre. Het doek heeft een afmeting van 260 bij 325 centimeter. De vrouw met ontbloot bovenlijf, zeer opzienbarend in die tijd, symboliseert met haar naaktheid haar kwetsbaarheid en dus moed. De vlag die de vrouw vastheeft is ook niet zomaar de Franse vlag. Het was de nieuwe vlag met 3 kleuren die wijzen op liberté, égalité en fraternité. Het symbool van Frankrijk in die tijd was namelijk de Franse Lelie.

'La Liberté guidant le peuple' van de hand van Eugène Delacroix

De schrijfster Solange Leibovici schreef in de Groene Amsterdammer; Fransen houden zo intens van vrouwen dat ze er niet minder dan twee als nationaal symbool hebben gekozen; Jeanne d'Arc en Marianne. Jeanne d'Arc was vanouds de reine maagd, vervuld van liefde voor God en koning, terwijl Marianne met haar ontblote borsten en zinnelijke uitstraling een beetje de rol van de sloerie kreeg toegewezen. Jeanne d'Arc, de kleine onschuldige boerin uit Lotharingen, staat voor zuiverheid, spiritualiteit en onbaatzuchtige liefde, Marianne is een wulpse stadsmeid, die naast de mannen op de barricaden staat en ze ophitst tot de strijd. Beiden werden in de negentiende en vijftiende eeuw beroemd: Marianne als republikeinse allegorie, Jeanne d'Arc als religieuze legende.

Politiek gezien is Frankrijk een ambivalent, zelfs een beetje schizofreen land. Het is het land van de Revolutie, van vrijheid en gelijkheid, maar ook van chauvinisme en achterlijk conservatisme aldus Leibovici. Deze ideologische tweespalt uit zich ook in het persoonlijke leven: Het grote verlangen van elke Fransman is een respectabele, bijna seksloze echtgenote te hebben die de kinderen netjes opvoedt en hem in voor- en tegenspoed steunt, en een mooie, ietsje losbandige maîtresse die zijn geheime wensen vervult. Dit was volledig geaccepteerd in de tijd van madame de Pompadour, en nog steeds maakt niemand zich druk om de liefjes van François Mitterrand en Jacques Chirac. Zo hield François Mitterrand na 1981 zijn leven als staatshoofd spannend. Zijn dubbelleven beperkte zich niet tot het tweede gezin – met dochter Mazarine – dat hij tot begin jaren negentig op staatskosten verborgen hield in een appartement aan de Seine. Zijn leven lang verzamelde Mitterrand minnaressen voor een uur, een nacht, een leven lang. ,,Na iedere toespraak heb ik de armen van een vrouw nodig,” gaf hij eens als verklaring voor zijn seksuele vraatzucht.

Mitterrands opvolger Jacques Chirac had al lang voordat hij in 1995 het Elysée bereikte de gewoonte het glas te heffen op ,,onze paarden, onze vrouwen en degenen die hen bestijgen.” Als burgemeester van Parijs verwierf Chirac de bijnaam ‘Meneer Tien-minuten-met-douche’, in de overlevering werd de behandeltijd nog bekort tot drie minuten.

Het is de universele verzuchting dat je beter met het hart kan waarnemen dan met je ogen, maar een anonieme bron legt feilloos uit waarom zulke waarschuwingen weinig uithalen. "De gemiddelde vrouw geeft de voorkeur aan een mooi uiterlijk boven een goed stel hersens, omdat de gemiddelde man beter kan kijken dan kan nadenken." In de jaren 70 was zo'n uitspraak nog goed om feministen op de kast te jagen, maar tegenwoordig klinkt hooguit in de achterhoede verzet.

Mijn ontmoeting met Marianne, het evenbeeld van Catharine Deneuve

Photo Ad van den Beemt

Het brengt mij weer terug naar Marianne. Zij is het evenbeeld van één van de mooiste vrouwen in Parijs, ja zelfs van heel Frankrijk! Ze symboliseert de "triomf van de Republiek". Als je geluk hebt kom je haar tegen in het stadhuis waar je toevallig bent. Ze staat zelfs op de Franse euromunt en op de Franse postzegel. Zij is de personificatie van de Franse Republiek. Zij vertegenwoordigt Frankrijk en wordt gekozen door meer dan 36.000 burgemeesters. Haar beeltenis bestaat al sinds 1792, toen de Assemblée Nationale per decreet invoerde, dat het nieuwe zegel van de Republiek een staande vrouw met speer en een Frygische muts moet uitbeelden, als symbool van de vrijheid.

Tot op de dag van vandaag wordt Marianne afgebeeld met een Frygische muts op. De muts, een zacht kegelvormig hoofddeksel, waarvan de top naar voren wijst en weer wat naar beneden valt, was ooit het symbool van het tot slavernij vervallen Franse volk dat zijn banden had afgeschud en nu vrij was. In 1849 verscheen zij voor het eerst op de Franse postzegel en een buste was in 1880 voor het eerst te zien in Hotel de Ville, het stadhuis van Parijs. Dit voorbeeld wordt tot op de dag van vandaag gevolgd door alle overheidsgebouwen in alle Franse steden. De eerste officiële bustes waren afbeeldingen van anonieme vrouwen van het volk. Het eerste model van Marianne zou een meisje afkomstig uit Sigolsheim, Elzas zijn geweest. Daar kwam in 1969 verandering in toen Marianne het evenbeeld kreeg van niemand minder dan de actrice Brigitte Bardot. In 1972 opgevolgd door de actrice Michèlle Morgan. In 1978 volgde de zangeres Mireille Mathieu (een misser), Catherine Deneuve in 1985,  Inès de la Fressange, model en Chanel muze in 1989, Laetitia Casta het Franse topmodel in 2000 en Evelyne Thomas talkshow host in 2003.

In 1999 werden voor het eerst 36.000 burgemeesters betrokken bij de keuze van Frankrijks icoon. Geholpen door een kleine groep van lobbyisten; "Le comité de la Marianne d'Or", werd met een score van 36% het zeer sexy Franse supermodel Laetitia Casta, hoe kan het ook anders, gekozen uit een shortlist van vijf kandidaten. De andere kandidaten waren Estelle Hallyday - model, Patricia Kaas - zangeres, Daniela Lumbroso - televisie-presentatrice, Laetitia Milot - actrice en mannequin en Nathalie Simon - sportvrouw en televisiepresentatrice. Dit tot groot ongenoegen van Franse feministen, die vinden dat nationale symbolen oerlelijk horen te zijn. Evenals de meeste Franse mannen waren de burgemeesters, die uiteindelijk dagelijks enige tijd bij zo'n beeld moeten vertoeven, het hier gelukkig niet mee eens. Zij dromen liever weg bij de borsten van Laetitia.

Later volgde nog een minischandaal toen Laetitia vertrok uit Frankrijk en haar woonplaats Parijs verruilde voor London, op zoek naar een beter belastingklimaat. De rondborstige buste van Casta zorgde later nog eens voor onrust in het noord Franse dorpje Neuville-en-Ferrain. De burgemeester van het dorp liet in april 2011 het "onthullende" standbeeld verwijderen uit het stadhuis omdat de lokale bevolking in de stad begon te roddelen en de ambtenaren te veel werden afgeleid door de onthullende staat van de traditionele vrouwelijke belichaming van de Franse Republiek. In de begroting wordt officieel een post van € 900,- opgenomen voor de aanschaf van een nieuwe Marianne. Het vorige beeld was in 2007 aangeschaft voor een bedrag van € 1400,- Het nieuws haalde zelfs de Engelse tabloid de Daily Mail met de kop: "What A Bust"  Een wethouder, die niet met naam genoemd wenst te worden, zei dat hij de verwijdering van de buste zeer betreurd. Temeer omdat het hier geen gezamenlijk besluit betrof maar een eenzijdig besluit van de burgemeester. "Het was een uniek stukje werk. Immers, Marianne is een symbool van het moederschap", aldus de teleurgestelde wethouder.

Op 21 december 2009 heeft de vereniging van Franse burgemeesters gestemd voor Florence Foresti, een actrice en comédienne, als Frankrijks volgende Marianne. Zij won met 24% van de stemmen. De runners-up waren Carla Bruni-Sarkosy (23%),  Rama Yade (22%), Anne Roumanoff (21%), Mylène Farmer (17%) en Marianne James (12%).

Hoewel een gemeenschappelijk embleem van Frankrijk, geniet De Marianne geen officiële status. De vlag van Frankrijk, is benoemd en beschreven in artikel 2 van de Franse grondwet, als het enige officiële embleem.  Maar er is hoop. Sinds september 1999 heeft de Franse regering onder leiding van Lionel Jospin de Franse driekleur samengevoegd met beeltenis van Marianne en de woorden liberté - egalité - fraternité, zijnde de nieuwe Franse huisstijl voor alle ministeries en overheidsdiensten.

Marianne, onderdeel van de nieuwe huisstijl voor de Franse overheid