PÈRE LACHAISE; EEN DODENAKKER VOL MET BEROEMDHEDEN

Wat is het toch met die aantrekkingskracht die kerkhoven in het buitenland uitoefenen op mensen, inclusief mijzelf? Ik kan mij niet voorstellen dat ik in mijn woonplaats begraafplaatsen bezoek, behalve wanneer er dierbaren begraven liggen. En toch kwam ik weer in de verleiding om een bezoek te brengen aan een van de oudste en meest  romantische dodenakkers van Parijs: Père Lachaise.

Père Lachaise is voor buitenlandse toeristen de vierde attractie van Parijs, na de Eiffeltoren, de Notre Dame en de Arc de Triomphe. Waarschijnlijk is het de unieke combinatie van bijzondere grafkunst, l'art funèbre, vanaf 1804 tot heden, in combinatie met de romantische, eerbiedwaardige, groene omgeving. Maar zeker ook de aanwezigheid van grafstenen met honderden beroemde namen, begraven in wat eens het  landgoed was van Louis Baron Desfontaines was: De Champ l'Evêque de Mont Louis. We schrijven rond 1800, toen er in Parijs een einde kwam aan alle massabegravingen. Er ontstaan zogenaamde dodensteden, necropoli, waar iedere dode zijn eigen plaats krijgt. Waar stoffelijke resten worden afgedekt met een steen of een eigen 'huisje', met vermelding van naam en hoe lang hij of zij geleefd heeft. Dit alles omgeven door een prachtig landschap.

Père Lachaise is voor buitenlandse toeristen de vierde attractie van Parijs

Het is de Franse architect Alexandre Théodore Brongniart, die de nieuwe begraafplaats aan de oostzijde van Parijs omvormt tot een Engelse tuin, waar de grafmonumenten worden geplaatst tussen het weelderig groen. De eerste begrafenissen beginnen in mei 1804 en een jaar later krijgt de begraafplaats zijn officiële naam: Père Lachaise, genoemd naar de biechtvader van de Franse Zonnekoning: Père Françoise Lachaise d'Aix. De architect vindt hier in 1813 zijn laatste rustplaats (ligplaats 11e divisie), net als Baron Desfontaines (ligplaats 22e divisie), waarover het verhaal gaat, dat hij minder voor zijn landgoed ontving dan wat hij later voor zijn graf moest betalen.

Père Lachaise lag ten tijde van de ingebruikname nog buiten de stadsgrens van Parijs. Aan het einde van de achttiende eeuw was het namelijk verboden om nog langer overledenen te begraven binnen de stadgrenzen. Hetzelfde gold voor het begraven in kerkcryptes. Dat verklaart dan ook de vele minikerkjes, tempeltjes, die te vinden zijn op de oude begraafplaatsen van Parijs. De eerste grafkapel werd op Père Lachaise gebouwd in 1815. Het is die van de steenrijke Russische gravin Elisabeth Demidov Stroganov (ligplaats: 19e divisie). Dit mausoleum bestaat uit maar liefst drie etages. In de bovenste etage een beeltenis van de gravin die uitkijkt over haar eigen begraafplaats. Over dit graf gaat de volgende legende; diegene die er 365 dagen onafgebroken durft te verblijven, kan een som van twee miljoen roebels tegemoet zien. Het is onbekend of iemand ooit een poging gewaagd heeft.

1,3 Miljoen mensen liggen hier begraven waaronder ruim 750 beroemdheden

Père Lachaise ligt eigenlijk op de hellingen van het vroegere dorp Ménilmontand, zuidwaarts van Bellville en gedeeltelijk in het dorp Charonne. In de 19de eeuw ingelijfd bij Parijs als gevolg van de herstructureringen van Baron Georges-Eugène Haussmann, die ook hier zijn laatste rustplaats heeft gevonden (Ligplaats: 57e divisie). Het Land van de Dood, inmiddels 43 ha groot. Als een mythische vesting ingesloten door de boulevard Ménilmontand, avenue de Gambetta, rue des Rondeaux, rue de Bagnolet en de boulevard Charonne, tussen de geluiden en het rumoer van de stad, gehuld in nevelen van zijn geschiedenis, de geheimen en legenden, zoals vampirisme, prostitutie, dodencult, zwarte missen en andere rituelen.

De oude heuvel van Charonne vormt het historische gedeelte. Het nieuwe gedeelte is het 'plateau', dat grenst aan de avenue Gambetta. Père Lachaise is ingedeeld in 97 divisies. Hier liggen meer dan 1,3 miljoen mensen begraven waaronder  zo'n 750 'beroemdheden'. Om hier begraven te worden, er zijn nog 80.000 grafruimtes te vergeven, moet men op het moment van verscheiden in Parijs wonen.  Een concessie voor 10 jaar kost € 688, 30 jaar € 2329, 50 jaar € 3441 en een eeuwigdurende concessie kost € 10.911. Een concessie heeft een grootte van een bij twee meter.

De sensuele dood

Alles op dit kerkhof lijkt omgeven met een waas van erotiek. De vele laantjes, hoekjes en gangetjes vormen ideale rendez-vous plekjes voor verliefde stelletjes, die hier bij voorkeur rondzwerven. Vele graven zijn voorzien van mooie en haast naakte vrouwen, sensueel liggend op de graven in een innige omhelzing of wenend van verdriet. De meeste van deze graven dateren uit de periode rond 1900; de 'Belle Èpoque'. Als ik zo rond kijk zie ik een allegaar van jonge en oudere mensen, moeders met kinderen, liefdadige dames, geliefden, nieuwsgierigen en in het zwart geklede oudere dametjes. Misschien ook wel een aantal necrofielen of standbeeld fetisjisten, voyeurs, fotografen maar ook doodgewone wandelaars pelgrims en vereerders van beroemde personen die hier begraven liggen. Ook ik val in een van de categorieën.  

Wandelen over Père Lachaise krijgt een extra dimensie voor diegene die gevoelig is voor grafsymboliek.  Op de eerste plaats is er natuurlijk het kruis symbool van dood en verlossing. Een engel wordt vaak gezien als de aanzegger van de dood of van wederopstanding. Een opengeslagen boek verwijst naar de bijbel, maar een boekenlegger in het boek geeft aan dat de overledene voortijdig uit het leven is weggenomen. De schelp als teken van vruchtbaarheid en liefde, een anker van standvastigheid en trouw en een fakkel is het symbool van vrijzinnigheid. Wenende vrouwen wijzen op het verdriet van geliefden en bewonderaars en een geknakte zuil is vaak een aanduiding van een plots afgebroken leven. Een boven het graf geplaatste lege sarcofaag onderstreept de rijkdom en het maatschappelijk belang van de dode.  Behalve christelijke symbolen zijn er ook veel joodse graven te vinden elk met hun eigen beeldtaal.  De kleine steentjes,  ten teken dat men er is geweest en de doden heeft herdacht, vind je op vele joodse graven. Het is een gebruik uit de woestijn. Nomaden accentueren hun graven met een hoopje stenen. In Bijbelse tijden werden geen grafstenen gebruikt; graven werden gemarkeerd met hopen stenen, dus door deze te plaatsen (of te vervangen), verzekerde men het voortbestaan van de begraafplaats. Briefjes tussen de stenen bevatten vaak vrome wensen.

Graven worden na een bezoek vaak gemarkeerd met steentjes

Een kus voor Oscar

Mythes horen bij de folklore van de begraafplaats Père Lachaise. Neem nou het graf van de schrijver Oscar Wilde (ligplaats: 89e divisie), die in steen is/was weergegeven in de vorm van een 'zwaar geschapen' gevleugelde sfinx. Wilde was oorspronkelijk begraven op het kerkhof van Bagneux, een buitenwijk van Parijs, maar zijn stoffelijke resten zijn een paar jaar na zijn overlijden overgebracht naar Père Lachaise. Het grafmonument, ontworpen door Jacob Epstein, was een schenking van een anonieme vrouwelijke bewonderaar. Het gezicht van de sfinx is het gezicht van Wilde en wie weet, ook het evenbeeld van zijn geslachtsorgaan. Echter het geslachtsorgaan is al sinds mensenheugenis verdwenen. Twee Engelse dames, die over de begraafplaats wandelden, konden hun verontwaardiging niet onderdrukken toen ze oog in oog kwamen te staan met Wilde's mannelijk attribuut. Met twee stenen en twee forse slagen werd het edele deel verwijderd. De opzichter die het kostbare stuk later terugvond, nam het mee naar zijn kantoor, waar het twee jaar heeft gediend als presse-papier. Waar het daarna is gebleven is onbekend (uit 'Au Père Lachaise van Michel Dansel). Sinds jaar en dag, vooral de laatste tien jaar, drukten vele vrouwen hun vuurrode lippen op zijn grafsteen en dreigde het graf ten onder te gaan aan een overdosis rode lippenstift. Op 30 november 2011, ter ere van de 111-jarige sterfdag van Wilde, is tot grote teleurstelling van alle fans, het hele graf schoongemaakt en voorzien van een dikke glasplaat, zodat liefhebsters er geen kussen meer op kunnen geven, maar zoals rituelen moeilijk zijn uit te bannen, moet nu het glas er aan geloven.

La Grande Bite

In de 48e divisie ligt het graf van Félix de Beaujour (1765-1836), een exorbitant rijke vrijgezel en diplomaat in Franse dienst. Het grafmonument wordt genoemd de 'Fallus van Felix'. of 'La Grande Bite', wat in het Frans zoveel betekent als 'dikke paal'. De hoge schoorsteenachtige toren is zelfs te zien vanaf de trappen van de Sacre Cœur.

Jim, mon amour

De grootste 'attractie' van Père Lachaise is nog steeds het graf van de man die provoceerde met extravagant, immoreel en choquerend  gedrag tijdens al zijn optredens.  Zwaar onder invloed van drank en drugs zijn leven invulling gaf en misschien daardoor een levende legende werd. Nou ja levend? Zijn sober graf, ontdaan van zijn stenen buste, staat inmiddels geïsoleerd door dranghekken, maar is altijd voorzien van verse rozen. De stenen afbeelding is in 1987 al stiekem meegenomen door een wat al te enthousiaste fan. De dranghekken zijn geplaatst omdat de buurgraven wat al te veel te lijden hadden onder de belangstelling van alle fans. Grafzerken werden beschadigd of voorzien van graffiti met teksten zoals "Jim, ti amiamo, ti adoriamo". U zult zich inmiddels afvragen over wie heeft hij het nou? Jim Morrisson, die zijn debuut maakt met The Doors in 1967. Een muzikale genius met bijnamen als the Lizard King of mr. Mojo Risin, die uiteindelijk ten onder ging aan zijn exorbitante levensstijl. Op 3 juli 1971 vindt zijn vrouw Pamela hem dood in bad in zijn huis in Parijs. Overleden aan een hartaanval op 27 jarige leeftijd. Op een bronzen plaat op zijn graf staat de bijzondere tekst: "kata ton daimona eaytoy" Een Griekse tekst waarvoor meerdere vertalingen mogelijk zijn. In het Oudgrieks is de strekking iets in de trant van trouw aan zijn ziel. In het Nieuwgrieks is de vertaling; hij schiep zijn eigen demonen. Misschien is het laatste meer op hem van toepassing; James Douglas Morrisson 1943 - 1971.

Jim Morrisson: "kata ton daimona eaytoy" - hij schiep zijn eigen demonen

Daarbij is het ook opvallend dat zij die een 'gerespecteerd' leven hebben geleid het minste bezoek krijgen en weinig bloemen op het graf, zoals bijvoorbeeld bij Yves Montand en Simone Signoret. (Ligplaats 44e divisie) Montand wordt als Yvo Livi geboren en Signoret als Simone Kaminker. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verandert ze haar naam in Signoret vanwege de achternaam van haar vader, die van Pools-joodse afkomst is. Montand en Signoret ontmoeten elkaar in 1949. Hoewel Signoret getrouwd was, was het liefde op het eerste gezicht. Na haar scheiding trouwen ze in 1951. Ondanks de escapade van Montand met Marlyn Monroe houdt het huwelijk 34 jaar stand en eindigt met de dood van Signoret in 1985.  Na haar overlijden woont Montand samen met zijn vriendin Carole Amiel. Hij overlijdt in 1991 als gevolg van een hartinfarct op de filmset en zijn lichaam wordt bijgezet in het graf van de liefde van zijn leven Simone Signoret.

Yves Montand en Simone Signoret -Ligplaats 44e divisie

'Non je ne regrette rien'

In oktober 2013 was het exact vijftig jaar geleden dat de Franse chansonnière  Edith Piaf overleed aan leverkanker na een leven vol alcohol en drugs. Zij was pas 47 jaar. Het aantal biografieën die over Edith Piaf geschreven zijn, kunnen bijna niet geteld worden, en toch is haar leven nog steeds in een waas van mysterie gehuld. Het begint al met de datum van haar dood. Piaf stierf op 10 oktober 1963 aan een inwendige bloeding in Plascassier, een dorpje in de buurt van Cannes. Haar lichaam werd vervolgens per ambulance naar haar huis in Parijs overgebracht, waar het voor publiek werd opgebaard. De bekendmaking van haar dood was pas een dag later, namelijk op 11 oktober. Haar grote vriend, Frans dichter, schrijver, ontwerper en filmmaker, Jean Cocteau, werd enkele uren na het horen van dit nieuws door een hartaanval getroffen en stierf. Naar verluidt zou hij hebben gezegd: "Ik ben ongeneeslijk ziek, dat is erg; Piaf is dood, dat is erger".

'Non je ne regrette rien' - er is altijd een enorme belangstelling voor het graf van Edith Piaf

Niet alleen Yves Montand maar ook de bekende Franse chansonnier Gilbert Becaud heeft zijn (Amerikaanse) carrière te danken aan Edith Piaf. Zijn bijnaam was "Monsieur 100.000 Volts" vanwege zijn energieke optredens. Zijn bekendste hit in Nederland was 'Nathalie' (1964), een liefdeslied, maar ook een verkapt protest tegen het communisme. In Amerika had hij succes met 'Et maintenant' (1961). Bécaud werd geboren in Toulon op 24 0ktober 1927 als François Silly. hij begon pas in 1948 met het schrijven van liedjes. Terwijl hij toerde met pianist Jacques Pills ontmoette hij Édith Piaf. Onder haar invloed begon hij in 1953 met een professionele carrière. 'Mr Dynamite', zijn andere bijnaam was de eerste (1954) die optrad in het fameuze muziektheater van Parijs, Olympia, waar hij wekenlang volle zalen trok. Hij heeft ook het record op zijn naam staan van het grootste aantal optredens in Olympia, maar liefst 33 keer in de periode 1954 - 1999. In november 1999 was zijn laatste optreden in Parijs. Toen al ziek door kanker waaronder zijn stem zwaar leek te lijden. Gilbert Becaud overleed op zijn woonboot Aran, op de Seine in de buurt van Parijs. Op vrijdag 21 december 2001 was het laatste eerbetoon aan een van Frankrijks grootste chansonniers, in de Madeleine kerk van Parijs, waarna hij werd begraven op deze prachtige dodenakker, in divisie 45.

"Monsieur 100.000 Volts" 

Lopend door de poort aan de oostzijde komt u op de avenue des Combattants Étrangers morts, met aan de linkerzijde een gebouw dat lijkt op een Byzantijnse kerk. Dit is het crematorium dat al in 1889 in gebruik werd genomen, ondanks het feit dat cremeren nooit populair is geworden in Frankrijk. Het gebouw is uitgerust met vier ovens, waarvan twee op gas branden en de andere twee op stookolie. Rond het crematorium ligt het romantische columbarium. Vier etages hoog; twee onder de grond en twee boven de grond, goed voor 25.000 urnen. Zoals ik al schreef is cremeren niet populair bij de Fransen, vandaar dat er nog duizenden plaatsen leegstaan in de kelderverdieping. Ook hier grote namen, waaronder Maria Callas (gedenkplaat 16258 met de initialen M.C.) en de tragisch omgekomen ballerina Isadora Duncan. Over haar gaat het verhaal dat zij op 14 september 1927 instapt in haar splinternieuwe Bugatti. Om haar nek een lange rode sjaal. Bij het wegrijden wappert de rode sjaal tussen de wielen van de auto en de rest laat zich raden. Haar as is te vinden onder nummer 6796 naast haar kinderen, die de dood vonden in 1913, toen Duncan haar auto parkeerde aan een kade en vergat de handrem aan te trekken.

Het romantische columbarium van Père Lachaise

Père Lachaise was in de eerste jaren allesbehalve populair. Te ver van Parijs, een laatste rustplaats rond of naast de kerk was de plek waar men zich aan de aarde wilde toevertrouwen. Bovendien was Père Lachaise, aan de rand van de stad, de begraafplaats voor atheïsten, zelfmoordenaars, kunstenaars, acrobaten en andere mensen van een minder allooi. Met een simpel marketing trucje wist het stadsbestuur het tij te keren. Veel mensen, levend en blijkbaar dus ook dood, hebben nu eenmaal de neiging om graag in de buurt van beroemdheden te verkeren. Toen eenmaal de stoffelijke resten van Molière, La Fontaine en Héloïse en Abélard naar Père Lachaise werden overgebracht ging het snel met de begraafplaats.

Een van de oudste graven: De tombe van Héloïse en Abélard, de Romeo en Julia van Frankrijk

De tombe van Héloïse en Abélard, de Romeo en Julia van Frankrijk, is een van de beroemdste op Père Lachaise. Er gaat een even romantisch als tragisch verhaal achter schuil. De 39 jarige Abélard wordt door de Kanunnik van de Notre Dame, ene Fulbert, ingehuurd om zijn nichtje Héloïse, die ongeveer 20 jaar jonger moet zijn geweest, privé-onderwijs te geven. De tragiek begint wanneer Abélard verliefd wordt op Héloïse en haar zwanger maakt. Als haar voogd Fulbert achter de heimelijke vrijerijen komt, komt dat hem duur te staan. Op een nacht wordt de in diepe slaap verzonken Abélard, pijnlijk verrast door een van zijn dienaren, omgekocht door Fulbert, die bezig is met een vlijmscherp mes de geslachtsdelen van zijn meester af te snijden. Om te boeten voor zijn zonden vertrekt de gecastreerde Abélard naar het klooster maar onderhield een inmiddels zeer beroemde correspondentie met Héloïse. Hij sterft in 1142. Héloïse volgt hem in 1164, maar zelfs na hun dood duurt het nog honderden jaren, negen herbegravingen en vier verkistingen voordat de beide lichamen op een novemberochtend in 1817 op Père Lachaise bij elkaar worden gebracht. De tombe is onlangs gerestaureerd en is te vinden in de zuid-westhoek van divisie 7 rechts van de hoofdingang.

Verhalen rond geslachtsdelen hoorden we bij Oscar Wilde, bij Abélard, maar ook bij het graf van de journalist Victor Noir (1848-1870 ligplaats: 92e divisie) Deze redacteur van de krant La Marseillaise stond bekend als een berucht vrouwenversierder. Helaas heeft Noir maar kort kunnen genieten van zijn reputatie als rokkenjager. Op 22 jarige leeftijd wordt hij doodgeschoten door de neef van keizer Napoleon III, prins Pierre Bonaparte, die genoegdoening eist voor een negatief krantenartikel, geschreven door collega journalist; Pascal Grousset. Deze wordt door Bonaparte uitgedaagd voor een duel met Noir als secondant. Als Noir zich meldt bij het huis van Bonaparte om plaats en tijd af te spreken voor het duel, wordt hij ter plekke door de prins doodgeschoten. De neef van de Keizer beweert in het daarop volgende proces, dat Noir hem heeft beledigd en hem een handschoen in het gezicht heeft geworpen. De rechters spreken Bonaparte vrij. Mede dankzij zijn reputatie is het graf van Victor Noir een vruchtbaarheidssymbool geworden. Het bronzen evenbeeld van Noir, met opengeslagen jas, toont onvermijdelijk de bobbel in zijn broek. Het verhaal wil dat het aanraken van zijn geslachtsdeel de vruchtbaarheid van de vrouwelijke bezoekster vergroot. De bobbel in de broek van het beeld is dan ook danig opgepoetst. Om het beeld te beschermen tegen verdere beschadiging werd er een hek rond geplaatst, dat echter in 2005 werd gesloopt na fel protest van Parijse vrouwen. Nu staat er een bord met het opschrift dat elke schade veroorzaakt door graffiti of onfatsoenlijk wrijven zal worden vervolgd. Het geslachtsdeel blinkt er niet minder door.

Tip: bepaal vooraf welke (beroemde) graven je perse wil bezoeken. Bij de ingang is voor € 2 een kaart te koop met de vindplaats van beroemde graven, ruim 750. Mocht u de komende periode geen tijd hebben om zijn of haar graf te bezoeken dan kunt u dat ook virtueel doen op de website pere-lachaise.com

Als u nog meer te weten wil komen over Père Lachaise, bezoek dan eens de website van de APPL; Les Amis et Passionnés du Père Lachaise. Een vereniging die is opgericht in 2004 met als doel, het onder de aandacht brengen van de rijkdom, de architectonische en historische waarde van plaatsen van eeuwige rust in de stad Parijs.

Verlaten maar niet vergeten, een anonieme groet

Bij het verlaten van Pére Lachaise moet ik denken aan een spreuk die ik tegenkwam in de catacomben van Parijs: "Wees welkom gij stervelingen, heden ik, morgen gij".  Met een glimlach op mijn gezicht loop ik de poort weer uit.

Cimetière Père Lachaise, rue du Repos 16, 20e arrondissement, metro Philippe Auguste.