PARIJS: 71 JAAR VRIJHEID

Ieder jaar kiest het Nederlands Nationaal Comité 4 en 5 mei een thema dat als rode draad door de activiteiten op 4 en 5 mei loopt. Voor 2015 is gekozen voor: "Wie de ogen sluit voor het verleden, is blind voor de toekomst".

De maanden april en mei zijn altijd 'beladen' maanden in herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. Niet alleen in Nederland maar ook in de ons omringende landen. Dit jaar vieren wij in Nederland 70 jaar vrijheid. Voor Frankrijk  is het op 8 mei aanstaande 'Fête de la Victoire'. Het feest van de overwinning, ook bekend onder de naam 'Le jour de la Libération', bevrijdingsdag of wapenstilstand (l'armistice) van 1945, een nationale feestdag. Gedurende de ochtend en het begin van de middag vindt er in Parijs een militaire optocht plaats en een kranslegging. De Franse president legt in Parijs een krans onder de Arc de Triomphe bij het graf van de onbekende soldaat.

In Parijs zijn vele monumenten die herinneren aan deze verschrikkelijke tijd, die begon op 10 juni 1940 en eindigde op 25 augustus 1944 met de triomfantelijke optocht van Generaal de Gaulle over de Champs Élysées en zijn woorden; "Parijs is verontwaardigd, Parijs is gebroken, Parijs is gemarteld, maar Parijs is bevrijd!" (Paris outragé, Paris brisé, Paris martyrisé mais Paris libéré!)

Het Mémorial de la Shoah; sinds 1956 brandt in een crypte een eeuwige vlam ter herdenking van de slachtoffers van de Holocaust

De Marais is van oudsher dè Joodse buurt van Parijs, met name de straten rond de rue des Rosiers. Tijdens de Duitse bezetting werd de Joodse bevolking van Parijs sterk uitgedund. In de rue Geoffroy l’Asnier brandt sinds 1956 in een crypte een eeuwige vlam ter herdenking van de slachtoffers van de Holocaust. Het 'Mémorial de la Shoah' in de Marais. Bij de ingang passeert u de 'Mur des Noms'; een stenen muur met daarop 76.000 namen. De namen van alle Franse joden die in de Tweede Wereldoorlog naar Duitse vernietigingskampen zijn gedeporteerd. Slechts een fractie van dit aantal keerde levend terug. Onder de 76.000 waren ongeveer 11.000 kinderen. Daarnaast worden er ook tijdelijke tentoonstellingen georganiseerd. Het Mémorial werd in 2005 vergroot en heringericht naar aanleiding van de 60e verjaardag van de bevrijding van het concentratiekamp Auschwitz.

De stad Parijs onderhoudt vandaag de dag bijna 1300 gedenkplaten. Iets meer dan 1000 gedenkplaten houden verband met de gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog. Verschillende plaquettes zijn te vinden in de Marais. Onder andere in de rue de Sevigne bij het vroegere Lycée Victor Hugo en de l'École de filles de la rue de Sevigne (foto)

Pardonne, mais n'oublié pas

Eens per jaar vindt wereldwijd de Joodse herdenking plaats van de slachtoffers van de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog én de herdenking van de opstand van het Getto van Warschau. 'Jom Hasjoa' staat voor Holocaust herdenkingsdag en vond dit jaar  plaats vanaf zonsondergang woensdag 15 april tot zonsondergang donderdag 16 april.  Gedurende die 24 uur staat men stil bij de vernietiging van de zes miljoen Europese Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog, en bij de invloed van de sjoa op het Joodse volk. Volgens de Joodse kalender valt Jom Hasjoa elk jaar op 27 Nisan. De officiële naam van de dag luidt: Jom Hashoa wehagewoera - de dag van vernietiging en heldendom -het laatste om aandacht te schenken aan de verzetsdaden tegen de nazi's.

Het Mémorial de la Shoa' in de Marais, de 'Mur des Noms'; een stenen muur met daarop 76.000 namen van Franse joden die in de Tweede Wereldoorlog zijn gedeporteerd

In juli 1942 vond de grootste razzia plaats in de Franse en Parijse geschiedenis. Ruim 13.000 Joden, waaronder 4115 kinderen werden ondergebracht in het stadion Velodrome d’Hiver, beter bekend als Vel d’Hiv. De mannen en vaders gingen rechtstreeks naar Auschwitz, de vrouwen en kinderen werden in veewagens naar een doorgangskamp in de Parijse wijk Drancy gestuurd. Na een paar dagen werden de vrouwen van hun kinderen gescheiden en eveneens gedeporteerd naar Auschwitz. De kinderen bleven achter, sommigen waren nog geen 3 jaar. Als laatste werden ook zij gedeporteerd. De Franse politie ging in ruil voor een grote mate van onafhankelijkheid akkoord om Joden op te pakken en te deporteren. De aanhoudingen in juli 1942 gingen de hele zomer door. In totaal werden in de oorlog zo’n 80.000 Franse Joden gedeporteerd en op 4.000 na vonden zij allen de dood. Ongeveer 70.000 werden naar Auschwitz gestuurd en de overigen werden gedeporteerd naar Majdanek, Sobibor en een klein aantal naar Buchenwald. Deze schandvlek in de Franse geschiedenis werd indringend beschreven in de bestseller van Tatiana de Rosnay en in 2010 verfilmd: "Elle s'appelait Sarah", haar naam was Sarah".

Het 'gezicht' van de Tweede Wereldoorlog

Het stadion Vélodrome d’Hiver, wat niet meer bestaat, stond op de hoek van de boulevard de Grenelle en de rue Nélaton in het 15e arrondissement. In 1959 is een deel van het stadion door een brand verwoest en daarna is het afgebroken. Nu staan er een flat en een kantoor van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Niet ver van de plaats van de oude wielerbaan, op de quai de Grenelle staat nu een monument: 'Le Monument Commémoratif du quai de Grenelle', ter nagedachtenis aan alle slachtoffers van de razzia's op 16 en 17 juli 1942. Het monument werd ingewijd op 17 juli 1994 door de toenmalige Franse president François Mitterand. Ook aan de muur bij het metrostation Bir Hakeim vindt u een herdenkingsplaquette die herinnert aan de 4115 kinderen, 2916 vrouwen en 1129 mannen die gevangen werden gehouden onder onmenselijke omstandigheden in het Vélodrome d'Hiver. Pas in 1995 bood toenmalig president Jacques Chirac namens Frankrijk zijn excuses aan voor de medewerking die Parijse politieagenten en ambtenaren hadden geleverd aan de arrestatie en deportatie van dertienduizend joden op 16 juli 1942. Een triest en gelijkwaardig verhaal kennen wij in Nederland over de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam; theater, deportatieplaats en plek van herinnering.

Mémorial des Martyrs de la Déportation; diep geroerd kom je weer boven

Aan de oostzijde van Île de la Cité bevindt zich 'Mémorial des Martyrs de la Déportation'. Dit ondergrondse monument, gelegen op de plaats van een vroeger lijkenhuis, herdenkt waardig de 200.000 Fransen die de Nazi-kampen niet hebben overleefd. Een indrukwekkende wand met evenveel lichtjes als er slachtoffers waren. "Pardonne, mais n’oublié pas" – "Vergeef, maar vergeet niet". Diep geroerd kom je weer boven.

Sinds 2007 heeft de Marais een stadstuin die vernoemd is naar Anne Frank. De 4000 vierkante meter grote 'Jardin Anne Frank', ligt verscholen achter de rue Beaubourg aan de impasse Berthaud (3e). In het hart van de tuin is een loot geplant van de beroemde oude kastanjeboom waarop Anne uitkeek vanuit het Achterhuis. De tuin werd geopend op 20 juni 2007 door de Parijse burgemeester Bertrand Delanoë. Er naast, in de rue du Temple, kunt u een bezoek brengen aan het Musée d'Art et d'Histoire du Judaïsme. Een ultramodern museum in een 17de-eeuws herenhuis waar de bezoeker op ontdekkingstocht gaat en zich kan verdiepen in de Joodse cultuur. Dit is een museum waar u gegarandeerd een beter begrip krijgt van de verschillende Joodse culturen.

Een van de monumenten ter nagedachtenis aan de gedeporteerden op het kerkhof van Père-Lachaise

Na de Tweede Wereldoorlog breidde de Joodse bevolking zich weer snel uit door de komst van de Sefarden uit Noord Afrika, die zich vestigden in de wijk Sentier en Temple en in de voorsteden van Parijs, waar nu de helft van alle Franse Joden wonen. De grootste synagoge van Frankrijk bevindt zich dan ook in Parijs aan de rue de la Victoire 44 in het 9e arrondissement. De Grande Synagogue de Paris, La Victoire, werd gebouwd tussen 1867 en 1874, door de Franse architect Alfred-Philibert Aldrophe, met financiële steun van de familie Rothschild en biedt plaats aan 1800 personen. Na de oorlog, is er veel inspanning geleverd om het godsdienstig, artistiek en cultureel Joods erfgoed te beschermen. Groot Parijs kent zo,n 146 synagogen waarvan 49 binnen de rondweg. (Bron:  A la Bonn'Heure - Synagogues de Paris)

Het monument voor de 100.000 doden van het concentratiekamp Oraniënburg-Sachsenhausen

Zeer indrukwekkend zijn de monumenten ter nagedachtenis aan de gedeporteerden op het kerkhof; 'Cimétière du Père-Lachaise'. Wie vanaf de westelijke ingang aan de rue de la Réunion, over de avenue Circulaire (divisie 76 en 97) loopt, komt langs verschillende gedenktekens ter nagedachtenis aan de slachtoffers van concentratiekampen waaronder; Oraniënburg-Sachsenhausen, Buchenwald, Auschwitz-Birkenau, Ravensbrűck en Bergen-Belsen. Twee platen vermelden de tekst: "Dat ZIJ hebben geleden en gehoopt, maar dat GIJ zult vechten voor de vrijheid en dat men wel de lichamen heeft kunnen verbranden, maar nooit hun geest".

Gedenkteken Buchenwaldt

Macaber is het gedenkteken van een donkere groep uitgemergelde gevangenen die elkaar maar ternauwernood staande kunnen houden. Het symboliseert de vernietiging door arbeid van het concentratiekamp Buchenwaldt waar 57.000 mensen omkwamen.

Een luguber uitziend plastiek toont een grote groene doornentak waaraan een man is vastgeprikt. Dit is het monument voor de 100.000 doden van het concentratiekamp Oraniënburg-Sachsenhausen.

Aan de overzijde de sobere gedenkplaats voor Auschwitz III ook wel Buna Monowitz genoemd. Het uit repen staal vervaardigde monument herinnert aan de immense chemische fabrieken van AEG, IG-Farben, Henkel en Siemens. 30.000 gedeporteerden van wie 3500 uit Frankrijk stierven hier. Met vier miljoen slachtoffers was Auschwitz-Birkenau de grootste moordfabriek van de Nazi's. Onder een van deze drie monumenten ligt ook as uit een van de verbrandingsovens.

Auschwitz III ook wel Buna Monowitz genoemd

Een monument waaronder ook as ligt begraven, zijn de 'handen' van Ravensbrück. Ravensbrück was het enige vrouwenconcentratiekamp. Hier vallen meer dan 90.000 doden op een totaal van 132.000

Een stukje verderop een granieten monument dat er uitziet als een lange trap, symboliseert de 186 treden waarover dwangarbeiders in het kamp Mauthausen, brokken graniet uit een lager gelegen steengroeve naar boven slepen. Onder hen 12.500 Fransen waarvan er 10.000 zijn omgekomen.

De 'handen' van Ravensbrück

Het laatste monument dat herinnert aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog is dertig jaar geleden, veertig jaar na de bevrijding, onthuld door de toenmalige burgemeester van Parijs Jacques Chirac. Het Dachau monument. Twee granieten zuilen waar tussenin een roodmarmeren driehoek blijft hangen. Onder de punt van de driehoek staat een klein zwart kistje met daarin as afkomstig uit de ovens van Dachau.

Net zo onder de indruk als toen ik weer boven kwam bij het 'Mémorial des Martyrs de la Déportation' aan de noordkant van Île de la Cité loop ik richting de uitgang van Père Lachaise. Enkele meters verderop loop ik langs het graf van de Franse dichter Paul Éluard (pseudoniem van Eugène Émile Paul Grindel 1895 - 1952), die de inscriptie schreef op het Auschwitz-Birkenau monument: "Pas als men niet meer moorden zal, zullen wij gewroken zijn".

 "Pas als men niet meer moorden zal, zullen wij gewroken zijn".

Musée d'Art et d'Histoire du Judaïsme, Hôtel de St-Aignan, rue du Temple 71, 3e arrondissement, metro Rambuteau, alle dagen geopend met uitzondering van zaterdag (Sabath) van 11.00 uur tot 18.00 uur (Zondag vanaf 10.00 uur). Toegang vanaf € 7

Mémorial de la Shoah, rue Geoffroy-l'Asnier 17, 4e arrondissement, metro Saint Paul, Hôtel de Ville, Pont Marie, alle dagen geopend met uitzondering van zaterdag (Sabath) van 10.00 uur tot 18.00 uur (donderdag tot 22.00 uur).

Mémorial de la Déportation, Square de l'Île de France - Île de la Cité, 4e arrondissement, metro Cité, Notre Dame, dagelijks geopend van 10.00 uur tot 17.00 uur (1 oktober - 31 maart)  en 10.00 uur tot 19.00 uur (1 april - 30 september), toegang gratis.

Cimétière du Père-Lachaise, rue du Repos 16, 20e arrondissement, metro Père Lachaise, geopend van 8.00 uur tot 17.30 uur.