HET DODENRIJK VAN PARIJS

Prachtige foto’s van fotograaf Rene van Glabbeek © deden mij besluiten om weer eens een blog te wijden aan het dodenrijk van Parijs.

Onder Parijs gaat een bijzondere onderaardse wereld schuil, net als in andere grote steden. Maar die van Parijs is diverser, vreemder. En dan doel ik niet alleen op de honderden kilometers lange tunnels, die samen een van de fijnst vertakte metronetwerken en riolen ter wereld vormen. Er is daar beneden nog veel meer te vinden: kanalen, waterreservoirs, crypten, bankkluizen en oude wijnkelders die illegaal dienstdoen als nachtclub of galerie. Maar het opmerkelijkst zijn de steengroeven: de meer dan 300 kilometer lange gangenstelsels die onder veel wijken te vinden zijn, met name in het zuidelijke deel van de stad.  Alle bouwmaterialen waaruit Parijs is opgebouwd komen namelijk uit eigen bodem. De bodem heeft vanaf de tijd van de Romeinen, tot vroeg in de negentiende eeuw, de materialen geleverd voor de huizen, kerken, paleizen en kloosters.

Onder Parijs gaat een bijzondere onderaardse wereld schuil, net als in andere grote steden. Maar die van Parijs is diverser, vreemder

In de loop van 2000 jaar is de bodem onder de stad voor ongeveer een tiende van het huidige stadoppervlak uitgehold. Uit talloze steengroeven in de stad haalden de Parijzenaars niet alleen de kalksteen voor hun gebouwen, maar ook leem, kalk en zand. Pas in 1813 werd de exploitatie van de laatste 18 steengroeven binnen de stad verboden, omdat zich in de bodem steeds meer verzakkingen voordeden. Vanaf 1893 is men systematisch begonnen de onderaardse gangen weer op te vullen. Maar nog steeds vinden er in wijken, waaronder Montmartre, verzakkingen plaats. Ironisch genoeg heeft dit de Butte, zoals Montmartre heet in de volksmond, behoed voor desastreuze modernisering.

De mooiste legale attractie van Parijs is een onderaards gangenstelsel vol met knoken en schedels

De gangenstelsels waren tijdens de Tweede Wereldoorlog de schuilplaatsen voor het Franse verzet, maar tegenwoordig oefenen die tunnels een aantrekkingskracht uit op een heel andere clandestiene groep, een gemeenschap van vrijgevochten types die soms dagen- en nachtenlang ondergronds blijven: de 'Cathaphiles'. Ook wel 'Urban Explorers' genoemd. Afdalen in de catacomben van Parijs is illegaal en niet zonder levensgevaar. Zuurstofgebrek, gevaarlijke rioolgassen, gevaar voor instortingen of verdwalen en zelfs kans op verdrinking. Via mangaten en ontelbare ladders dalen ze af naar het binnenste van Parijs. Getooid met lampen, touwen en veiligheidshelmen, met als doel het verkennen van de duistere tunnels om er te feesten, te schilderen, of te fotograferen. Een goede gids is onmisbaar en vanwege de vele gevaren is het afdalen zonder gids, sinds 2 november 1955, zelfs strafbaar.

Les Catacombes aan de place Denfert Rochereau behoort tot een van de meest bezochte ondergrondse bezienswaardigheden van de stad.

Maar er is ook goed nieuws. Een klein deel van het onderaards gangenstelsel van Parijs kunt u legaal bezoeken. Diverse stadsgidsen geven rondleidingen op minder bekende plekken in de stad zoals bijvoorbeeld onder de 'Julizuil' op de place de la Bastille waar slachtoffers van de revolutie van 1830 en 1848 zijn begraven, of onder de kerk Saint Sulpice. U kunt ook de riolen van Parijs bezoeken, die in 1852 zijn aangelegd door Eugène Belgrand, de rechterhand van Baron Haussmann. Maar de mooiste legale attractie van Parijs is een onderaards gangenstelsel vol met knoken en schedels, een soort museum van de dood. Les Catacombes aan de place Denfert Rochereau behoort tot een van de meest bezochte ondergrondse bezienswaardigheden van de stad. Meer dan vijf tot zes miljoen menselijke skeletten liggen hier begraven, het grootste beenderendepot ter wereld in een ondergronds netwerk van 165 kilometer aan tunnels.

Les Catacombes

Tot in de zeventiende eeuw werden de doden letterlijk gedumpt op braakliggende terreinen in de stad, vrijwel altijd naast of in de buurt van een kerk. De massagraven bleven open tot ze verzadigd waren en werden daarna bedekt met een laagje aarde om de stank tegen te gaan. Het waren hoogtijdagen voor de ratten, dieven en lijkenpikkers wanneer er vrijwel dagelijks aanvoer was vanuit de diverse ziekenhuizen in de stad. In de dertiende eeuw kende Parijs vijf van zulke publieke 'begraafplaatsen'. Saint Innocents, Saint Benoit, Saint Honoré, Saint Landry en Saint Nicolas des Champs. In de zestiende eeuw waren er 65 kerken en kapellen met een naastliggend kerkhof. Het cimetière des Saint Innocents, naast de voedselhallen, was eeuwenlang, met 18 lagen, de grootste dodenakker van Parijs. De opgezwollen en gistende lijken lagen tegen de muren van de huizen opgestapeld. Op 9 november 1780 besluit het stadsbestuur dat het zo niet langer kan en sluit het kerkhof, om vervolgens opdracht te geven om alle restanten te verhuizen naar de grootste ondergrondse necropolis van de stad: De Tombe Issoire onder de place d'Enfert, het Helleplein. Op 7 april 1786 vind de inzegening plaats en vanaf dat moment trekken de karren 's nachts door de stad, afgedekt met een zwarte doek en vergezeld door fakkeldragers en een priester, zingend het Libera me Domine. Requiem æternam dona eis Domine (Heer, geef hun eeuwige rust). Nog 16 andere Parijse begraafplaatsen worden geëlimineerd. Dit gaat zo door tot 1860. Alleen al uit het cimetière des Saint Innocents kwamen 2 miljoen overblijfselen.

Het grootste beenderendepot ter wereld in een ondergronds netwerk van 165 kilometer aan tunnels.

Tunnel na tunnel, kilometers lang, liggen de beenderen netjes soort per soort opgestapeld, links en rechts gelardeerd met een schedel. Je kunt merken dat de werklui die de weinig aanlokkelijke taak hadden de overblijfselen hier op te slaan er een nogal morbide humor op na hielden. Duidelijk herkenbaar zijn de diverse creatieve motieven waarmee de botten en doodshoofden zijn opgeslagen. Soms lineair en dan weer in de vorm van een hartje. De ondergrondse gangen dragen de namen die overeenkomen met de straatnamen bovengronds. Bijna twee macabere kilometers kunt je elke dag, behalve op maandag, bezoeken. Je gaat ondergronds op de Place Denfert Rochereau. Na een benauwd gangenstelsel te hebben doorlopen komt je bij een poort met het opschrift: Arrête! C’est ici l’Empire de la Mort (Stop! Hier begint het dodenrijk). Een stukje verder een plakkaat met de veelzeggende tekst: “Pensez le matin que vous n’irez peut-être pas jusques au soir, et au soir que vous n’irez peut-être pas jusques au matin". Ofwel; "houd er elke morgen rekening mee dat u misschien de avond niet haalt en houd er elke avond rekening mee dat u misschien de morgen niet haalt". Opbeurend toch? In deze vochtige en halfduistere gangen liggen de gebeenten van pest- en choleraslachtoffers, maar waarschijnlijk ook van vele revolutionairen en slachtoffers van de revolutie die hun kop verloren onder de guillotine op de place de la Concorde, van Danton wellicht en Robespierre.

Duidelijk herkenbaar zijn de diverse creatieve motieven waarmee de botten en doodshoofden zijn opgeslagen. Soms lineair en dan weer in de vorm van een hartje

Neem in ieder geval een warme trui (temperatuur is 14°) en een zaklantaarn mee en hou er rekening mee dat je honderden traptreden moet beklimmen. 130 treden naar beneden en weer 83 treden naar boven. Het mooie is dat je op een heel andere plek boven de grond komt als waar je naar beneden bent gegaan. Ik garandeer je een bijzondere maar vooral boeiende wandeling. Let wel; deze ondergrondse begraafplaats van zes miljoen onbekende Parijzenaars is niet geschikt voor wie moeite heeft met horrorfilms of last heeft van claustrofobie. Voor erg jonge kinderen is een bezoek misschien ook geen goed idee.

Bijna twee macabere kilometers kunt je elke dag, behalve op maandag, bezoeken

Met dank aan Rene van Glabbeek. Meer van zijn fotografie kun je bewonderen op zijn website: https://www.renevanglabbeek.nl/

Les Catacombes, avenue Colonel Henry Rol Tanguy 1, 14e arrondissement, metro Denfert Rochereau. Geopend dinsdag tot en met zondag van 10.00 uur tot 20.30 uur (laatste toegang 19.30 uur) Toegangsprijs € 13

De Colonne de Juillet, Place de la Bastille, 4e arrondissement, metro Bastille

Église Saint Sulpice, place Saint Sulpice, 6e arrondissement, metro Saint Sulpice