‘SCHILDEREN MET LICHT’: STUDIO HARCOURT PARIS

Geen enkele metropool heeft zoveel fotografen het hoofd op hol gebracht en tot sensuele en mysterieuze beelden geïnspireerd als de Franse lichtstad. Even gewillig als een behaagzieke minnares laat Parijs zich telkens weer in al haar hoeken en kieren fotograferen. Gelukkig kent Parijs vele uitstekende fotogaleries, fotomusea en grote foto-evenementen (vrijwel altijd in de maand november) waaronder Paris Photo en Festival Photo Saint Germain. In deze blog neem ik je mee naar het chique 16^e arrondissement. Metrolijn 9 brengt mij naar het station rue de la Pompe en dan is het nog een kleine wandeling naar rue de Lota. Op nummer 6 is gevestigd Studio Harcourt en ik kan je zeggen een locatie die, gezien de geschiedenis en reputatie, top chique is.

Studio Harcourt op nummer 6 rue de Lota

 

Roland Barthes, Frans literatuurcriticus, -theoreticus en filosoof, schreef eens: “En France, on n'est pas acteur si l'on n'a pas été photographié par le Studio Harcourt".

”In Frankrijk ben je geen acteur als je niet bent gefotografeerd door studio Harcourt”

 

Sinds 1934 is Studio Harcourt Paris een must voor kunstenaars, acteurs, schrijvers, zangers en atleten, zowel uit het verleden als het heden, zoals Alain Delon, Brigitte Bardot, Marlene Dietrich, Salvador Dali, Marion Cotillard, Jean Dujardin, Zinedine Zidane, John Galliano, Karl Lagerfeld, Catherine Deneuve, Laetitia Casta, John Malkovich, Jean-Paul Gaultier, Spike Lee, koningin Rania van Jordanië en vele anderen.

 

Ook Brigitte Bardot wil in de jaren zestig deel uitmaken van de legende van Harcourt 

Foto Studio Harcourt Paris

Al meer dan 90 jaar worden in de Harcourt studio's in Parijs beroemdheden, maar ook onbekende mensen en families  gefotografeerd. De geschiedenis van Harcourt begint met een liefdesverhaal. Jacques Lacroix, in de jaren dertig directeur van een groot persbureau, valt voor de charmes van Cosette Harcourt, een Française van Duits Joodse afkomst en een foto-retoucheuse bij een fotostudio van de gebroeders Manuel. De rijke Lacroix schenkt haar een fotostudio die verantwoordelijk wordt voor de fotoproducties voor de bladen van de broers Jacques en Jean Lacroix. Aanvankelijk zijn het vooral foto's van schrijvers die de studio bekendheid geven. In de jaren dertig begrijpt Cossette Harcourt heel goed dat beroemdheden beeldbepalend zijn voor haar studio. Het magazine 'Vedettes' van de gebroeders Lacroix  is dan ook onmisbaar voor de verspreiding van foto's uit de studio. Een slimme combinatie van portretten, reclamebeelden en fotoreportages over de artiesten.

Een van de weinige foto's van Cosette Harcourt - Foto Studio Harcourt Paris

'Vedettes' een van de vele bladen uitgegeven door de broeders Lacroix met fotografie van Studio Harcourt Paris

In 1938 ontwikkelt Cosette Harcourt een uitgesproken visie op de studio en maakt gebruik van het licht, zoals die in Amerikaanse filmstudio's van MGM en Twenty Century Fox, met veel licht en schaduw. Niet alleen de belichting speelt een cruciale rol, maar ook de grime en visagie. Zij weet ook dat het adres van haar voorname studio toen nog aan de chique avenue d' Iena 49, een klantenkring kan aantrekken die op zoek is naar nieuwe ervaringen. Op basis daarvan schiep Cosette een decor dat bijdroeg aan dat luxe gevoel. De weelde kende hier geen grenzen. Zij hoefde niets te doen, de beroemdheden kwamen gewoon naar haar toe. Het was min of meer verplichte kost. Bij Harcourt vond men de luxe sfeer terug die men herkende uit de Belle Epoque en uit de wereld van grote acteurs en actrices. Sarah Bernardt liep hier de trappen op.

Studio Harcourt maakt nog steeds gebruik van het licht, zoals die in Amerikaanse filmstudio's van MGM en Twenty Century Fox anno 1938, met veel licht en schaduw - Foto Studio Harcourt Paris

 

Net als haar vriendin Coco Chanel is Cosette Harcourt een voorbeeld voor de moderne vrouw. Ze leidt een grote onderneming en neemt alleen alle beslissingen. Er werden geen beslissingen genomen door de gebroeders Lacroix zonder dat haar om advies werd gevraagd. Zij alleen bepaalde de stijl van Studio Harcourt, ook duidelijk zichtbaar in het altijd aanwezige logo van Harcourt, iets typisch Frans. In het begin signeert Cosette Harcourt elke foto eigenhandig en door de tijd verandert het logo wel 10 keer naar de smaak van diegene die de foto's afdrukte of retoucheerde. De wet van Cosette bepaalde dat de fotograaf die werkt voor Harcourt moet voldoen aan de karakteristieke kenmerken van Studio Harcourt. Hij dient zich weg te cijferen en te verschuilen achter het logo. Het logo van Harcourt is in feite de gestileerde handtekening van Cossette. Om die reden is de studio niet meer dan een tussenstation voor fotografen die er werkzaam zijn.

Elke portretfoto van Studio Harcourt is herkenbaar aan het logo in feite de gestileerde handtekening van Cossette
 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft Studio Harcourt veel werk, mede dankzij de goede samenwerking met de Duitsers, maar ook dankzij de cafe's-chantant en de theaters die ook tijdens de bezetting veel publiek blijven trekken. Talloze filmsterren en acteurs vullen de pagina's van de magazines van de gebroeders Lacroix, natuurlijk allemaal gefotografeerd door Studio Harcourt. 

Jacques Lacroix, die zich zorgen maakt over de Joodse afkomst van Cosette, die eigenlijk Germaine Hirschfeld heet, besluit om met haar te trouwen. Tijdens de oorlog publiceert Studio Harcourt in 1943 een van haar mooiste uitgaven: 'Le Vrai Visage du Temps' Schitterende foto's gedrukt in een rijke vormgeving. In een tijdperk van rantsoenering een ondenkbare luxe. Achter die inspanning schuilt de kracht van Cosette Harcourt.

 

Onmiddelijk bij het binnentreden van het pand aan de rue de Lota wordt je geconfronteerd met een typisch Harcourt portret van de Franse filmster Carole Bouquet

Wat volgt zijn de jaren zestig met een hang naar nieuwe dansen en nieuwe muziek en natuurlijk ook nieuwe beelden. Brigitte Bardot belichaamt de jeugd, de nieuwe generatie en ook zij wil deel uitmaken van de beroemde gerespecteerde legende van Harcourt. Vele beroemde fotografen leren hier hun vak, waaronder Sam Levin, Jean-Daniel Lorieux en Pierre-Anthony Allard. Tot aan haar vertrek in 1968 houdt Cosette Harcourt vast aan haar eigen stijl. De stijl die los staat van elk modebeeld. In de jaren 80 gaat het bergafwaarts met Studio Harcourt. Het archief wordt bedreigd en in 1989 besluit Jacques Lang, minister van Cultuur, dat het Harcourt archief deel moet gaan uitmaken van het Frans cultureel erfgoed, het RMN, Réunion des Musées Nationaux.

 

Het prachtige pand hangt vol met foto's van beroemdheden, een ontdekkingsreis op zich

In Fort Saint-Cyr ten zuidoosten van Parijs liggen tussen de 10 à 15 miljoen beelden opgeslagen. Naast de glasplaten van Nadar en Atget, vormen de duizenden glasplaten en negatieven van Studio Harcourt inmiddels een belangrijk onderdeel van het cultureel Franse erfgoed. Meer dan  300.000 mensen zijn gefotografeerd door Studio Harcourt tussen 1934 en 1989 voordat de collectie opging in de mediatheek van het Franse erfgoed.

 

Catherine Deneuve

Na diverse overnames komt Studio Harcourt in 2007 in handen van Francis Dagnan. Vele studio's zijn sinds de opkomst van de portretfotografie ontstaan, allemaal met hun eigen karakter, ze bestonden naast elkaar maar geen zou overleven. De enige nu nog bestaande studio uit die tijd is Studio Harcourt in Parijs. Een erfenis van 100 tot 150 fotografen. De werkwijze van fotograferen is nog steeds onveranderd. Tijdens de fotosessies moet alles nog steeds voldoen aan de esthetische eisen van de Cosette Harcourt. "Leg het model vast zoals dat nog nooit door iemand is gedaan en zoals het nooit meer kan tenzij in deze studio". Catherine Renard, de huidige directeur van Studio Harcourt noemt het zelf het schilderen met licht. "Wat zwart is voor ons is het wit voor de kunstschilder. We gaan uit van het zwart en we schilderen met licht. Klassieke schilderkunst, sommige zeggen religieuze kunst. Het is vooral de kunst van het fotograferen en het retoucheren, alles in zwart-wit. Wie hier komt wordt onderdeel van de legende. De foto's zijn een soort wederopstanding, het bezielende beeld van iemand. De foto's blijven voor altijd, ook als de persoon verdwijnt. De geest van Cosette Harcourt is er gelukkig nog steeds.

Het topmodel Leatita Casta (r)

 

Een portretsessie dompelt je onder in een tijdloze ervaring en begint met een gespecialiseerde make-up en haarsessie in de bijou achtige studio Jean Cocteau. Vervolgens ga je naar de fotostudio waar je kunt kiezen voor een zwart-wit of kleurenportret, maar weet dat zwart-wit de gebruikelijke keuze is. Daar staat Studio Harcourt om bekend. Daarna begint de kunst van het uitlichten volgens het principe van de filmset uit de jaren dertig. Waarbij het licht je omhult en onthult, zacht licht, geen harde spotlights. Na twee dagen zijn de proeven klaar ter beoordeling en twee weken later arriveert jouw ‘Prestige’ portret, prachtig geretoucheerd, afgedrukt op museumpapier met de Harcourt handtekening in de hoek.

Portretprijzen beginnen vanaf € 1.995, een duo portret vanaf € 2.480 en een familieportret vanaf € 2.820 alle prijzen zijn inclusief BTW.

 Beroemdheden signeren de studiodeur na een fotosessie

Een bezoek aan Studio Harcourt is gratis en je kunt er ook heerlijk lunchen in het Café Harcourt - Foto Studio Harcourt Paris

Je kunt gratis de sfeer proeven van Studio Harcourt door een bezoek te brengen aan het chique pand in de rue de Lota. Je kunt er lunchen in het Café Harcourt dat geopend is van dinsdag tot en met zaterdag van 10.00 uur tot 18.00 uur. 

In het hart van de studio kun je ook een gloednieuw museum ontdekken dat de geschiedenis van de fotografie laat zien aan de hand van 99 meest iconische camera’s van het begin van de 20^e eeuw tot aan de jaren 1990. Deze camera’s komen uit de collectie van Gianpaolo Benincasa, die vijftig jaar lang zeldzame camera's uit de hele wereld verzamelde. Drie jaar na zijn dood richtte zijn zoon het ‘99 Cameras Museum’ op om zijn nalatenschap voort te zetten en deze ongelooflijke collectie te delen met het grote publiek, of je nu een fotoliefhebber bent of gewoon nieuwsgierig! Elke camera is geselecteerd vanwege zijn baanbrekende innovaties, onderscheidende ontwerp of iconische status in zijn tijd. Om het verhaal van het museum te verrijken, is Studio Harcourt voortdurend op zoek naar zeldzame en belangrijke camera's om te presenteren. Elke nieuwe toevoeging vervangt een bestaand stuk, waardoor de collectie altijd precies 99 apparaten omvat. Bezoek aan het 99 Cameras Museum is gratis en geopend op woensdag, vrijdag en zaterdag van 10.00 tot 18.00 uur.

 

In het hart van de studio kun je ook een gloednieuw museum ontdekken dat de geschiedenis van de fotografie laat zien aan de hand van 99 meest iconische camera’s - Foto's Studio Harcourt Paris

Studio Harcourt onthult zijn verborgen schatten en zijn kostbare erfgoed. Niet voor niets geclassificeerd als een ‘Entreprise du Patrimoine Vivant’ – a Living Heritage Company. Het EPV-label werd in 2006 opgericht. Het is het keurmerk van de staat dat Franse bedrijven met uitstekende ambachtelijke en industriële knowhow onderscheidt .

CITE DE L'ARCHITECTURE ET DU PATRIMOINE

‘La saga des grands Magasins’; ofwel een reis door de geschiedenis van de warenhuizen. Een verhaal over voortdurende evolutie en revolutie. Ik neem je mee naar de Cité de l'Architecture et du Patrimoine, gevestigd in het Palais Chaillot op de Place du Trocadéro, dit is een uitzonderlijk monumentaal museum van 22.000 m2 met talloze maquettes, stadsplannen en enorme scuplturen. In 1882 geopend als opvolger van het musée de Sculpture Comparée. Hier kun je enkele van de mooiste gebouwen die ooit gebouwd zijn van dichtbij bekijken en je onderdompelen in de wereld van technologie, architectuur en stedenbouw. Het museum is gehuisvest in het prachtige Palais de Chaillot, op de Place du Trocadéro en tegenover de Eiffeltoren, en beschikt over een grote ruimte waardoor het monumentale stukken kan tentoonstellen. In de 7.000 m² grote permanente collecties worden meer dan 6.000 historische voorwerpen tentoongesteld.

Cité de l'Architecture et du Patrimoine, hier kun je enkele van de mooiste gebouwen die ooit gebouwd zijn van dichtbij bekijken

Ik vertoef graag in dit paleisachtige museum, een overblijfsel van de Wereldtentoonstelling in 1937. Vanuit de esplanade heb je het mooiste uitzicht op de Eiffeltoren. Dit keer was ik er voor een bezoek aan de tentoonstelling ‘La saga des grands magasins’. Op bijna 1.000 m² neemt de tentoonstelling je mee door de geschiedenis van warenhuizen vanaf het midden van de 19^e eeuw tot nu. Het onderzoekt hoe retail giganten zich konden aanpassen aan de technologische en sociale omwentelingen van de 20^e eeuw, en zelfs hoe zij de hedendaagse uitdagingen van de online handel konden aangaan. Kortom, deze tentoonstelling biedt een reis door de tijd en benadrukt het belang en de impact van warenhuizen in de stedelijke en culturele ontwikkeling, niet alleen in Parijs, maar in heel Europa. Het is een uitnodiging om te ontdekken hoe deze instellingen onze samenlevingen hebben gevormd en nog steeds vormgeven. Een verrijkende en informatieve ervaring, voor liefhebbers van geschiedenis, architectuur en stadscultuur.

 

Deze tentoonstelling dompelt je onder in de sfeer van warenhuizen door middel van een meeslepende scenografie, die de zintuigelijke en aantrekkelijke ervaring van deze consumptie tempels nabootsen. We ontdekken hoe ze verankerd raakten in het dagelijkse leven en de verbeelding van Europese samenlevingen, vanaf het midden van de 19e eeuw tot nu. Het belicht de evolutie van warenhuizen in een bredere context, zowel territoriaal als internationaal. Modellen, maquettes, foto's, posters, meubels en andere uiteenlopende voorwerpen (textiel, serviesgoed, enz.) dompelen je onder in de evolutie van wereldberoemde warenhuizen zoals Le Bon Marché, Printemps, La Samaritaine en Galeries Lafyette.

 

Deze tentoonstelling dompelt je onder in de sfeer van warenhuizen door middel van een meeslepende scenografie

De tentoonstelling begint bij de ‘gouden eeuw’ tussen 1850 en 1930, in het Parijs van Baron Haussmann. In die tijd transformeerde de uitvinding van warenhuizen de samenleving, gehypnotiseerd door hun monumentale architectuur, de theatraliteit van hun inrichting en de overvloed van afdelingen, waarmee ze een revolutie teweegbrachten in consumptiepatronen, waarbij ze de handeling van het kopen transformeerden in zintuigelijke en vermakelijke ervaringen. Gebouwen, zo ontworpen om klanten te verbazen en te verleiden dankzij duizelingwekkende koepels, koninklijke trappen, grote ramen en decorum, waarbij elk detail een unieke ervaring creëerde. Louis-Charles Boileau, architect van Le Bon Marché legde de basis voor dit visionaire model. Gebouwen waarin hij een architectuur beschrijft zonder dragende muren en waar metalen constructies immense glazen daken en grote open ruimtes mogelijk maken. Een nieuwe vorm van theatraliteit: We komen niet langer om te kopen maar om verleid te worden en om te zien en gezien te worden.

Gebouwen, zo ontworpen om klanten te verbazen en te verleiden dankzij duizelingwekkende koepels - Le Bon Marché

Printemps

Galeries Lafayette

 

“Op een dag zullen alle warenhuizen musea worden en alle musea warenhuizen”.

Andy Warhol 1975

Le Bon Marché.

Het eerste echte warenhuis van Parijs, werd opgericht door het echtpaar Aristide en Marguerite Boucicaut en de gebroeders Videau in 1852. Aristide verkocht shawls in de winkel van de gebroeders Videau, genaamd Au bon Marché. Zijn vooruitziende blik, handelsgeest en stoute uitbreidingsplannen benauwden de beide broers zo, dat die vervolgens besloten om in 1863 hun aandelen aan Boucicaut te verkopen. Boucicaut leende 2,2 miljoen Franse Francs van Henry-Francois Maillard, die fortuin had gemaakt in New York met onroerend goed, en begon aan de uitbouw van zijn imperium. Als geen ander begreep hij het gedrag van de consument en misschien is hij wel de grondlegger van wat vandaag consumentenmarketing wordt genoemd. Boucicaut introduceerde voorgeprijsde artikelen, in plaats van dat de prijzen alleen bekend waren bij het verkopend personeel. Nam genoegen met lagere winstmarges om zo grotere hoeveelheden te kunnen afzetten. Creëerde op vaste periodes uitverkoop tegen sterk gereduceerde prijzen en een thuisbezorgservice (1860). Speciaal daarvoor liet hij stallen bouwen voor 150 paarden en 100 bezorgkoetsen. In 1867 introduceerde hij de postordercatalogus met een oplage van 500.000 stuks. Bij de postorderdivisie werkte al snel 120 man personeel, goed voor 4000 tot 5000 zendingen per dag. Tevens verzorgde hij kinderopvang voor winkelende moeders.

 

Te zien in de tentoonstelling exclusieve items uit de collectie van le Bon Marché

Zijn ongelofelijke succes was gebaseerd op een vernieuwende aanpak, die revolutionair was voor die tijd. Voor zijn personeel initieerde hij als eerste een bonussysteem, gebaseerd op verkopen, een 12-urige werkdag, betaalde vakantiedagen, gratis maaltijden, opleidingen, medische verzorging en zelfs een pensioenfonds. Vergis u niet, we spreken van de negentiende eeuw!

Collectie Le Bon Marché

 

De zaken gingen zo goed dat Aristide Boucicaut besloot om in 1872 alle naastliggende gebouwen op te kopen. Het Hospice des Petits Ménages en de Assistance Publique. Dat zelfde jaar bezit hij het gehele blok tussen de rue du Bac, rue de Sèvres, de boulevard l'Enfer - de huidige boulevard Raspail - de rue Babylone en de rue Velpeau. De architecten Boileau en Gustave Eiffel krijgen de opdracht om van de aanpalende gebouwen een eenheid te maken. Gustave Eiffel was een geniale constructeur die, in zijn tijd, de vooruitgang in de architectuur flink vooruit heeft geholpen door de toepassing van staal, in plaats van zware, ouderwetse baksteenconstructies. De Industriële Revolutie; West Europa industrialiseerde en nieuwe technologieën en materialen kwamen niet alleen beschikbaar, maar waren ook nodig om de nieuwe ontwikkelingen te kunnen uitvoeren. Eiffel deed zijn eerste ervaringen op met metaalconstructies toen hij voor spoorwegmaatschappijen in Frankrijk begon te werken. Nog voor dat hij aan de bouw begon van zijn bekendste werk, de toren die naar hem is genoemd, werd in 1876 het warenhuis Le Bon Marché voorzien van een door hem ontworpen, moderne ijzer-glas-cocon.

 

Collectie Le Bon Marché

Een jaar later overlijdt Boucicaut. Maar zijn geesteskind werd voortgezet door zijn vrouw Marguerite en zijn zakenvrienden van het eerste uur: Narcisse Fillot, Émile Morin en Jules Plassard. De kooptempel inspireerde zelfs schrijver Émile Zola  voor zijn werk 'Au Bonheur des Dames' gepubliceerd in 1883.

 

Printemps

Op 3 november 1865 opende dit warenhuis zijn deuren als koophuis met vaste prijzen. De winkel, naar een ontwerp van de bekende architecten Jules en Paul Sedille, opende op de hoek van Le Havre en de Boulevard Haussmann. De winkel werkte met vooraf vastgestelde prijzen, terwijl het in die tijd heel gewoon was dat een prijs uitsluitend werd vastgesteld door loven en bieden. Het gebouw werd sterk uitgebreid in 1874, met liften (toen een grote nieuwigheid) afkomstig van de Wereldtentoonstelling van 1867. In 1888 installeerde het als eerste warenhuis elektriciteit en het was ook een van de eerste warenhuizen met een directe verbinding met de metro (1904). In het begin van de 20e eeuw werd het gebouw vervolgens uitgebreid langs de Boulevard Haussmann door architect Rene Binet in een Art Nouveau-stijl en in 1923 werd de 42 meter hoge Art Nouveau-koepel het middelpunt van het warenhuis. In 1975 werd de gehele voorgevel  geclassificeerd als historisch monument.

Maquette van Printemps Haussmann. In 1975 werd de gehele voorgevel  geclassificeerd als historisch monument 

La Samaritaine

Het opende zijn deuren in 1869 als een klein zaakje. De eigenaars waren Ernest Cognacq en zijn vrouw Marie Louise Jay, eens verkoopster bij het warenhuis Le Bon Marché. Hun leven lijkt wel de verwezenlijking van de American Dream. Een weeskind dat het brengt van straatventer tot oprichter van La Samaritaine. De naam, La Samaritaine, is ontleend aan de waterpomp bij de Pont Neuf in de tijd van Hendrik IV. Het begon allemaal met het succesvol verkopen van stropdassen in een klein zaakje op de hoek van de rue Pont Neuf en de rue de la Monnaie. Toen Cognacq in 1883 hoorde dat de aangrenzende middenstandswoningen te koop kwamen was dit de aanzet tot de eerste winkel van de ‘Grand Magasins de la Samaritaine’.

 

De schoonheid van La Samaritaine

Galeries Lafayette

In december 1893 openden de neven Théophile Bader en Alphonse Kahn een winkel met naaigerief, dat 'Aux Galeries Lafayette' werd genoemd. De naam van de winkel verwees naar het oorspronkelijke adres aan de rue La Fayette, op wandelafstand van de Opera Garnier. In 1905 gaf Bader de Franse architect Georges Chedanne de opdracht om nieuw aangekochte gebouwen (rue la Fayette 38, 40 en 42) volledig te herbouwen, wat duurde tot in 1907.  Weer een aantal jaren later werd Galeries Lafayette uitgebreid met de aankoop van het pand aan de boulevard Haussmann nummer 15 en groeide uit tot het indrukwekkende warenhuis dat we nu kennen.

Pas in 1912 kreeg Lafayette de monumentale koepel in Byzantijnse stijl van gekleurd glas en smeedijzer, een ontwerp van de Franse architect Ferdinand Chanut. Maar liefst 33 meter hoog. Het metalen frame steunt op 10 punten en is voorzien van  gebrandschilderd glas, rijkelijk versierd met bloemmotieven dat weer zorgt voor een prachtig goudkleurig licht.  De rijk geornamenteerde balustrades zijn van de hand van Louis Majorelle. De koepel gaf het gebouw de bijnaam ‘Magasin Coupole’.

 

Details van de koepel van Galeries Lafayette

In de periode van 1930 tot 1980 werden de warenhuizen geconfronteerd met nieuwe uitdagingen door de opkomst van supermarkten, hypermarché’s. Om te overleven transformeren ze in verkoopmachines geïnspireerd door Noord-Amerikaanse commerciële modellen waarin efficiëntie en winstgevendheid voorrang krijgen boven architecturale flamboyantie. Ruimtes worden verdeeld, hallen met glazen daken worden gesloten, kunstmatige verlichting wordt wijdverbreid en roltrappen maken hun debuut. Het unieke karakter van warenhuizen verwatert geleidelijk, maar ze behouden hun invloed.

Otis lift uit het begon van de 20e eeuw in Galeries Lafayette

Vanaf de jaren tachtig leidden economische crises en de opkomst van e-commerce tot een heroverweging van warenhuizen. Sommigen sluiten hun deuren, anderen sluiten zich aan bij andere warenhuizen, terwijl anderen zich opnieuw verbinden met hun architecturale identiteit om zichzelf opnieuw te definiëren. Warenhuizen moeten zichzelf daarom opnieuw uitvinden door unieke ervaringen en steeds grotere diensten aan te bieden om relevant te blijven voor steeds nieuwe consumententrends. Opvallende voorbeelden zijn het pas geopende en geheel gerenoveerde La Samaritaine of Galeries Lafayette. Zij zijn getuigen van de innovaties van deze tijd en illustreren zowel oogverblindend als functioneel te zijn.

 

Reclame posters van vroeger en nu

Deze fantastische tentoonstelling onthult de fascinerende geschiedenis van onder andere de Parijse warenhuizen van 1850 tot heden. Nog te zien tot en met 6 april 2025.

De Cité de l'Architecture et du Patrimoine de Paris is elke dag geopend, behalve op dinsdag, van 11.00 tot 19.00 uur en op donderdag tot 21.00 uur. De laatste toegang is op dinsdag om 18.20 uur en op donderdag om 20.20 uur. Metrostation Trocadero, lijn 6 & 9.

JE SUIS (TOUJOURS) CHARLIE

 

“…nooit komen uitingen van haat in deze wereld tot rust door haat, maar door niet te haten komen ze tot rust, dat is een eeuwige wet”.

Boeddha

Op 7 januari om 11.52 uur, tien jaar geleden,  wordt de hashtag #JeSuisCharlie voor het eerst gedeeld. Vervolgens diezelfde dag nog eens 1,5 miljoen keer en de daaropvolgende week 6 miljoen keer. De slogan werd voor het eerst gebruikt op Twitter. De Franse muziekjournalist Joachim Roncin had toen niet kunnen bevroeden dat zijn tweet misschien wel de meest gebruikte steunbetuiging op social media zou worden.

 

Het 10e arrondissement is de buurt van het Canal Saint-Martin, geliefd bij jong en hip Parijs. Bobo; bourgeois-bohémien, links, creatief en met genoeg geld om uit te gaan. Zo enkele dagen na de Nieuwjaarsviering 2014/2015 had niemand het gevoel dat het juist hier in 2015 zo mis zou kunnen gaan. Het is woensdag 7 januari 2015, 11.30 uur wanneer een zwarte Citroën C3 de rue Nicolas Appert inrijdt en stopt voor het huisnummer 6 waar de archieven van het satirische tijdschrift Charlie Hebdo gevestigd zijn.

Nummer 10 rue Nicolas Appert de voormalige ingang van Charlie Hebdo
 

Charlie Hebdo begon in 1970 te publiceren met als doel religie, politiek en andere onderwerpen op de hak te nemen. De meeste werknemers kwamen uit de publicatie Hara-Kiri, die werd verboden nadat het de dood van voormalig president Charles de Gaulle bespotte. De titel verwijst naar Charlie Brown uit de cartoon van Peanuts. Hebdo is een afkorting voor hebdomadaire, wat wekelijks betekent in het Frans. 

Twee gemaskerde mannen, de broers Chérif (32 jaar) en Saïd (34 jaar) Kouachi, uitgerust met kogelwerende vesten en kalasjnikovs stappen uit en zijn op zoek naar de redactie van het tijdschrift. Deze is echter gevestigd op nummer 10. Al snel bemerken ze hun vergissing. Bij de ingang op nummer 10 ontmoeten ze Corrine Rey, tekenares bij het blad en bekend onder de naam Coco. Onder bedreiging toetst zij de geheime toegangscode in van de voordeur. De twee blijken goed op de hoogte te zijn van de plaatselijke situatie, na een eerdere aanslag, in de nacht van 2 november 2011 werd op de kantoren van het blad een aanslag met een molotovcocktail uitgevoerd. Een en ander zou verband houden met de eenmalige uitgave van een editie genaamd 'Charia Hebdo', met Mohammed zogenaamd als gastredacteur. Sinds die tijd was de redactie gevestigd op een geheim adres.

 

Een mural die door de tijd veranderde, links januari 2019, rechts december 2019. Toegevoegd zijn vlnr: Frédéric Boisseau, Franck Brinsolaro en Elsa Cayat

Vlakbij de receptie zijn twee mannen aanwezig, die onmiddellijk onder vuur worden genomen. Een van hen, Frederic Boisseau (42), een onderhoudsmedewerker, bezwijkt vrijwel onmiddellijk aan zijn verwondingen. Via de trap spoeden zij zich naar de tweede verdieping, waar op dat moment de wekelijkse redactievergadering aan de gang is, de enige gelegenheid waar alle redacteuren bijeen waren. Tien personen worden vervolgens in het kantoor standrechtelijk geëxecuteerd. Acht journalisten, een bezoeker en een aanwezige politieagent, Franck Brinsolaro (49), die daar was ter bescherming van hoofdredacteur Stéphane Charbonnier. Deze had, na eerdere bedreigingen, persoonlijke beveiliging van de Franse staat toegewezen gekregen. Hun namen: Stéphane Charb Charbonnier (47), Jean Cabut (Cabu) (76), Bernard Verlhac (Tignous) (58), Georges Wolinski (Wolinski) (80), Philippe Honoré (73), Bernard Maris (68), Michel Renaud, Moustapha Ourrad, Elsa Cayat, Frédéric Boisseau (42), Franck Brinsolaro (49). De Joodse Elsa Cayat, zij was het enige vrouwelijke slachtoffer van de aanslag op het satirische weekblad. De toen 54-jarige was een psychoanalytica en had een tweewekelijkse rubriek, ‘Charlie Divan’, in het blad.

 

Rue Nicolas Appert na de aanslag

Na de aanslag vluchten de daders naar buiten en komen in een vuurgevecht met de inmiddels toegesnelde politie. Getuigen verklaarden dat ze de schutters in het Arabisch hadden horen schreeuwen: “We hebben Charlie Hebdo vermoord!” Wij hebben de Profeet Mohammed gewroken en “ Allahoe akbar”- "God is Groot", terwijl ze ook de namen van de journalisten riepen. 

De politie wordt vrijwel onmiddellijk gewaarschuwd voor een schietincident en arriveert ter plaatse terwijl de schutters het gebouw verlaten. Een politieauto blokkeert de vluchtroute van de schutters via de smalle zijstraat Allée Verte, waarna de schutters het vuur openen. Journalisten en arbeiders die hun toevlucht hadden gezocht op nabijgelegen daken, filmden hoe de schutters uit de auto stapten en het politievoertuig onder vuur namen voordat ze wegreden. De voorruit van de politieauto wordt doorzeefd met kogels, maar de agenten komen gelukkig met de schrik vrij. Vervolgens lijkt het dat de zwarte Citroën zuidwaarts over de Boulevard Richard Lenoir vlucht, maar vervolgens terug keert via de noordelijke rijbaan. De auto stopt en videobeelden tonen de schutters, die uit het voertuig stappen, en politieagent Ahmed Merabet neerschieten die op een nabijgelegen trottoir staat.

 

Provisorisch monument direct na de aanslag op de plek waar de agent Ahmed Merabet werd neergeschoten

De huidige gedenkplek

Het beeld dat de agent Ahmed Merabet, op de boulevard Richard Lenoir tegenover de rue Moufle, bloedend van dichtbij nogmaals door het hoofd wordt geschoten, zorgt voor wereldwijde ontzetting. Merabet (42) stierf ter plekke, en dit bracht het aantal dodelijke slachtoffers op twaalf. Het was de dodelijkste aanslag tot dan toe in Frankrijk sinds de Algerijnse Oorlog. Direct na de aanslag startte de politie een klopjacht op de daders, die vluchtten in de zwarte Citroen, maar al snel van auto wisselen. Uiteindelijk wordt het duo twee dagen (9 januari) later aangetroffen in het dorpje Dammartin-en-Goële, vlakbij Parijs waar ze bij een politiebestorming laat in de middag worden doodgeschoten. Aan de bestorming gingen uren van onzekerheid en een belegering met honderden agenten en speciale eenheden vooraf.

Overal worden bloemen gelegd

 

Een dag eerder, donderdag 8 januari, omstreeks 08,45 uur, wordt een agente in opleiding, Clarissa Jean-Philippe, slechts 25 jaar oud, willekeurig neergeschoten op straat in de Parijse wijk Montrouge. Daarbij raakt ook nog eens een andere agent gewond. Aanvankelijk kon men geen direct verband leggen met de overige gebeurtenissen. Want op de dag die daarop volgt worden nog eens 7 mensen gedood, onder meer tijdens een gijzeling in een Joodse supermarkt.  De gijzelnemer, Amedy Coulibaly, houdt vrijdag 9 januari een nog onbekend aantal mensen vast. Hij dreigt hen te vermoorden als het pand in het dorp waar de broers Chérif zich verschuilen zou worden bestormd. Bij de uiteindelijke bestorming van de winkel, die parallel liep aan die in Dammartin, wordt ook Coulibaly doodgeschoten. Vier gijzelaars overleven de gijzeling niet; ze werden onmiddellijk door de terrorist gedood toen hij de winkel betrad. Yoav Hattab (21), was de zoon van de opperrabbijn van Tunis. Yohan Cohen (22), student en kleinzoon van een beroemde joods-Tunesische zanger, Doukha. François-Michel Saada (64), een gepensioneerde senior executive en  Philippe Braham (45), hij werkte bij een IT-adviesbureau, zijn broer is rabbijn van een synagoge in de voorstad Pantin. De overige gijzelaars hebben het pand levend kunnen verlaten.

Ter nagedachtenis aan de slachtoffers van 8 januari 2015

Golf van solidariteit

De dagen na de aanslagen is de wereld verbijsterd. Snel na de aanval komt er, tot ver buiten Frankrijk, een enorme golf van solidariteit op gang. De slogan “Je suis Charlie”, waarmee de steun aan de slachtoffers wordt uitgedrukt, beheerst al snel de social-netwerksites. Er worden tal van, vaak symbolische, acties georganiseerd. Op 11 januari komen in Parijs ongeveer twee miljoen mensen op straat om zich uit te spreken voor vrije meningsuiting. Naast de toenmalige Franse president François Hollande nemen nog een vijftigtal andere staats- en regeringsleiders deel. Ook in andere Franse steden waren manifestaties tegen terrorisme. In totaal zouden zeker 3,7 miljoen mensen op de been zijn geweest. Eensgezind tegen terrorisme, angst en voor vrijheid van meningsuiting. Cartoonisten wereldwijd pakten hun potlood om de omgekomen collega's te eren en de wereld duidelijk te maken zich nooit de mond te laten snoeren. De week na de aanslag kopen zeven miljoen mensen het weekblad. Op de voorpagina van het eerste nummer na de aanslag staat een cartoon van de profeet Mohammed met een traan onder zijn oog en een bordje in zijn handen: Je Suis Charlie. Het onderschrift “Tout est pardonné” – alles is vergeven!. Het levert Charlie Hebdo ongekende steunbetuigingen op en het aantal abonnementen schoot omhoog van 10.000 naar meer dan 200.000.

Wat weinigen weten is dat Charlie Hebdo het geld, ingezameld na de aanslag (ruim 4,3 miljoen euro), heeft geschonken aan de nabestaanden van deze laffe terreuraanslag.

Snel na de aanval komt er, tot ver buiten Frankrijk, een enorme golf van solidariteit op gang

 

Op 13 januari 2015 werden de drie bij de terreuraanslagen omgekomen agenten herdacht en geëerd. De plechtigheid had plaats op de grote binnenplaats van het hoofdbureau van politie in het centrum van de Franse hoofdstad. Onder anderen president François Hollande en nabestaanden van de politiemensen waren daarbij aanwezig. De Franse president verleende de drie agenten, Franck Brinsolaro, Ahmed Merabet and Clarissa Jean-Philippe, postuum de hoogste Franse onderscheiding, de Legion d'Honneur. “Ze stierven moedig, met waardigheid”, aldus Hollande in zijn toespraak. In Jeruzalem vonden ondertussen de begrafenissen plaats van de vier joden die vrijdag 9 januari bij de gijzelingsactie in een Parijse supermarkt omkwamen. President Reuven Rivlin en premier Benjamin Netanyahu waren bij een van die plechtigheden aanwezig.

 

Overigens bleek Stéphane Charb Charbonnier over een angstaanjagende profetie te bezitten. In de editie voorafgaand aan de gewraakte uitgave stond de kop: “Nog steeds geen aanslagen in Frankrijk”. Op de voorpagina een cartoon van Charb van een islamitische militant met tekstballonnen: “WACHT! We hebben nog tot eind januari!”

(Bron de Belgische krant La Libre Belgique)

 

En hoe is het nu? Tien jaar na de aanslag is de oplage weer terug naar grofweg 60.000 stuks per week. Het solidariteitsgevoel slijt. Nog steeds wordt de redactie zwaarbewaakt, beveiligingskosten per jaar zo’n 1,5 miljoen. Maar de hashtag #JeSuisCharlie zal de komende dagen zeker weer trending zijn op social media.

De plek waar ook dit jaar wordt stilgestaan bij de laffe moord op de redactie van Charlie Hebdo 10 jaar geleden

De plaquette aan de muur in de rue Nicolas Appert, nummer 10

Elk jaar wordt deze verschrikkelijke aanslag op de vrije meningsuiting op 7 januari herdacht door een kranslegging in de rue Nicolas Appert en dit vormde voor mij de aanleiding om het voor Parijs zo dramatische begin van het jaar 2015 nog eens op papier te zetten. Staan voor onze vrijheid is het enige echte verweermiddel dat wij hebben tegen terrorisme. Die vrijheid dus niet beperken, respect hebben voor mensen met een andere opvatting, een ander geloof of een andere huidskleur. Als wij ons daar allemaal achter scharen is dat sterker dan welke terroristische wandaad ook. Ik ben en blijf altijd Charlie. 

Ik ben en blijf altijd Charlie

Onder anderen de Franse president Emmanuel Macron en de Parijse burgemeester Anne Hidalgo zullen dinsdag de slachtoffers herdenken. Charlie Hebdo publiceert dan ook een speciale editie van 32 bladzijden. Die zal een selectie van cartoons over de profeet bevatten die werden geselecteerd na een internationale wedstrijd die eind 2024 was gelanceerd. “Ze hebben Charlie Hebdo niet vermoord”, aldus de huidige hoofdredacteur, Gérard Biard.

De voorpagina van het weekblad Le Nouvel Observateur. L'Obs is een Frans weekblad, dat voornamelijk bericht over politiek en het sociale en economische leven in Frankrijk