DE CLOCHARDS VAN PARIJS

Ik noemde hem Serge. En dat kwam omdat hij zo leek op Serge Gainsbourg. Gekleed in een vale, versleten regenjas. De kraag hoog opgetrokken en in de ene hand altijd een peuk en in de andere hand steevast een blikje bier. Hooguit achter in de dertig, maar met zijn verlopen gezicht leek hij eerder de vijftig gepasseerd. Soms luid aan het zingen dan weer druk met zichzelf in gesprek. Toujour;  “bonjour” bij het passeren van voorbijgangers. Schijnbaar had hij niets meer nodig dan zijn kartonnen dozen, plastic boodschappentassen en een vriendelijk woord. Hij was er altijd, weer of geen weer, als ik mij weer eens nestelde voor de lunch op een van de terrassen, onder de arcades van de place des Vosges.

Was..., want Serge is niet meer. Eigenwijs als hij was weigerde hij afgelopen winter zijn vaste stek te verlaten om de nacht door te brengen in een opvangvoorziening. De oude slaapzak en de valse veiligheid van alcohol boden geen bescherming tegen de ijskoude nacht. Hij heeft daar zelfs twee dagen gelegen voordat iemand door had dat Serge toch echt niet sliep. De tol van eenzaamheid. Anoniem en waarschijnlijk zal niemand hem missen. Of toch wel, want bij het lopen langs zijn vaste stek mompel ik;  “au revoir mon amis”.

Serge

Jarenlang hoorden zij bij het geromantiseerde beeld van Parijs. Vastgelegd door bekende fotografen als Eugène Atget, Brassaï en Robert Doisneau. In de jaren dertig telde Parijs al zo'n twaalfduizend 'vagabonds', de eveneens geromantiseerde benaming voor clochards. Balzac noemde ze 'Peau de Chagrin', Atget sprak over Chiffonnier (lompenboeren), het Parijse stadsbestuur heeft een officiëlere benaming: S.D.F. 'Sans Domicile Fixe' of zoals wij zeggen; 'zonder woon- en verblijfplaats', de daklozen. Clochards zijn onlosmakelijk verbonden met het beeld van Parijs. Een roman of film over de stad is niet compleet als er niet ergens een clochard  in figureert. En in het straatbeeld zijn ze net zo talrijk als de monumenten. Parijs hoort bij de clochards net zoals de clochards horen bij het Parijse straatbeeld. Toch, in de vele boeken over Parijs in mijn bezit, wordt nauwelijks of geen aandacht besteed deze 'Sans Domicille Fixe'.

Jarenlang hoorden zij bij het geromantiseerde beeld van Parijs

De clochards zijn de bezitlozen, de armsten der armen. In de jaren dertig beschouwden de clochards het clochard zijn, als een beroep. Het verhaal doet nog steeds hardnekkig de ronde, dat vele clochards vrijwillig gekozen hebben voor dit bestaan. Weggevlucht uit de zware last van het dagelijkse bestaan. Een echte clochard is trots en staat op zijn vrijheid. Het hoort bij zijn levensopvatting dat hij niet gebonden wil zijn en geen verplichtingen erkent. De Parijzenaar is aan ze gewend. Ze horen nu eenmaal bij het Parijse straatbeeld. De clochards hebben maar weinig nodig om van te leven. Ze struinen de markten af, waar ze genoegen nemen met het restafval. Van de weinige euro's die zij bij elkaar bedelen 'kopen' ze alcohol. Vaak rode wijn, want wijn voedt.  Om hun ellende te vergeten, drinken ze veel, heel veel, want alleen in beschonken toestand is het leven draagbaar.

De clochards zijn de bezitlozen, de armsten der armen

Zo gauw het avond wordt zie je een komen en gaan van gekaapte winkelwagentjes, oude kinderwagens en worden posities ingenomen in portieken van winkels, bushuisjes en zelfs telefooncellen. 's Winters, als het koud is, liggen ze op straat op de roosters van de metro. Je ziet ze steeds minder in de metrogangen en de perrons. Het Parijse vervoersbedrijf de RATP heeft speciale ordebewakers in dienst, die ’s nachts de metrogangen afstruinen om de clochards, die zich hebben laten insluiten, na middernacht uit de metro te verwijderen. Deze nachtploegen, zogenaamde 'Outreach' teams, gaan met zaklantaarns de gangen in, nemen koffie, broodjes en sigaretten mee om het contact met de clochards te vergemakkelijken. Ze worden aangesproken met “mijnheer” en “u” en begeleid naar een gratis bus van de RATP, die ze vervolgens naar een opvanghuis brengt. Vorig jaar transporteerden de RATP medewerkers in totaal ruim 35.000 daklozen uit de metrogangen naar de opvangvoorzieningen.

Vorig jaar transporteerden de RATP medewerkers in totaal ruim 35.000 daklozen uit de metrogangen naar de opvangvoorzieningen.

Maar door de huidige crisis is het geromantiseerde beeld van de clochard verdwenen. Steeds meer mensen komen door schulden op straat te staan. En een welvarende stad als Parijs trekt ook veel professionele bedelaars aan uit het Oostblok. Je vindt de hele samenleving op straat: Zigeunerfamilies, losgeslagen jongeren, gescheiden mannen, alcoholisten, vluchtelingen, psychiatrische gevallen en ook steeds meer vrouwen. In 2013 stierven 453 mensen op straat, vrijwel onopgemerkt. Tot en met 17 juli van dit jaar waren het er al 167 in geheel Frankrijk waarvan 50 de op straatstenen van Parijs. Niemand weet hoeveel daklozen er precies zijn, (de schatting is 20.000) en in Parijs tracht men aandacht te geven aan dit schrijnende probleem. De 'Samu Social', de in 1993 opgerichte organisatie voor hulp aan Parijse dak- en thuislozen liet op de website dans la peau d'un sansabri.com ('In de huid van een dakloze') real-time vierentwintig uur het leven zien, door de ogen van een dakloze. Hiervoor kregen vier daklozen in Parijs een speciale bril, uitgerust met een minicamera. Zo gaven zij  zonder enige concessie een kijkje in hun dagelijkse gevecht met het leven op straat. Een van de doelstellingen van deze campagne was dat wij toch aan de daklozen bleven denken. (Bron: Stefan de Vries, correspondent in Parijs)

Door de huidige crisis is het geromantiseerde beeld van de clochard verdwenen

Verder is er ook het collectief Les Morts de la Rue onder leiding van de Fransman Christophe Louis. Zijn collectief met meer dan 150 vrijwilligers voert actie voor daklozen, maar bekommert zich vooral om hen na hun dood. Dan wordt de begrafenis georganiseerd en nabestaanden worden opgezocht. "Toen we begonnen lag de gemiddelde leeftijd van een straatdode op 49 jaar", vertelt Christophe Louis in een interview aan Le Figaro. "Dat is nu 46 jaar. Drie jaar eraf, in tien jaar tijd. Dat gaat veel te snel". Op 18 maart 2014 organiseerde Morts de la Rue, op de place de la Republique, een eerbetoon aan alle 453 straatdoden van 2013.

"La rue n’est pas une fatalité".

Leur vie devait-elle s’achever là ?

De straat is niet voorbestemd om te sterven

Moest hun leven daar dan ten einde lopen?

De medemenselijkheid in Parijs is mede door de crisis verhard. Bij het schrijven van deze blog zit in mijn hoofd het liedje van Edith Piaf: 'Les Clochards de Paris'

"Het zijn de zwervers van Parijs. Van Montmartre tot Bastille.

Ze zwerven in het donker van de nacht, moe en in lompen langs bordelen.

Hun beroep is niet van belang zolang ze maar met de armen delen, de clochards van Parijs".

Ce sont les clochards de Paris

De Montmartre ou de la Bastille,

Ils errent dans la sombre nuit.

Lassés, ils traînent en guenilles…

Aux portes des boîtes de nuit,

Leur métier n'a pas d'importance,

Pourvu qu'il donne la pitance

Aux pauvres clochards de Paris.

Morts de la Rue kunt u telefonisch bereiken voor een donatie onder telefoonnummer 00 31 1 42 45 08 01 maar u kunt ook geld overmaken naar 'Collectif Les Morts de la Rue'.

IBAN - FR76 3000 4008 0600 0100 4735 207 - BIC BNPAFRPPPOP