DE PARIJSE METRO: 116 JAAR HISTORIE EN DESIGN - DEEL 2

De metro van de 21e eeuw

Project Météor. In 1993 boort een geweldige machine zich een weg onder Parijs, van Saint Lazare, centrum, naar Olympiades. Dit station ligt in het hart van de wijk Olympiades in het 13e arrondissement van Parijs, op de kruising van de straten Rue de Tolbiac en Rue Nationale. Deze tunnelmachine die luistert naar de naam Sandrine weegt 1100 ton en is 80 meter lang. Sandrine boort met een diameter van 8 meter en bouwt tegelijk 350 meter tunnel per maand. 5 jaar later op 15 oktober 1998 wordt metrolijn 14 geopend. Météor staat voor Métro Est Ouest Rapide en is de eerste volledig op afstand bestuurde gestuurde volautomatische metro ter wereld. Rapide betekent een maximum snelheid van 80 kilometer per uur.  Rijden in deze metro is een toeristische attractie op zich, vooral als je helemaal vooraan plaats neemt. Geen machinist aanwezig dus je hebt prachtig zicht in alle tunnels. De stations kenmerken zich door een strakke, moderne vormgeving van veel glas, roestvrij staal in combinatie met glimmende natuurstenen wanden en vloeren. Ook zijn de houten bankjes weer terug. Alle negen stations liggen zo'n 17 tot 25 meter onder de grond zijn voorzien van liften en mega grote roltrappen. De perrons zijn langs de rails beveiligd met wanden van glas met automatische deuren die pas openen wanneer de trein op het station is gearriveerd. Doelstelling is om de volautomatische metro op meerdere lijnen in te zetten. Dit kan alleen als alle perrons zijn voorzien van glazen wanden met automatische deuren. Eigenlijk een terugkeer van de 'Portillon Automatique' die in de jaren zeventig van de vorige eeuw zijn verdwenen. Lijn 1 is de tweede metrolijn die op dit moment volledig wordt geautomatiseerd.

De stations kenmerken zich door een strakke, moderne vormgeving van veel glas, roestvrij staal in combinatie met glimmende natuurstenen wanden en vloeren

Periode 1997 - 2020

De metro die zichzelf opnieuw uitvindt. 273 Stations gaan in deze periode op de schop. Belangrijkste kenmerken zijn dat overal de prachtige witte geglazuurde metrotegels terugkomen, voorzien van een kleurige bies van keramische tegels in de kleuren groen - vert foncé, zacht blauw - bleues à losanges en goud - marron. 88 Tegels zijn benodigd voor een vierkante meter. totaal zijn 23 miljoen tegels nodig om 272.000 vierkante meter te bedekken in 273 stations. De RATP heeft er 116 jaar over gedaan om de oude waardes en luxe van onder andere de Ligne Nord-Sud in ere te herstellen. Stations worden voorzien van energiezuinige LED-verlichting en de borden worden voorzien van een nieuwe typografie. Deze typografie is in 1996 ontworpen door Jean-Francois Porchez en het lettertype heet 'Parisine'. De typische Metropolitain typografie uit 1900 is ooit ontworpen door de Fransman Georges Auriol. Dat het vervangen van alle borden een geweldige operatie is blijkt al uit het feit, dat alleen al in het metrostation Opéra, 583 borden moeten worden vervangen. Een prachtig voorbeeld van de metro nieuwe stijl is het metrostation Franklin D. Roosevelt (lijn 1). Let speciaal op de nieuw zitjes. Gemakkelijk zittende kuipstoeltjes met de naam 'Smiley', ontworpen door l'Atelier A Kiko in 2005. Kijk maar eens goed naar het model en u begrijpt meteen waarom het stoeltje de naam Smiley heeft gekregen.

Artist impression van het nieuwe metrostation Pont Cardinet - lijn 14

Kunst & Cultuur

Het museum is al lang niet de enige plek waar je naartoe kunt om je aan kunst te vergapen. Ook in de vele metrostations worden vandaag de dag meesterwerken tentoongesteld. In Parijs begon dit al in 1968 toen de toenmalige Minister van Cultuur André Malraux op het idee kwam om het metrostation Louvre-Rivoli (lijn 1) te voorzien van kopieën van antieke beeldhouwwerken uit het Louvre. Later volgden vele andere stations, waaronder Concorde waar in het tegelwerk teksten zijn opgenomen uit de de Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger van 26 augustus 1789. Varenne met sculptures van Rodin: Le Penseur en een beeltenis van Honoré de Balzac. Cluny-La Sorbonne met een mozaïek uit 60.000 tegels naar een kunstwerk van Jean Bazaine; 'Ailes et Flammes'.

Arts et Métiers het metrostation van het Conservatoire Nationale des Arts et Métiers, een museum over de kunst van het ambacht. Het metrostation is in 1994 helemaal met koper bekleed naar een idee van de Belgische kunstenaar François Schuiten. Aan het plafond grote tandwielen met aandrijving, de wanden bedekt met geklonken koperen platen, een soort ondergronds Nautilus. Grote patrijspoorten aan de zijkant geven een inkijk in de zeven domeinen waar dit museum om draait waaronder; mechanica, transport, energie, communicatie, bouw, materialen en meetinstrumenten.

Als u in de buurt bent van het Palais Royal let dan eens op de metro-ingang ontworpen door Jean-Michel Othonel. Opgebouwd uit aluminium, het plafond gemaakt van 800 mondgeblazen glazen bollen van Muranoglas in zeven kleuren. Le Kiosque des Noctambules.

Station Bastille voorzien van een fresco van geglazuurd aardewerk ter ere van de tweehonderdjarige viering van de bestorming van de Bastille. Prachtig weergegeven over een wand van 130 meter lengte.

Metrostation Jaures - lijn 2

In 16 stations van lijn 1 en onder het viaduct van metrostation Jaures (lijn 2) tonen 40 Europese fotografen regelmatig nieuw fotografisch werk. De RATP is vaak hoofdsponsor van diverse grote foto evenementen in de stad Parijs, waaronder nog onlangs de grote fototentoonstelling in het museum Jeu de Paume over de Amerikaanse topfotograaf Philippe Halsman.

Prachtige tegeltableaus zijn te ontdekken in het station Porte des Lilas (lijn 11) in de richting van Châtelet; een portret in mozaïek van de Franse chansonnier George Brassens en in het station Liège (lijn 13) 18 tableaus in oker bruin en blauw met landschappen en monumenten uit de provincie Liège. Nog een mooi voorbeeld is het kunstwerk van de Canadese Geneviève Cadieux uit 2011; 'La Voix lactée'. Twee sensuele lippen die je lijken te willen zoenen in de gang van het metrostation  Saint-Lazare (ligne 14) richting Saint-Augustin (ligne 9)

Een portret in mozaïek van de Franse chansonnier George Brassens in metrostation porte des Lilas

Cultuur

De muzikanten van de metro van Parijs zijn een verhaal apart. Het is pas sinds 1997 dat je niet zomaar mag musiceren in de metrogangen perrons en treinen. Dit om overlast te voorkomen voor de reizigers. Muzikanten moeten eerst auditie doen voor een speciale commissie om in aanmerking te komen voor een speelvergunning, een zogenaamde EMA 'Espace Métro Accords'. Maar lopend door de metrogangen van Parijs heb ik niet het gevoel dat er erg streng wordt gecontroleerd.

Het is pas sinds 1997 dat je niet zomaar mag musiceren in de metrogangen perrons en treinen

Bent u een dezer dagen nog in Parijs dan kunt u nog  een stukje metro-historie ontdekken in het metrostation Trinité (lijn 12). Onderdeel van lijn A van ligne Nord-sud. Dit station ooit geopend in 1910 wordt op dit moment gerestaureerd. Trinité was een van de stations die werden verbouwd in de periode na 1965. De metalen voorzet structuur wordt nu weer verwijderd om plaats te maken voor de witte metrotegels à la belle epoque. Achter de voorzetstukken kwamen oude reklameposters en dienstregelingen van 20 juni 1959 te voorschijn. Een stukje prachtige metro historie werd hier blootgelegd. Helaas is er ook historie aan het verdwijnen zoals de interactieve metrokaarten waar je als sinds 1937, met een druk op de knop, kon zien wat de snelste verbinding is naar het metrostation van je keuze. 184 stonden er in 1989 vandaag de dag nog een tiental die helaas allemaal buiten werking zijn.

Een stukje metro-historie ontdekt bij de restauratie van station Trinité - lijn 12

De naam van het metrostation verwijst vaak naar de straat of het plein waar het station zich bevindt. Porte staat voor eindstation. Veel stations zijn ook vernoemd naar belangrijke of beroemde personen uit de Franse geschiedenis; politici, generaals, verzetstrijders, schrijvers, artiesten, wetenschappers, industriëlen en geestelijken. Er zijn ook metrostations die nog steeds bestaan maar sinds 1939 zijn gesloten, waaronder de stations Arsenal (lijn 5) Champs de Mars (lijn 8) Croix Rouge (lijn 10) en Saint Martin (lijn 9). Het kan nog gekker. Er bestaan twee stations die wel zijn aangelegd maar nooit geopend voor het publiek. De perrons liggen er wel, maar zij hebben geen uitgangen. Spookstations; Haxo (lijn 3) en Porte Molitor (lijn 9 en lijn 10). Maar het meest bijzondere station is Porte des Lilas-Cinéma, even in gebruik geweest tussen 1921 en 1939, en nu uitsluitend in gebruik als decor voor films. Afhankelijk van de tijd of plaats waarin de film zich afspeelt worden de reclames en de stationsnaam overeenkomstig het scenario aangepast. Bekende films die gebruik hebben gemaakt van dit unieke decor zijn Le fabuleux destin d'Amélie Poulain en Paris, je t'aime.

Porte des Lilas-Cinéma:  Afhankelijk van de tijd of plaats waarin de film zich afspeelt worden de reclames en de stationsnaam overeenkomstig het scenario aangepast.

Buiten de metro-ingangen van Guimard zijn er nog een paar die uw speciale aandacht mede door hun bijzondere bouwstijl: de ingang van station Saint Jacques (lijn 6), -Porte des Lilas, - Place Monge, -Volontaires (lijn 12) en mijn persoonlijke favoriet Vaneau ontworpen in art deco stijl door Adolphe Derveaux in 1923 als onderdeel van de Ligne Nord-Sud. Het station heeft een unieke signatuur die je bij geen enkel ander metrostation terugziet. Je vindt de ingang aan de rue de Sèvres 70 in het 7e arrondissement.

Mijn persoonlijke favoriet Vaneau ontworpen in art deco stijl door Adolphe Derveaux in 1923 

Nog een bezienswaardigheid zijn de openbare toiletten, ja u leest het goed. Ik verwijs u nederig naar de mooiste openbare toiletten van Parijs. Ze dateren uit 1905 en zijn geheel gebouwd in de stijl van art nouveau door les Etablissements Porcher, Paris-Revin. Zoals prachtig in mozaïek aangegeven bij het afdalen van de trappen. Deuren van mahoniehout met koperen klinken en gebrandschilderde raampjes. Het keramiek is geheel in de oorspronkelijke staat. Place de la Madeleine, métro Madeleine, Palais royal - Musée du Louvre en in het metrostation Trocadéro (lijn 6 en 9).

Een van de mooiste openbare toiletten van Parijs; metrostation Madeleine

Het metrokaartje

Op de dag van de opening van de eerste metrolijn, 19 juli 1900, werden 30.000 kaartjes verkocht. 17 miljoen in het eerste jaar. De Parijse metro bleek vanaf de eerste dag een groot succes te zijn. De CMP bood 3 soorten kaartjes aan. Rose; een enkeltje 1e klas voor 25 centimes, crème; een enkeltje 2e klas voor 15 centimes en een retour (groen) voor 20 centimes. Elk station had een loket waar je een kaartje kon kopen om het vervolgens bij de ingang te laten 'knippen' door een 'poinçonneur' - de conducteur. dit systeem hield zo'n 75 jaar stand. 

Een metrokaartje uit 1903

Serge Gainsbourg bezong de poinçonneurs in 1958 in zijn chanson 'Le Poinçonneur des Lilas':

Je suis l'poinçonneur des Lilas

Le gars qu'on croise et qu'on n' regarde pas

Y a pas d'soleil sous la terre

Drôle de croisière

Ik ben de kaartjesknipper

De man die men passeert en waarvan men niet opkijkt

Onder de grond schijnt er geen zon

Geprikkeld door het doorsteken

Je fais des trous, des p'tits trous, encor des p'tits trous

Des p'tits trous, des p'tits trous, toujours des p'tits trous

Des trous d'seconde classe

Des trous d'première classe

Ik maak gaatjes, kleine gaatjes, nog steeds kleine gaatjes

Kleine gaatjes, kleine gaatjes, altijd kleine gaatjes

Tweede klasse gaatjes

Eerste klasse gaatjes

Y a d'quoi d'venir dingue

De quoi prendre un flingue

S'faire un trou,

un p'tit trou, un dernier p'tit trou

Un p'tit trou, un p'tit trou, un dernier p'tit trou

Et on m'mettra dans un grand trou

Où j'n'entendrai plus parler

d'trou plus jamais d'trou

De petits trous de petits trous de petits trous

Het is genoeg om gek van te worden

Om een pistool te nemen

en bij jezelf een laatste gaatje te maken,

een klein gaatje, een laatste klein gaatje

Een klein gaatje, klein gaatje, een laatste klein gaatje

En men zal me in een groot gat gooien

waar ik nooit meer over gaatjes

zal hoeven te praten, nooit meer gaatjes

Kleine gaatjes, kleine gaatjes, kleine gaatjes

Het uitzichtloze bestaan van een poinçonneur zo mooi weer gegeven in het chanson van Serge Gainsbourg - Photo l'Express

Een andere anekdote is dat er in die tijd een levendige handel was in tweedehands kaartjes. De gaatjes werden namelijk gedicht met 'gekleurd' brood. In 1968 deed de magneetstrip zijn intrede wat tevens het einde betekende voor de grote groep poinçonneurs. Het laatste gaatje werd geknipt in 1975. Een kaartje tweede klas koste toen 0,80 franc, eerste klas 1,20 franc. Vandaag de dag betaal je voor een enkel kaartje € 1,80 en voor een carnet van 10 kaartjes € 14,10. Belangrijke tip; Koop nooit uw vervoersbewijzen van een onbekende, deze kunnen defect of onbruikbaar zijn en kunnen u een boete opleveren! Dit gebeurt veelvuldig bij de grote treinstations en bij de kabelbaan van Montmartre.

Metrokaartje beschilderd door Peter Eichner

Als afsluiting nog wat kunst en cultuur. Het metrokaartje heeft verschillende kunstenaars geïnspireerd tot het maken van kleine kunstwerkjes op de achterkant of de voorkant. Ik schreef hier al over in mijn blog over de Marché Parisien de la Création waar ik een ontmoeting had met de Franse kunstenaar Peter Eichner die op eigen wijze metrokaartjes recycled, door deze te gebruiken als ondergrond voor zijn verbluffende mini kunstwerkjes. Kijk ook eens op de website van Jean-Claude Cally. prachtige Parijse panorama's in acryl op de magneetstrip. Hij noemt zijn werk 'Ticket chic, ticket choc'.  Of het filmpje op YouTube over Luc Grateau. Hij heeft al ruim duizend mensen geportretteerd op een metrokaartje tijdens zijn reizen in de metro. Léo-Paul Barbaut, hij noemt het een tic, maar zijn kleine kunstwerkjes op metrokaartjes zijn beeldschoon. (klik hier)

Wilt u zelf eens een wandeling maken langs diverse metrostations onder leiding van een privégids dan adviseer ik u de website van Ademas, vanaf €6 per persoon. Zie ook de brochure.

Ademas brengt u naar de meest bijzondere plekken in de Parijse metro

Direct door naar deel 1