MUSÉE FRAGONARD - EEN VLUCHT DOOR DE GESCHIEDENIS VAN HET PARFUM

Vanuit mijn hotel in het 19e arrondissement kan ik met één lijn, lijn 7, direct naar het centrum van Parijs. Ik stap uit op Opéra en loop de trappen op die uitkomen op place de l'Opéra. Normaal ben ik geen ochtendmens, maar in Parijs ben ik altijd vroeg op. Nog te vroeg voor mijn afspraak van die ochtend, dus ik besluit mijzelf te verwennen met een zwaar overprijsde 'double espresso' op het terras van het beroemde Café de la Paix. Heerlijk om zo de dynamiek van de stad in alle rust te observeren. Het metrostation Opéra is een station waar vier lijnen op uitkomen;  3, 7, 8, en RER-A. Elke minuut braakt de uitgang op place de l'Opera honderden mensen uit, de meesten op weg naar hun werk. Je ziet precies het verschil tussen de mensen op weg naar hun werk of de tijdelijke toerist. Zij staan altijd wat onwennig om zich heen te kijken, aarzelend bovenaan de trap, terwijl de gestreste Parijzenaar zig- zaggend deze obstakels probeert te ontwijken, en dan de grote verbazing als zij zich omdraaien en zicht krijgen op de Opéra Garnier.

Een van de mooiste binnenstraatjes van Parijs, square de l'Opéra Louis Jouvet, dat weer grenst aan de square Eduart VII

Het is vrijdagochtend en ik ben op weg naar een nieuw museum dat sinds kort is opengesteld voor het publiek. Gelegen aan een van de mooiste binnenstraatjes van Parijs, square de l'Opéra Louis Jouvet, dat weer grenst aan de square Eduart VII. Mijn bezoek begint met een les over de beruchte zweetvoeten van Koning Lodewijk XIV en de man die bloedmooie maagden ging vermoorden om hun geur te verkrijgen. Ik ben te gast in een van de nieuwe aanwinsten van Françoise en Agnes Costa, achterkleindochters van Eugène Fuchs. Het zegt u waarschijnlijk niets, maar zij zijn al sinds 1926 een van de grootste familiebedrijven in parfum in Frankrijk. Hun geuren zijn alleen en exclusief te koop in hun eigen winkels tegen fabrieksprijzen. Deze ochtend krijg ik een privé rondleiding in Musée du Parfum Haussmann Fragonard. Inmiddels het derde Fragonard parfummuseum in Parijs.

Ingang van het Musée du Parfum Haussman Fragonard

Fragonard, een familieverhaal

Het is kort voor de Eerste Wereldoorlog dat de voormalige Parijse advocaat, Eugène Fuchs, een geboren ondernemer, in de ban raakt van de magie van parfum. Hij besluit om zijn eigen bedrijf te beginnen op basis van een uniek concept, zeker in die tijd, namelijk rechtstreekse verkoop van geparfumeerde producten aan toeristen, op vakantie aan de Côte d'Azur. Zo is in 1926 het merk Fragonard parfum geboren. De keuze voor de naam van de beroemde, in Grasse geboren, kunstschilder Jean-Honoré Fragonard (1732-1806), zelf de zoon van een meester parfumeur aan het hof, is tevens een eerbetoon van Eugène Fuchs aan de stad Grasse, die hem met zijn familie verwelkomde, de kneepjes en de verfijning van een ambachtelijk distillatieproces bijbracht, stammend uit de achttiende eeuw. Zijn fabriek wordt gevestigd in een van de oudste fabrieken in de stad, gebouwd door parfumeur Claude Mottet in 1841.

90 jaar familiegeschiedenis

De geest van het huis Fragonard is bestendigd door inmiddels drie generaties, die de leiding hebben over het bedrijf. Op hun initiatief werden nieuwe productie-eenheden toegevoegd maar ook diverse verkooppunten voor parfums, cosmetica en zeep. In Grasse, Eze, Saint-Paul de Vence en vanzelfsprekend in Parijs. Het was de schoonzoon, Jean-François Costa, die zorgde voor de nodige modernisering van het bedrijf. Vandaag de dag zijn het zijn dochters, Agnes, Anne en Françoise die de touwtjes strak in handen hebben. Het huis Fragonard heeft tot op de dag van vandaag 81 parfums gecreëerd. Het eerste parfum werd gelanceerd in 1928.

De wieg van het parfumhuis mag dan staan in Grasse, de glamour van het product wordt geassocieerd met de stad Parijs. In 1936 opent Fragonard haar eerste boetiek in Parijs op de rue Scribe 9, tegenover de Opéra Garnier, in een prachtig herenhuis uit de achttiende eeuw. Gebouwd door architect Lesoufaché, een leerling van de architect Garnier, beroemd om de Opéra die zijn naam draagt. Beschilderde plafonds, prachtige parketvloeren, stucwerk, open haarden en kroonluchters die dateren uit de oprichting van het gebouw. Het Huis Fragonard neemt je mee in een reis langs een prachtige collectie van parfum objecten van de oudheid tot aan het begin van de 20e eeuw.

In 1984 volgt de aankoop van het Théatre des Capucines aan de boulevard des Capucines 39, een theater uit 1895. Ook hier fascinerende parfumparafernalia variërend van flesjes, branders tot schilderijen en foto's. Verder zijn er oude orderboeken te zien en recepturen uit 1870 met notities zoals: Huiles Composées - 'Héliotrope': Vanille 220, Cassie 220, Orange 200, Jasmin 200, Rose 180 - de getallen geven de verhoudingen aan. In het 'musée' staat ook een koperen distilleermachine uit de 19e eeuw ooit gebruikt voor het verkrijgen van de essence.

Inkijkje in het museum vanaf square de l'Opéra Louis Jouvet

En vorig jaar, 2016, volgt een derde locatie in het hart Parijs. De Engelse meubelzaak Maple & Co sluit in 2014 zijn deuren aan de square de l'Opéra Louis Jouvet. Het prachtige pand uit 1880 was eens het Eden theater, hèt centrum van entertainment in Parijs, daarna een 'manege-de-velocipedes', een wielrenbaan voor de eerste fietsen met een groot voorwiel. Met behoud van de rijke historie werd het pand totaal gerenoveerd door de Franse architect François Muracciole met veel glas, Eiffel balken, stucwerk en hout.

Dankzij mijn gids krijg ik inzicht in de productiemethodes van het Huis Fragonard, die sinds het ontstaan van het huis onveranderd zijn gebleven. Het plukken en selecteren van de bloemen,  de enfleurage, een methode om de geur van planten te extraheren en uiteindelijk de destillatie.

Ze neemt mij mee in een reis langs het oude Egypte waar de oudste parfums zijn gevonden, gemaakt van geïmporteerde hars van naaldbomen en plantaardige vetten, om uiteindelijk terecht te komen bij de industrialisatie van de 19e eeuw.

Vervolgens het plukken en selecteren van de bloemen. De belangrijkste bestanddelen zijn nog steeds de roos, jasmijn, sinaasappelbloesem, mimosa en ylang ylang. Er zijn ontzettend veel bloemblaadjes nodig om parfum te maken. Tegenover 1 kilo staat 5 ton bloemen. De jasmijn is afkomstig uit midden Azië en werd rond 1560 door de Spanjaarden naar Grasse gebracht. De jasmijn wordt voor zonsondergang geplukt van augustus tot eind oktober. De ylang ylang is een apart verhaal. Deze is afkomstig uit Indonesië en de Filippijnen. Geplukt van een hoge boom met kronkelige takken die slechts 10 kg bloemen per jaar leveren. Voor een gram olie is 0,5 kilo nodig. Langzaam dringt het tot mij door waarom parfum zo kostbaar is.

Dankzij mijn gids krijg ik inzicht in de productiemethodes van het Huis Fragonard

Tot ongeveer de 12e eeuw is er weinig veranderd aan de bereiding van parfum. Pas toen is het parfum zich gaan ontwikkelen tot zoals wij hem nu kennen. Dit is te danken aan de Arabieren, die de distillatietechniek ontwikkelden. Mirre en wierook waren in die tijd belangrijke geuren. Pas in de 14e eeuw werd de parfum vloeibaar op basis van alcohol en etherische oliën. Het bewaren van de parfum werd ook steeds belangrijker en functioneler. Het musée Fragonard toont een oogverblindende verzameling van fiolen, ampullen van geblazen glas. Betoverende flacons van wit melkglas, Venetiaans glas en kristal gemaakt door meester-glasblazers. En dan plotseling zijn er de beruchte zweetvoeten van Lodewijk de XIV.

Beruchte zweetvoeten

In de 16de eeuw verschoof het zwaartepunt van de handel en fabricage van parfum naar Frankrijk, waar steden als Grasse de toon zetten. Aan het hof van koning Lodewijk XIV bereikte de populariteit van het reukwater grote hoogte. Persoonlijke hygiëne was in die tijd ver te zoeken, algemeen heerste de opvatting dat baden ongezond was en daarom tot het minimum moest worden beperkt. Lodewijk pochte dat hij in zijn leven maar drie keer een bad had genomen. Kortom, niemand rook erg fris, terwijl toch kwalijk riekende dampen ervan werden verdacht mensen ziek te maken. Aan het hof werd de stank bestreden met liters zware parfum. En niet alleen op het lichaam, maar op alles wat los of vast zat. Lodewijk zelf stond, ondanks zijn beruchte zweetvoeten, al snel bekend als de ‘zoetst ruikende vorst’ ter wereld.

Een originele distillatieketel. De distillatietechniek hebben we te danken aan de Arabieren

Napoleon daarentegen was verslaafd aan ‘Keuls water’ - Eau de Cologne. Toen in 1798 de Franse Revolutie uitbrak raakte parfum even uit de gratie. Een al te zwaar aangebrachte geur kon je adellijke afkomst verraden met alle risico’s van dien. Lang duurde dat niet. Napoleon ontpopte zich als een onmatige parfumverslaafde. Hij was vooral gek op Eau de cologne, waarvan hij er maandelijks zo’n vijftig flessen liet aanrukken. Dit reukwater was een creatie uit 1709, van de in Keulen werkzame Italiaan Johann Maria Farina (1685-1766). Het ‘Keuls water’ werd oorspronkelijk verkocht als een wondermiddeltje (aqua mirabilis) tegen allerlei kwalen, maar werd al snel door zijn frisse geur geliefd bij de Europese vorstenhuizen. Zware sensuele geuren raakten uit de gratie en werden geassocieerd met het verbloemen van slechte hygiëne en onbetamelijk seksueel gedrag. In de 19de eeuw rook een braaf burgermeisje naar bloemetjes en niet naar wellust.

De functie van parfum is heden niet alleen meer om lekker te ruiken. Het product parfum is een essentieel onderdeel geworden van ons zelfbewustzijn, onze "ik". Mode en marketing zijn doorgedrongen tot alle lagen van de bevolking en bepalen voor een klein deel hoe je wilt laten zien wie je bent. Een trend die je de afgelopen jaren ziet is dat het product steeds modegevoeliger wordt. Vroeger voldeed het om eens in de paar jaar met een nieuwe geurlijn op de markt te komen. Tegenwoordig zijn er al merken die vrijwel elk jaar, meestal vlak voor de feestdagen, een nieuwe geur of geurlijn introduceren. Een markt die in 2017, naar verwachting de grens van 36 miljard dollar zal overschrijden.

Napoleon was verslaafd aan ‘Keuls water’ - Eau de Cologne

Een zeer belangrijk aspect in de ontwikkeling van parfum is de neus, in het Frans 'nez' ofwel de parfumeur. De wereld telt nu ongeveer een kleine 400 neuzen. De meerderheid van 'neuzen' komt vanzelfsprekend uit Grasse, dé parfumstad bij uitstek. Om de sterke geur van leerlooierijen te verdrijven verschenen rond 1600 in Grasse de mooiste rozenvelden. Later werd in Grasse ontdekt dat de roos het belangrijkste ingrediënt voor parfum is. Daarom gingen parfumhuizen zich hier vestigen. De drie grootste parfum- huizen daar zijn: Fragonard, Galimard en, Moulinard. Meer dan 60% van de productie van natuurlijke aroma’s in Frankrijk komt uit deze plaats. Het creëren van een parfum houdt meer in dan het mengen van allerlei geuren. Het omschrijft ook een gevoel en zelfs een herinnering. Zo moet een parfumeur natuurlijk scheikundig onder-legd zijn, maar ook smaak en intuïtie hebben. Vroeger ging de kennis over het creëren van parfum over van vader op zoon en soms op dochter. Vrouwen werden lang als een onbetrouwbare neus gezien, omdat tijdens de maandelijkse cyclus het reukvermogen minder constant zou zijn. Tegenwoordig worden de vrouwelijke neuzen juist geroemd om hun veelzijdigheid.

Als je niet via familie in het vak terecht kan komen, zijn er gespecialiseerde opleidingen om een 'neus' te worden. De meest bekende opleiding volg je aan het ISIPCA; International du Parfum de la Cosmetique et de L’Aromatique Alimentaire te Versailles. en vergis je niet, het is een goed betaalde baan. Een beetje 'neus' verdient zo’n 300.000 euro per jaar.

De werktafel van de parfumeur. Een beetje 'neus' verdient zo’n 300.000 euro per jaar

Een trap leidt ons naar boven, waar we terecht komen in de prachtige winkel waar producten opvallend laag geprijsd zijn. Parfums met prachtige namen zoals Emilie, Eclat, Etoile, Frivole, Ile d'Amour hebben hier prijzen, waarvoor je in parfumerieën niet eens een eau de toilette kunt kopen variërend van € 27 tot € 89. Verwonderd over de prijzen wijst mijn gids er nogmaals op dat je bij Fragonard rechtstreeks af-fabriek verkoopt en dat er geen dure marketing wordt gepleegd met even zo dure 'bekende gezichten' die weer nodig zijn voor de herkenbaarheid van het product.

Elk jaar kiest Fragonard de bloem van het jaar, een thema van waaruit diverse producten worden ontwikkeld. In 2015 was dat jasmijn, de iris in 2016 en de pioenroos voor 2017.

Een trap leidt ons naar boven, waar we terecht komen in de prachtige winkel, maar eerst nog even een stukje geschiedenis

Wat een kleur- en geurrijk begin van de dag was dit en wat een verschil met het moment dat ik mij in de metro begeef. Het brengt mij weer terug naar een ander verhaal van mijn gids: Naar de man die bloedmooie maagden ging vermoorden om hun geur te verkrijgen. Het heeft betrekking op het boek van Süskind wat zich afspeelt in het Parijs van de 18e eeuw. Süskind vertelt het levensverhaal van Jean-Baptiste Grenouille die op 17 juli 1738 wordt geboren op de Parijse vismarkt. Grenouille groeit op in Parijs waar hij alle geuren van de stad leert kennen. De straten stinken naar mest, de binnenplaatsen naar urine, de slaapkamers naar vette lakens en de doordringend weeë geur van po's. Mensen stinken naar zweet en ongewassen kleren, in hun mond meuren rotte tanden en uit hun maag stinken ze naar uiensap. Wanneer Grenouille zijn eigen geurloosheid ontdekt, besluit hij dat het per direct zijn levenswerk moet worden om een geweldige, hartstochtelijk fantastische geur te creëren die de hele wereld kan veroveren, die zijn lichaamsgeur kan worden en ervoor kan zorgen dat iedereen hem onmiddellijk liefheeft. En wat doe je als je dat wilt bereiken? Juist… je gaat jonge, bloedmooie maagden vermoorden om hun geur te verkrijgen.

Met behoud van de rijke historie is het pand totaal gerenoveerd door de Franse architect François Muracciole met veel glas, Eiffel balken, stucwerk en hout

In mijn bezit nog een krantenknipsel uit 'De Telegraaf' van zaterdag 19 december 1998 met de kop: 'Madeleine verfrist te metro'.

De penetrante stank van rioleringen, menselijk zweet, knoflook, verschraald bier en verbrand rubber, die zo karakteristiek was voor de Parijse metro heeft sinds gisteren plaats gemaakt voor de frisse geur van bos, bloemen en fruit.

Vijf jaar is er gewerkt aan een parfum dat krachtig genoeg is om de typische Parijse metro-stank te verdrijven. Het resultaat, 'Madeleine', genoemd naar een van de metrostations nabij een kruispunt van rioleringen, mag er wezen.

Metro-directeur Jacques Rapoport: "We zochten naar een zoete en tegelijkertijd frisse geur die minstens twee weken in het gangenstelsel blijft hangen. Maandelijks zullen we zo'n anderhalve ton 'Madeleine' toevoegen aan de schoonmaakmiddelen die we normaal gebruiken".

De metro-directie introduceerde reeds in 1993 het parfum 'Francine' op basis van lavendel, eucalyptus en mint. Duizenden metro-reizigers klaagden daarop over hoofdpijn en prefereerden de oude vertrouwde stank. Wellicht is 'Madeleine' een langer leven beschoren dan 'Francine'. Inmiddels weet ik beter en verlang terug naar Fragonard.

Wilt u ook zo'n VIP behandeling en je laten rondleiden door een gids; dat kan vrijwel elke dag, gratis, in al de drie de musea van Fragonard van 9.00 uur tot 18.00 uur.

Le Musée du Parfum Fragonard, Rue Scribe 9, 9e arrondissement, métro Opéra.

Openingstijden: maandag t/m zaterdag 9.00 - 18.00 uur, zondag 9.00 - 17.00 uur,  toegang gratis.

Le nouveau Musée du Parfum Fragonard Paris Haussman, Square de l'Opéra Louis Jouvet 3-5, 9e arrondissement, métro Opéra

Openingstijden: maandag t/m zaterdag 9.00 - 18.00 uur, laatste rondleiding om 17,30 uur. zondags gesloten,  toegang gratis.

Le théâtre musée des Capucines, boulevard des Capucines 39, 2e arrondissement, metro Auber, Opéra.

Openingstijden: maandag t/m zaterdag 9.00 - 18.00 uur, laatste rondleiding om 17,30 uur. zondags gesloten,  toegang gratis

TIP 1

Voor nog een prachtige collectie oude parfumflessen zie mijn blog over het Musée Baccarat.

Musée Baccarat, place des Etats-Unis 11, 16e arrondissement, metro Boissiere

TIP 2

Van jongs af aan is de Nederlandse Roos Lubbers (1969) in de ban van geuren. Zij is auteur van de de Parfumgids die je helpt om makkelijker tot een juiste geurkeuze te komen. Bovendien geeft de gids achtergrondinformatie en wetenswaardigheden over de parfumindustrie, zestig parfumhuizen en twintig neuzen. Wil je een parfumgids bestellen of kado doen? Neem contact op met Roos Lubbers en zij signeert elke gids met een persoonlijke noot. Mail naar roos@parfumconsult.nl.

Prijs: € 14,95 exclusief verzendkosten.

De Parfumgids van de Nederlandse Roos Lubbers