CLOCHARDS VAN PARIJS; EEN BLOG MET EEN ROUWRANDJE

Ik noemde hem Serge. En dat kwam omdat hij zo leek op Serge Gainsbourg. Gekleed in een vale, versleten regenjas. De kraag hoog opgetrokken en in de ene hand altijd een peuk en in de andere hand steevast een blikje bier. Hooguit achter in de dertig, maar met zijn verlopen gezicht leek hij eerder de vijftig gepasseerd. Soms luid aan het zingen dan weer druk met zichzelf in gesprek. Toujour;  “bonjour” bij het passeren van voorbijgangers. Schijnbaar had hij niets meer nodig dan zijn kartonnen dozen, plastic boodschappentassen en een vriendelijk woord. Hij was er altijd, weer of geen weer, als ik mij weer eens nestelde voor de lunch op een van de terrassen, onder de arcades van de place des Vosges.

Serge onder de arcades van de place des Vosges

Was..., want Serge is niet meer. Eigenwijs als hij was weigerde hij afgelopen winter zijn vaste stek te verlaten om de nacht door te brengen in een opvangvoorziening. De oude slaapzak en de valse veiligheid van alcohol boden geen bescherming tegen de ijskoude nacht. Hij heeft daar zelfs twee dagen gelegen voordat iemand door had dat Serge toch echt niet sliep. De tol van eenzaamheid. Anoniem en waarschijnlijk zal niemand hem missen. Of toch wel, want bij het lopen langs zijn vaste stek mompel ik;  “au revoir mon ami”.

Vagabonds, clochard, chiffonnier; les sans domicile fixe

Jarenlang hoorden zij bij het geromantiseerde beeld van Parijs. Vastgelegd door bekende fotografen als Eugène Atget, Brassaï en Robert Doisneau. In de jaren dertig telde Parijs al zo'n twaalfduizend 'vagabonds', de eveneens geromantiseerde benaming voor clochards. Balzac noemde ze 'Peau de Chagrin', Atget sprak over Chiffonnier (lompenboeren), het Parijse stadsbestuur heeft een officiëlere benaming: S.D.F. 'Sans Domicile Fixe' of zoals wij zeggen; 'zonder vaste woon- en verblijfplaats', de daklozen. Clochards zijn onlosmakelijk verbonden met het beeld van Parijs. Een roman of film over de stad is niet compleet als er niet ergens een clochard  in figureert. En in het straatbeeld zijn ze net zo talrijk als de monumenten. Parijs hoort bij de clochards net zoals de clochards horen bij het Parijse straatbeeld. Toch, in de vele boeken over Parijs, die ik bezit, wordt nauwelijks of geen aandacht besteed deze 'Sans Domicille Fixe'.

Zo gauw het avond wordt zie je een komen en gaan, posities worden ingenomen in portieken van winkels, bushuisjes en zelfs telefooncellen.

De clochards zijn de bezitlozen, de armsten der armen. In de jaren dertig beschouwden de clochards het clochard zijn, als een beroep. Het verhaal doet nog steeds hardnekkig de ronde, dat vele clochards vrijwillig gekozen hebben voor dit bestaan. Weggevlucht uit de zware last van het dagelijkse bestaan. Een echte clochard is trots en staat op zijn vrijheid. Het hoort bij zijn levensopvatting dat hij niet gebonden wil zijn en geen verplichtingen erkent. De Parijzenaar is aan ze gewend. Ze horen nu eenmaal bij het Parijse straatbeeld. De clochards hebben maar weinig nodig om van te leven. Ze struinen de markten af, waar ze genoegen nemen met het restafval. Van de weinige euro's die zij bij elkaar bedelen 'kopen' ze alcohol. Vaak rode wijn, want wijn voedt.  Om hun ellende te vergeten, drinken ze veel, heel veel, want alleen in beschonken toestand is het leven draagbaar.

Het geromantiseerde beeld van de clochard is voor altijd verdwenen

Zo gauw het avond wordt zie je een komen en gaan van gekaapte winkelwagentjes, oude kinderwagens en worden posities ingenomen in portieken van winkels, bushuisjes en zelfs telefooncellen. 's Winters, als het koud is, liggen ze op straat op de roosters van de metro. Je ziet ze steeds minder in de metrogangen en de perrons. Het Parijse vervoersbedrijf de RATP heeft speciale ordebewakers in dienst, die ’s nachts de metrogangen afstruinen om de clochards, die zich hebben laten insluiten, na middernacht uit de metro te verwijderen. Deze nachtploegen, zogenaamde 'Outreach' teams, gaan met zaklantaarns de gangen in, nemen koffie, broodjes en sigaretten mee om het contact met de clochards te vergemakkelijken. Ze worden aangesproken met “mijnheer” en “u” en begeleid naar een gratis bus van de RATP, die ze vervolgens naar een opvanghuis brengt. Vorig jaar transporteerden de RATP medewerkers in totaal ruim 40.000 daklozen uit de metrogangen naar de opvangvoorzieningen.

'Outreach' teams van de RATP, gaan met zaklantaarns de gangen in, nemen koffie, broodjes en sigaretten mee om het contact met de clochards te vergemakkelijken

Maar door de huidige crisis is het geromantiseerde beeld van de clochard verdwenen. Steeds meer mensen komen door schulden op straat te staan. En een welvarende stad als Parijs trekt ook veel professionele bedelaars aan uit het Oostblok. Je vindt de hele samenleving op straat: Zigeunerfamilies, losgeslagen jongeren, gescheiden mannen, alcoholisten, vluchtelingen, psychiatrische gevallen en ook steeds meer vrouwen. In 2016 stierven 501 mensen op straat, vrijwel onopgemerkt. Tot en met augustus 2017 van dit jaar waren het er al 247 in geheel Frankrijk waarvan 72 de op straatstenen van Parijs. Niemand weet hoeveel daklozen er precies zijn, de schatting is 30.000.

Alleen al dit jaar (t/m augustus 2017) telde Parijs 72 straatdoden

Een keer per jaar worden in Parijs alle 'straatdoden' van Frankrijk plechtig herdacht door het 'Collectief Les Morts de la Rue' onder leiding van de Fransman Christophe Louis. Zijn collectief, opgericht in 2002, bestaande uit 150 vrijwilligers, voert actie voor daklozen, maar bekommert zich vooral om hen na hun dood. Dan wordt de begrafenis georganiseerd en nabestaanden worden opgezocht. "Toen we begonnen lag de gemiddelde leeftijd van een straatdode op 49 jaar", vertelt Christophe Louis in een interview aan Le Figaro. "Dat is nu 46 jaar. Drie jaar eraf, in tien jaar tijd. Dat gaat veel te snel".

De straat is niet voorbestemd om te sterven

"La rue n’est pas une fatalité".

Leur vie devait-elle s’achever là ?

De straat is niet voorbestemd om te sterven

Moest hun leven daar dan ten einde lopen?

Het hoofdkantoor van het Collectif Les Morts de la Rue bevindt zich in het 20e arrondissement aan de rue Orfila 72. Door hier te klikken komt u rechtstreeks op hun website als u een donatie zou willen doen. Collectif Les Morts de la Rue kunt ook u telefonisch bereiken voor een donatie onder telefoonnummer 00 33 1 42 45 08 01

Op YouTube zoek ik nog even naar de woorden van Guus Meeuwis; 'Op straat':

Zie je daar die oude man

graaiend in een vuilnisbak

zoekend naar iets bruikbaars voor in zijn oude plasticzak

net iets te veel meegemaakt

waardoor die dakloos is geraakt

praat in zichzelf

over hoe het vroeger was

en dan zeg jij

dat je eenzaam bent

omdat het even tegen zit

loop even met me door de stad en kijk wat er gebeurt op straat

dan zul je zien dat het met jou zo slecht niet gaat

zie je daar dat meisje

ze is net zeventien

en heeft nu al zo'n 10 jaar haar ouders niet gezien

muurtje om zich heen gebouwd

omdat ze niemand meer vertrouwt

vraag je haar wat liefde is

dan noemt ze jou de prijs

en dan zeg jij,

dat je eenzaam bent .

omdat het even tegen zit,

loop even met me door de stad en kijk wat er gebeurt op straat

dan zul je zien dat het met jouw zo slecht niet gaat

zie je daar die oude vrouw

die rustig voor de regen schuilt

deze bui is minder

dan de tranen die ze heeft gehuild

die vroeger een gezin bezat

maar later klap op klap gehad

nu sjouwt ze haar verleden

in een zelf gemaakte tas

en dan zeg jij

dat je eenzaam bent

omdat het even tegen zit

loop even met me door de stad en kijk wat er gebeurt op straat

dan zul je zien dat het met jou zo slecht niet gaat

zie je daar die jonge man

hij is bijna al zijn tanden kwijt

hij beet zich stuk op het vergif van deze tijd

elk uur een marteling

altijd zoekend naar een ding

kruipt eens per dag door het oog van de naald

en dan zeg jij

dat je eenzaam bent

omdat het even tegen zit

loop even met me door de stad en kijk wat er gebeurt op straat

dan zul je zien dat het met jou zo slecht niet gaat

Door hier te klikken komt u rechtstreeks op hun website als u een donatie zou willen doen aan het Collectif Les Morts de la Rue