PARIS-BERCY VERLEDEN, HEDEN EN TOEKOMST

Een foto op Facebook, van een van mijn trouwe lezers, intrigeerde mij zo dat ik tijdens mijn afgelopen bezoek aan Parijs naarstig op zoek ging. Een toegestuurd kaartje bracht mij na jaren weer terug naar een van mijn geliefde parken in Parijs: Parc de Bercy in het 12^e arrondissement. Heerlijk om te wandelen, vooral in de lente en de herfst. Het parc de Bercy heeft al een leven van honderden jaren achter de rug. Volgens de legende is  de oorsprong van de naam "Bercy" afkomstig van een eiland gelegen aan de monding van de rivier de Seine; "Belsinaca" waar Keltische stammen ca. het jaar 850 enkele  hutten hadden gebouwd. In het jaar 1704 wordt het eiland Bercy bij gratie van Louis XIV vrijgesteld van belastingen bij het verkopen van wijn.  De eerste wijnkelder van Bercy is geboren. In de 17de eeuw was het onderdeel van een domein dat zich uitstrekte van de rand van de stad tot aan Charenton. De gemeente Bercy wordt opgericht in 1790 en op de 1e januari 1860, wordt Bercy geïntegreerd in Parijs.  

Door haar ligging aan de Seine groeit Bercy uit tot een van de grootste wijnmarkten van de wereld

In het zelfde jaar wordt het een wijnopslagplaats, waar bomen worden geplant die voor verkoeling van de entrepots moeten zorgdragen. Door haar ligging aan de Seine groeit Bercy uit tot een van de grootste wijnmarkten van de wereld. Wijn, eaux de vie en port worden in houten schuiten over de Seine en later per spoor aangevoerd. Daarna neemt het aantal  wijnkelders snel toe en worden in 1878 de Entrepôts van Bercy, een belastingvrije enclave van 43 hectares groot.  Langs het water verschijnen lokalen, de "guinguettes", waar men kan eten, drinken en flirten in de buitenlucht aan feestelijk opgemaakte tafels en men de musette kan dansen op de altijd vrolijk stemmende Franse accordeonmuziek. Veel kunstschilders, schrijvers, en fotografen, hebben zich laten inspireren door deze “art de vivre”.

Bercy, begin 20e eeuw

Geleidelijk aan verliest de wijn zijn krans en worden de opslagplaatsen verlaten. De gemeenteraad van Parijs lanceert in 1979 grootse plannen, die kunnen worden beschouwd als het begin van de herontwikkeling van het vervallen Bercy. De meeste wijnkelders hebben het veld moeten ruimen, maar gelukkig zijn de Entrepôts van Bercy gespaard gebleven en vormen het laatste voorbeeld van industriële architectuur uit de 19de eeuw. De "Grand Projets" van president François Mitterand zorgen voor een hernieuwde aandacht voor tuinen en parken. Het klassieke parc de Bercy, 12,5 hectaren groot, wordt opnieuw aangelegd. Gelukkig zijn de herinneringen aan het prachtige wijnverleden nog overal zichtbaar aanwezig. De treinsporen op de lanen waarover de druiven werden getransporteerd. De woningen van een tweetal wijnhandelaren, een oud tolhuis en, later toegevoegd, een heuse wijngaard met 350 stokken, goed voor zo’n 250 liter wijn per jaar. Tussen de meer dan honderd jaar oude kastanjes en platanen zijn grootse waterpartijen aangelegd met loopbruggen en sculpturen en negen thematische tuinen. Waaronder de "Jardin de la Mémoire", opgedragen aan Yitzak Rabin met een rozentuin, een kruidentuin en een boomgaard met orangerie. Drie loopbruggen brengen je van de ene kant naar de andere kant van het park en naar de cour Saint-Émilion met de gerestaureerde wijnpakhuizen van Bercy. Een binnenplaats geplaveid met meer dan 17.000 oude straatstenen en de oude spoorbaan nog intact is omgeven door leuke winkeltjes, een wijnbar en volop restaurants, waar het bij mooi weer heerlijk lunchen is of gewoon genieten van een goed glas wijn of een heerlijke cappuccino.

Het huidige parc Bercy waar de sporen van het verleden duidelijk zichtbaar zijn.

Een andere bijzondere plek die herinnert aan het wijnverleden van Parijs is een plek, gesitueerd in een kwadrant  tussen de rue des Pirogues de Bercy, rue Baron le Roy, avenue des Terroirs de France en de rue l'heureux, 1,5 hectare groot en gelukkig benoemd tot cultureel erfgoed. De ‘Pavillons de Bercy’, de voormalige wijnmagazijnen gebouwd door een leerling van Eiffel omvatten; 10.000 M² gebouwen, waarvan 5.000 M² speciaal zijn ontworpen voor een breed scala van bedrijfsevenementen en privé recepties;  3.000 vierkante meter verharde binnenplaatsen en met bomen omzoomde straten; 1.000 M² verdeeld in 2 buitenruimten van 500 M² elk, die kunnen worden overdekt met tenten. In een van de ‘pavillions’ is het ‘Musée des Arts Forains’ gevestigd. Jean-Paul Favand verzamelde gedurende 35 jaar duizenden zeldzame objecten; kermissen, entertainment, variété, theater en music hall. Helaas is dit prachtige museum alleen voor het publiek geopend tussen 26 december en 2 januari, waar je kunt kennismaken met de dromerige en surrealistische fantasiewereld van de kermis.

Er is zelfs een heuse wijngaard met 350 stokken, goed voor zo’n 250 liter wijn per jaar

Het toegestuurde kaartje voert mij richting de Seine naar de quai de Bercy waar ik oog in oog kom te staan met een loopbrug over een knooppunt van snelwegen en spoorbanen maar ook een gesloopte ijzeren deur die toegang geeft naar een doorgang met een twintigtal arcades. Ik ben hier duidelijk op verboden gebied en ik twijfel of ik mij hier wel moet begeven. Het is duidelijk gekraakt en sommige overdekte delen dient als slaapplaats voor clochards en randfiguren uit de Parijse samenleving. Maar u kent mij, het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Dit keer ben ik beland in een van de meest bijzondere stukje uit de historie van het wijnverleden van Bercy. Ik ben aangekomen aan de rand van Parijs en de voorstad Charenton. Gesplitst door een gigantisch rangeerterrein van het Gare de Lyon en het Gare de Bercy. Hier liep vroeger de Petite Ceinture en ik sta bij de overblijfselen van de Gare de la Rapée. Gebouwd in 1862 en onderdeel van de PLM- lijn: Parijs, Lyon, Marseille en de Petite Ceinture. Later, tussen 1877 en 1895, aangevuld met grote magazijnen.

Een gesloopte ijzeren deur die toegang geeft naar een doorgang met een twintigtal arcades

Zo rond 1850 werd besloten om een spoorbaan aan te leggen langs de toenmalige stadsgrenzen. De 'Chemin de fer de Petite-Ceinture', voorloper van de metro maar dan grotendeels bovengronds. Meer dan 160 jaar later bestaat het grootste deel van het traject nog steeds. In 1848 had Parijs vijf grote stations gerund door vijf verschillende spoorwegbedrijven: la Compagnie des chemins de fer de l'Ouest (de stations Gare Saint-Lazare -1837 en Gare du Nord - 1846), la Compagnie du chemin de fer de Paris à Strasbourg (Gare de l'Est - 1849),  la Compagnie des chemins de fer de Paris à Lyon et à la Méditerranée (gare de Lyon - 1847) en la Compagnie du chemin de fer de Paris à Orléans (Gare d'Austerlitz - 1840). Ieder spoorbedrijf onderhield zijn eigen spoorlijn zonder enige aansluiting op een concurrerende lijn, want dit zou hun regionale monopolies in gevaar brengen. Aangezien er in Parijs geen enkele spoorverbinding bestond tussen de diverse grote treinstations, moesten goederen door de nauwe straten, met paard en wagen worden vervoerd, om elders hun weg per spoor te vervolgen. Een ringlijn bood de mogelijkheid om de stad te omzeilen en aftakkingen zorgden ervoor dat alle stations bereikbaar werden.

Het ‘Terrasse des Négociants’ met de twintig bogen onderdeel van het vroegere Gare de la Rapée

Ingeklemd tussen de Seine, de snelweg A4 en de Périphérique diende dit voormalige station als goederenstation voor wijnen aangevoerd vanuit Algerije met koelwagons via de Franse haven van Marseille. Het station kent een unieke bouw , heeft de vorm van een rechthoek van 300 meter lang en 130 meter breed en bestaat uit twee niveau’s. Het onderste niveau; 'La Rapée inferior' of het Bercy koelstation bestaat uit zes kluizen die liggen onder het niveau van de Seine en van de spoorbaan maar op het zelfde niveau als de pakhuizen van Bercy, waar nu onder andere het Musée des Arts Forains is gevestigd. De kluizen waren voorzien van een eigen spoorsysteem met roterende platforms en hydraulische liften. Mede dankzij de thermische isolatie en imposant metselwerk steunend op zes meter hoge kolommen, heerst hier de ideale koeltemperatuur voor de opslag van wijn namelijk 14°C. 

Het bovenste niveau ‘La Rapée superior’ ligt er precies boven en direct aan de spoorweg Parijs, Lyon, Marseille. Achter het station het ‘Terrasse des Négociants’ met de twintig bogen. Hier liepen de wijnkoopmannen om in een van de zes kelders de aangevoerde wijn te proeven en via een tunnel ter hoogte van rue Baron-Le-Roy te laten afvoeren naar de naastgelegen pakhuizen. Daar schroomden zij niet om de Bourgogne of de Côtes-du-Rhône te ‘veredelen’ met Algerijnse wijn. Tot 1960 verdienden de wijnhandelaren van Bercy een fortuin met deze assemblage producten van twijfelachtige kwaliteit. De structuur van het station is nog steeds uniek in Frankrijk en is nog steeds het enig overgebleven ecologische magazijn in Parijs. Net als de Petite Ceinture werd het station gesloten op 23 juli 1934. In 1977 werden de gebouwen door de SNCF verkocht aan de stad Parijs. De huidige gebouwen zijn nu in gebruik als opslagruimtes, filmstudio of ateliers voor kunstenaars en ambachtslieden waaronder timmerlieden en metaalbewerkers.

Mede dankzij het initiatief van Xavier Niel, een Franse ondernemer en zakenman die actief is in de telecommunicatie- en technologie industrie, is Parijs beter na gaan denken over het behoud van spoorweg erfgoed. De onlangs geopende Halle Freyssinet in het 13^e arrondissement is daar een schoolvoorbeeld van (zie ook mijn vorige blog over een bizar stukje Parijs). Ooit een vervallen 3000 meter lange vrachthal van de Franse spoorwegen, nu een monument dat plaats biedt aan de grootste internet-incubator ter wereld met onderdak voor maar liefst 1000 start-ups. De nieuwe naam voor deze start-up campus: Station F.

Groen licht voor het Bercy-Charenton project

Op 3 juli 2017 heeft de gemeente Parijs het ontwikkelingsproject voor het district Bercy-Charenton goedgekeurd. Een samenwerking tussen de stad Parijs en de voorstad Cherenton-le-Pont. Op een gebied van 80 hectare ontstaat tussen 2018 en 2030 een geheel nieuw economisch centrum, Bercy-Charenton, als uitbreiding van het 12^e arrondissement. Geraamde kosten 1 miljard euro. Vier projectontwikkelaars werken er aan: Nexity, Altarea, Bouygues en de Belgische groep Atenor. Het project is een echt hoofdpijndossier voor stadsplanners. Het gebied van 80 hectare is een groot bord spaghetti, doorkruist door de snelweg A4, de rondweg van Parijs en de nodige knooppunten van de Franse spoorwegen. Het gebied omvat ook nog eens andere opmerkelijke erfgoedkenmerken zoals het bastion van Thiers (1845), een van de weinige overblijfselen van een fortificatie. De begraafplaats van Valmy, het stadion van Leo Lagrange uit 1930 en het Gare de la Rapée, het belangrijkste stukje erfgoed van de sector.

Het gebied rond de Gare de la Rapée - Photo courtesy of Google Earth

28 hectare wordt besteed aan huisvesting waarvan 60% gereserveerd voor sociale woningbouw. 22 hectare wordt bebouwd met kantoren die werk bieden aan ruim 13.000 medewerkers. De overige vierkante meters worden openbare voorzieningen waaronder een groot park, een winkelcentrum (Bercy 2), hotels, scholen, bibliotheek en een zwembad. Zo ontstaan aan de Bercy-zijde zes woontorens waarvan de hoogste 180 meter zal zijn. De bovenzijde van het station de la Rapée zal verdwijnen om plaats te maken voor een groene ruimte van ruim 2 hectare met uitzicht op de Seine. Drie van de zes ondergrondse kluizen worden behouden en geaccentueerd door drie grote kassen die één grote muur van groen en glas vormen. Verder het bouwen van bruggen, tunnels en promenades over en onder de diverse verkeersknooppunten. Het Bercy-Charenton project wordt een van de grootste uitdagingen van de stad.

Bruggen, tunnels en promenades over en onder de diverse verkeersknooppunten

Met dank aan Ingrid Nikita Debeau die mij attendeerde op dit opmerkelijke stukje Parijs.