DE PARIJSE CONCIËRGE

Misschien kent u de bekende zwart-wit foto van de Franse fotograaf Robert Doisneau: ‘La Concierge aux Lunettes’ gemaakt in 1945. Doisneau werd vooral beroemd door zijn foto's van het straatleven. Hij noemde zich eerder een ‘beeldenvisser’ dan een ‘beeldenvanger’, onder andere omdat hij zich mengde (onderdompelde) tussen zijn onderwerpen, als een geduldige voorbijganger die een zekere afstand tot zijn onderwerpen houdt en afwacht tot zich een klein verhaal afspeelt. Zijn foto's zijn vaak doortrokken met humor, maar ook met nostalgie, ironie en tederheid. ‘La Concierge aux Lunettes’ voldoet helemaal aan het cliché beeld van de Parijse conciërge: Ze is oud, klein, kromgegroeid, lelijk en nors, maar een onverzettelijk vrouwtje dat al te nieuwsgierige toeristen van de romantisch ogende binnenplaats verjaagt. Glurend vanuit hun loge, waar de tv altijd aanstaat, achter een vaal raampje met een weggeschoven gordijntje. Ze horen net zo bij het Parijse beeld als de obers met hun smetteloze witte voorschoten, als de ‘petits cafés’ op de zinken comptoirs en de violetkleurige kaartjes van de métro.

 ‘La Concierge aux Lunettes’ - foto gemaakt door  Robert Doisneau in 1945

Maar de oude vertrouwde Parijse conciërge dreigt uit te sterven: de ‘bewakers’ van appartementencomplexen, die vaak een hele sociale functie vervullen, worden steeds meer vervangen door elektronische toegangscontroles en particuliere schoonmaakbedrijfjes.

“Een stad zonder conciërge heeft geen geschiedenis, geen smaak en is flauw als een soep zonder peper en zout, een vormeloze ratatouille”, schreef de Franse romanschrijver Céline in 1932 in zijn Reis naar het einde van de nacht . Parijs dreigt zo'n smakeloze stad te worden. De cijfers spreken voor zichzelf. In de vroege jaren tachtig telt INSEE het ‘Institut National de la Statistique et des Études Économiques’ bijna 30.000 conciërges in Parijs. Dertig jaar later, bevatten de meest optimistische schattingen 17.000 conciërges in de hoofdstad, waaronder 1250 met een sociale uitkering.

Het overgrote deel van de conciërges in Parijs is van Spaanse of Portugese origine. Ze kwamen ooit als immigranten naar de hoofdstad en namen daar het stokje over van de generatie die hun wortels hadden in de Franse regio Bretagne. Sinds de aanslagen in Parijs van november 2015 doet het Parijse stadhuis  nog een laatste poging het tij te keren, want elk jaar verdwijnen er zo’n 2000. Voor de grootste vakbond van de beroepsvereniging, de ‘Syndicat National Indépendant des Gardiens d'Immeubles, Concierges et Professions Connexes’, zijn de problemen veelzijdig; de leegloop naar aanleiding van de lage lonen en de te kleine pensioenen. “Videocamera’s en digicodes vervangen niet het wakend oog achter het gordijn dat altijd gedeeltelijk geopend is. “Het is een wanhopige situatie”, zei een woordvoerder. “Met wat ze verdienen, zijn er weinigen in staat geweest om geld opzij te zetten om vervolgens iets voor hun zelf te kopen. Vaak zijn het alleenstaanden met familie in het buitenland waar ze nauwelijks een band mee hebben. Sommige mensen staan bij hun pensioen letterlijk op straat.”

De loge, vaak niet groter dan 15 m²

Afhankelijk van hun werkzaamheden, verantwoordelijkheden en ‘schaarse’ opleiding verdient een ‘Gardien-conciërge d’immeuble’ in Parijs bruto tussen de € 1361,16 en de € 1799 per maand. Het salaris, conform een in de wet vastgelegde CAO, geregistreerd bij een vakbond, omvat verschillende elementen; het contractuele maandsalaris, een senioriteitsbonus (3% van het basissalaris per 3 jaar) en een 13^e maand, uitsluitend bij een voltijd baan. De medewerkers zijn verdeeld in twee categorieën A en B. De werknemers in categorie A hebben een deeltijd baan en krijgen geen gratis huisvesting toebedeeld. Die is alleen weggelegd voor de categorie B, een voordeel voor hen in natura. De verhuurder zorgt voor verwarming, maar de overige kosten zijn voor de huurder. Het behang in de loge, vaak niet groter dan 15 m², wordt volgens contract eens keer per vijf jaar vervangen.

Ze waken dag en nacht, glurend vanuit hun loge, waar de tv altijd aanstaat, achter een vaal raampje met een weggeschoven gordijntje

In het 12 arrondissement vlakbij de Place de la Nation maak ik kennis met Mechda in haar kleine donkere tweekamerwoning op de begane grond van een appartementen complex. Ze woont daar met haar gezin, man en twee kleine kinderen. Haar baan is vijftig uur in de week inclusief de zaterdag. “Ik begin om 07:00 met het buitenzetten van de afvalcontainers en maak een begin met het reinigen van de gemeenschappelijke ruimtes. Vervolgens sorteer ik de post en schuif die onder de deuren van alle appartementen, verdeeld over zeven etages. Ook neem ik alle pakketten die bezorgd worden in ontvangst. De middag is meer gewijd aan de wekelijkse taken; het reinigen van de ramen, de zeven trappen en het poetsen van het koperen deurbeslag. Ik ben ook nog verantwoordelijk voor de tuin en de omliggende groene ruimte. Mijn man doet de technische installatie. Om financieel rond te komen onderhoudt hij nog drie andere gebouwen. Vaak moet ik ook nog eens achter de huurpenningen aan of slechte betalers berispen. Best zielig, want er wonen hier mensen met heel kleine pensioentjes die nauwelijks rond kunnen komen.”

Rue d'Annam, 20e arrondissement, een chique appartementencomplex

Wat vind je leuk aan de baan?

Mechda denkt na. “Het contact met de bewoners. Iedereen stopt wel voor een praatje. Ik ken hun problemen en hoor vaak de nieuwtjes als eerste.”

Wat stoort je het meest?

De mensen die altijd komen klagen, bijvoorbeeld over het kind van de buren dat te veel lawaai maakt. De woningen zijn hier erg gehorig. Ik moet dan de zaak weer oplossen. Of ouders die mij als een soort van oppasmoeder verslijten, om op de kinderen te letten als ze uit school komen.

Wat verdien je?

“Ik ontvang € 1400 in de maand. De woning waar ik woon is gratis. Ik betaal alleen een kleine vergoeding voor de elektriciteit maar niet voor verwarming, die is inbegrepen.”

Aan het eind van het jaar krijg ik van de bewoners altijd een geldbedrag tussen de € 40 en € 150, maar de crisis is hier ook duidelijk van invloed.

Mag ik een foto van je maken?

“Nee, liever niet”.

Mechda zelf wilde niet op de foto, de kat mocht wel

De gemeente Parijs is nu een actie begonnen tot het behoud van de conciërges in de stad. Dit is een van de lessen van de aanslagen van Parijs in november 2015, toen meerdere conciërges tijdens deze donkere dagen vele slachtoffers hebben gered of onderdak hebben verleend. Zeven conciërges werden geëerd met de bronzen medaille van de stad Parijs.

In dit licht bezien heeft de gemeenteraad van Parijs besloten om alle conciërges beter te trainen. Een initiatief dat met open armen is ontvangen door het Rode Kruis en de dienst Burgerbescherming. Voor 2020 moeten 2000 conciërges zijn getraind in het geven van eerste hulp. “De training voldoet aan twee belangrijke aspecten: Enerzijds die van de terroristische context die we sinds 2015 hebben gekend en anderzijds de dagelijkse ongevallen waar de bewakers van gebouwen snel kunnen ingrijpen, "aldus Ian Brossat, plaatsvervangend burgemeester van Parijs en verantwoordelijk voor alle zaken die verband houden met huisvesting en noodopvang.  De vakbonden zijn nog wantrouwig. “Het is een goed initiatief maar wij betreuren dat wij vooraf niet zijn geïnformeerd door het stadhuis of zijn betrokken bij de beslissing. Zolang er geen sprake is van politiehulpjes, maar leren om te gaan met gewonde, zieke of oudere mensen, is het een goede zaak." Aldus Philippe Dolci, vice-president van de vakbond.

Je vindt ze nog steeds, 'loge gardien', als je de moeite neemt om zomaar een poort binnen te gaan

Op weg naar mijn hotel moet ik denken aan een passage uit het boek van Wilfred de Bruijn: ‘Op zoek naar mijn Frankrijk’, een boek wat ik je zeker kan aanbevelen!

Hij beschrijft daar een situatie over het appartement waar hij woont in de wijk Belleville, wat nogal krakkemikkig is. Op een dag blijkt de voordeur te klemmen en stuurt de verhuurder van het appartement vervolgens een mailtje om haar van het probleem op de hoogte te stellen. Binnen vijf minuten krijgt hij antwoord en wilde haar meteen terugschrijven en bedanken voor haar snelle reactie. Zijn Franse vriend Olivier stak daar meteen een stokje voor. Je mag in Frankrijk absoluut niet met iets aardigs beginnen want dan krijg je helemaal niets voor elkaar. Je schrijft: “Madam u veroorzaakt een groot probleem, er kunnen de ergste dingen gebeuren. Mocht ze daar niet op reageren dan vervolg je dit met een nog bozere email”. Wilfred voelde zich duidelijk ongemakkelijk. Dat hard spelen heeft voor een groot gedeelte te maken met het feit dat men in Frankrijk geen vertrouwen heeft in de ander, een diepgeworteld wantrouwen. Daarom is in Frankrijk alles dichtgetimmerd met wetten. De boze e-mails hebben waarschijnlijk niet geholpen want zijn voordeur is jaren later nog steeds niet gerepareerd.

Ik moest denken aan Mechda en haar man die daar waarschijnlijk zeker op zouden hebben geacteerd. Hopelijk worden zij in de toekomst, net als in het appartementengebouw van Wilfred de Bruijn niet vervangen door een viercijferige digicode.

Soms onderhouden de conciërges meerdere gebouwen om in hun onderhoud te kunnen voorzien.

‘Op zoek naar mijn Frankrijk’ Wilfred de Bruijn; een persoonlijk portret van een prachtig land vol tegenstellingen. Uitgeverij Meulenhoff – ISBN 978 90 290 9193 0 - € 19,95

Een ander mooi boek: ‘De conciërge van rue de Grenelle 7’ (Franse titel: l'Elegance Du Herisson – Elegant als een egel) een roman van Muriel Barbery uit 2006.