HET HEILIGE DER HEILIGEN VAN DE FRANSE CULTUUR

Tijdens een van de bijeenkomsten van Atout France, het Frans bureau voor toerisme, loop ik het echtpaar Els Spanjer en Rob Dijksman tegen het lijf. Els is auteur van het boekje ‘Mijn Frankrijk’, vol met verrassende ontdekkingen in La douce France. Gezien de gezamenlijke liefde voor o.a. de Franse hoofdstad raken we snel in gesprek. “Weet jij dat er een Nederlander ligt in het Panthéon”? Mijn nieuwsgierigheid is gewekt.

Het heilige der heiligen van de Franse Cultuur op de Montagne Ste. Genevieve

Duidelijk zichtbaar ligt het Panthéon op de Montagne Ste. Geneviève. Het kruis op de 83 meter hoge koepel verraadt het kerkverleden van dit gebouw. Ste. Geneviève, in de vijfde eeuw redt deze maagd, met het gebed als wapen, Parijs op een miraculeuze wijze van de hunnen en de hongersnood en wordt zo de patrones van de stad. Gevolg: In de 6^de eeuw wordt er een christelijke kerk gebouwd die naar haar wordt vernoemd en waar zij dan ook wordt begraven. De kerk raakt in verval en de ernstige zieke Lodewijk XV belooft bij genezing een nieuwe kerk te bouwen ter ere van de heilige. De architect Soufflot ontwerpt een enorme kruiskoepelkerk die moest concurreren met kerkgebouwen in het buitenland. Het voorportaal gaat schuil onder een woud van Korintische zuilen die zich binnen weer voortzetten. 52 Gecanneleerde zuilen en maar liefst 76 pilasters, die op een rondlopend platform staan, structureren het gebouw.  De bronzen toegangsdeuren wegen elk 6 ton.  Soufflot heeft zijn schepping nooit af gezien. 10 Jaar na zijn dood, midden in de chaos van de revolutie, wordt de kerk in 1789 opgeleverd.

Het voorportaal gaat schuil onder een woud van Korintische zuilen die zich binnen weer voortzetten

De revolutionairen maken er meteen een tempel van voor hun overleden voorvechters. Het Panthéon is geboren, speciaal voor de ‘grands hommes de l’époque de la liberté française’. Mirabeau kreeg als eerste de eer. Honoré Gabriel de Riqueti, graaf van Mirabeau of gewoon Mirabeau (1749 - 1791) was een Frans revolutionair, charmeur en een broodschrijver, die bekendstond om zijn lelijkheid en niet voor plagiaat terugdeinsde. Maar op initiatief van Robespierre werden de overblijfselen van Mirabeau weer snel verwijderd, toen bekend werd dat hij in zijn laatste maanden in het geheim had samengespannen met het hof van Lodewijk XVI. Uiteindelijk was het Napoléon die 42 mannen de eer tot bijzetting verleent. De ‘groten van Napoléon’ liggen in de westvleugel van de crypte aan de rechterkant, in de grafkamers II t/m V. Grafkamer IV was gereserveerd voor protestanten. Onder hen een Nederlander.

Je wordt ontzettend nederig wanneer je dit immense gebouw betreedt

Nou heb ik veel boeken, reisverslagen, toeristengidsen over Parijs gelezen en daarin ontbreekt elk spoor van deze Nederlander, die met een laatste rustplaats in het Panthéon de Franse onsterfelijkheid bereikte. Jan-Willem de Winter uit Kampen, een patriot die naar Frankrijk vluchtte en in 1795 als Jean-Guillaume de Winter aan het hoofd van de Franse troepen de Nederlanden weer betrad. Daarmee begon voor hem een glanzende carrière. Tijdens de hoogtij dagen van Napoléon werd De Winter ernstig ziek en moest hij het opperbevel overdragen. Keizer Napoléon gaf hem het Grootkruis van het legioen van Eer en verhief hem op 4 mei 1810 tot Comte de l’Empire, Comte de Huessen, Graaf van Huessen. Op 2 juni 1812 overleed hij in Parijs.

De grafkamer van Jan-Willem de Winter uit Kampen in het Panthéon

Bij zijn grafkamer (grafkamer iV) staat op een zuil de volgende toelichting: Nederlands marineofficier die de Revolutie steunt, vervolgens Holland moet ontvluchten en naar Frankrijk uitwijkt. In 1795 keert hij terug in de Nederlandse provincies aan het hoofd van het Franse leger, en wordt vervolgens gevolmachtigd minister van de Bataafse Republiek bij de Franse regering. Lodewijk Bonaparte, koning van Holland, benoemt hem tot maarschalk, graaf en bevelhebber van land- en zeemacht. Napoleon verheft hem achtereenvolgens tot grootofficier in het Legioen van eer, inspecteur-generaal van de noordelijke zeekusten en commandant van de verenigde zeestrijdkrachten op Texel, en tenslotte graaf van het Keizerrijk.

'La Convention Nationale' is een creatie van Francois-Léon Sicard. Het toont soldaten rechts van Marianne, het symbool van Frankrijk, en leden van de Nationale Conventie aan de linkerkant

Zoals bij sommige ‘groten der aarde’ worden hart en andere stoffelijke resten niet altijd op dezelfde plaats bewaard. Zo ook bij De Winter. Bij zijn stoffelijke resten in het Panthéon ontbreekt het hart. Het bevindt zich in de Bovenkerk in Kampen. Al in augustus 1813 werd voor deze hoog gestegen plaatsgenoot een monumentje geplaatst in de kerk. Op de rood marmeren console werd in 1821 een vaas geplaatst met daarin het hart van De Winter. De console met vaas bevindt zich nu hoog aan de zuidelijke muur van de kerk. Een inscriptie in het Latijn stelt: 'Isala nascentum, morientem Sequana vidit - Utraque victuro nomen honore colit', wat zoveel betekent als 'Aan de IJssel werd hij geboren, aan de Seine stierf hij’. In Kampen geëerd, maar in de rest van Nederland afgeschilderd als verrader, werd Jan Willem de Winter uiteindelijk vergeten.

De Tempel van de Faam

De nationale begrafenis van Victor Hugo in 1885 luidt de definitieve bestemming van het Panthéon in als Tempel van de Faam. En ik moet zeggen dat je ontzettend nederig wordt wanneer je dit immense gebouw betreedt. Dè necropolis voor de groten van Frankrijk. In het hiërarchische Frankrijk kan iemand zelfs na de dood promotie maken. Zijn of haar resten worden opgegraven en naar Parijs gebracht, waar ze na een luisterrijke ceremonie worden bijgezet in de crypte van het Panthéon, naast grote geesten als Voltaire, Rousseau, Zola en Hugo. Zo kent het seculiere Frankrijk zijn eigen vorm van heiligverklaring.

De grafkamers van Voltaire en Jean-Jacques Rousseau

Midden in de ruimte slingert traag de metalen bol waarmee Foucault de rotatie van de aarde aantoonde. Een dunne metalen draad, circa 67 meter lang, een gewicht van 28 kilo en een zak fijn zand. De uitrusting voor een sensationeel experiment uit 1851 was eigenlijk heel eenvoudig. De slinger, die als hij eenmaal in beweging is gezet, blijft draaien door een magneet in de vloer, zwaait majestueus door de ruimte, van de ene kant naar de andere. Nauwelijks merkbaar verandert beetje bij beetje het slingervlak van de pendel, die als de wijzers van een klok heel langzaam een andere baan zoekt. De slinger in het Panthéon is overigens een kopie. Het origineel ‘slingert’ in het Musée des Arts et Métiers.

Midden in de ruimte slingert traag de metalen bol waarmee Foucault de rotatie van de aarde aantoonde

Helemaal achterin voert een wenteltrap naar de crypte voor een horizontaal rendez-vous met meer dan zeventig illustere Fransen. De stemmige verlichting maakt het aangenamer dan boven. De graftombes staan in nissen en zijn via gaanderijen in de crypte met elkaar verbonden. Waar de tijd stil staat voor dit illustere volk draait de wereld verder door. De slinger van Foucault boven in de grote hal beaamt dit.

Helemaal achterin voert een wenteltrap naar de crypte voor een horizontaal rendez-vous met meer dan zeventig illustere Fransen

74:4

Tegenover tweeënzeventig ‘grote mannen’; bijgezet in het Panthéon, staan slechts vier ‘grote vrouwen’. Dit tot teleurstelling van diverse actiegroepen en Philippe Belaval, président du Centre des monuments nationaux,  de baas van de Franse monumenten. Daardoor maakt het Panthéon een wat onevenwichtige indruk. Onbetwiste grootheden als Camus of Marcel Proust ontbreken, terwijl er veel totaal vergeten namen liggen. Vooral Napoleon heeft het Panthéon vervuild door zijn generaals en maarschalken te laten bijzetten.

Door de eeuwen heen is het ‘panthéoniseren’ een politieke kwestie gebleven. Zo wilde president Sarkozy de schrijver Albert Camus in de crypte laten bijzetten. De zoon van Camus wilde niet dat de rechtse president goede sier maakte met de nagedachtenis van zijn vader. De Gaulle bepaalde in zijn testament absoluut niet bijgezet te willen worden in de Tempel van de Faam. Hij stierf in zijn woonplaats Colombey-les-Deux-Églises. Daar werd hij op het plaatselijke kerkhof begraven, niet alleen omdat hij een staatsbegrafenis had geweigerd, maar vooral omdat hij begraven wilde worden bij zijn dochter Anne, die op jonge leeftijd was overleden. Eerder had hij alle onderscheidingen en eerbewijzen afgewezen.

Serene gangen leiden naar de grafkamers van de 'Groten der Franse Aarde'

Feministen hopen nog steeds dat er gekozen wordt voor voorvechters van vrouwenrechten zoals de filosofe Simone de Beauvoir, of de 18^e eeuwse feministische pionier Olympe de Gouges of Louise Michel de heldin van de Parijse Commune uit 1871 en George Sand, pseudoniem van Amandine Lucile Aurore Dudevant, Frans schrijfster en feministe avant la lettre. President Hollande kreeg de kans in 2015 maar maakte een veilige keuze door twee mannen en twee vrouwen te ‘panthéoniseren’: drie verzetsstrijders - Geneviève de Gaulle-Anthonioz (nicht van President De Gaulle), Germaine Tillon en Pierre Brossolette - en de politicus Jean Zay, die in 1944 door collaborerende Fransen werd vermoord.

Comte de Mirabeau als eerste gepanthéoniseerd maar ook als eerste verwijderd

Het is alleen aan de President van Frankrijk om mensen te ‘panthéoniseren’. Daar horen sinds 1789 heel wat voorwaarden bij. Je moet allereerst de Franse nationaliteit bezitten, verder moet je worden voorgedragen, minstens 10 jaar dood zijn én verdienstelijk zijn geweest voor het land. Er moet een lichaam zijn of minstens een fragment ervan of de as. Zet de familie het licht op groen, dan moet de plaatselijke burgemeester nog zijn fiat tot opgraving verlenen. Ten slotte is de handtekening van de president vereist. Van Geneviève de Gaulle-Anthonioz en Germaine Tillon staat er slechts een urn met aarde van hun graf omdat hun familie hen niet wilde herbegraven. Ook Simone Veil was pas 1 jaar dood toen ze verhuisde van het Cimetière Montparnasse naar het Panthéon.

Simone Veil. Het was President Macron die besliste dat deze ‘grande dame’ van de Franse politiek geen 10 jaar hoefde te wachten om te worden ‘gepanthéoniseerd’.

Maria Sklodowska beter bekend als Marie Curie heeft de weg geopend voor vrouwelijke kandidaten; ze wachtte maar liefst eenenzestig jaar op deze eer (1995). Haar man met wie ze samen begraven was, mocht mee verhuizen. Zo’n Poolse, dubbele Nobelprijswinnares adopteren en naturaliseren de Fransen maar al te graag. Getrouwd met Pierre Curie en beiden kregen in 1903 de Nobelprijs voor natuurkunde. Daarmee was Marie de eerste vrouw die een Nobelprijs won. Pierre overleed in 1906 toen hij de drukke rue Dauphine overstak ter hoogte van de quai de Conti. Hij gleed uit door de regen en kwam met zijn hoofd onder de wielen van een paard en wagen. In 1911 ontving Marie opnieuw een Nobelprijs voor scheikunde. Ze kreeg deze voor het isoleren van radium. Dit onderzoek was het voorstadium van haar dood. Zij stierf in 1934 aan leukemie door de jarenlange blootstelling aan radium. Klein detail, toen in 1995 haar kist werd bijgezet in het Panthéon naast die van Pierre was háár kist bedekt met lood.

Kenners onder jullie zullen mij onmiddellijk verbeteren. Sophie Berthelot was de eerste vrouw! Zij mocht echter testamentair niet gescheiden worden van haar echtgenoot, de Franse scheikundige en politicus Macellin Berthelot die in 1907 werd ‘gepanthéoniseerd’. Door de Fransen wordt dit gezien als ‘bijvangst’ , niet op ‘eigen kracht’ en dus wordt zij niet gerekend onder de ‘groten der aarde’.

Geneviève de Gaulle-Anthonioz (nicht van President De Gaulle / 1920 – 2202) en Germaine Tillon (1907- 2008) weer wel. Deze verzetsstrijders waren in 2015 de nummers twee en drie.

De sobere grafkamer van Simone Veil en haar echtgenoot Antoine Veil

Simone Veil is dus de vierde vrouw. Nou weten we ook dat Fransen regels maken maar ze weer even snel breken.  Het was President Macron die besliste dat deze ‘grande dame’ van de Franse politiek geen 10 jaar hoefde te wachten om te worden ‘gepanthéoniseerd’.

“We wilden Simone Veil in het Panthéon bijzetten zonder generaties te hoeven wachten. Zo kunnen haar strijd, waardigheid en hoop een kompas blijven in deze moeilijke tijden”, aldus Macron is zijn discours tijdens de plechtigheid.

Na haar dood sierden duizenden posters de muren van Parijs; 'Merci Simone'

Simone Jacob wordt in 1946 mevrouw Veil door haar huwelijk met Antoine Veil, politicus en zakenman. Zij overleefde Auswchwitz-Birkenau. Simone is 16 jaar wanneer zij samen met haar zussen Milou, Denise en broer Jean, haar moeder en vader wordt gedeporteerd. Haar moeder sterft aan tyfus tijdens een dodenmars naar Bergen-Belsen. Vader en broer Jean ziet ze nooit meer terug. Haar oudste zus overleeft Ravensbrück. Ook Milou overleeft de gruwelijkheden van de Tweede Wereldoorlog.

Veil overleed op 30 juni 2017 op 89-jarige leeftijd. Na haar dood ondertekenden duizenden Franse burgers petities aan President Macron om haar te laten plaatsen in het Panthéon.

Ze was in de jaren zeventig minister van Gezondheidszorg; onder haar leiding werd abortus in het land gelegaliseerd. Om je een voorstelling te kunnen maken van die prestatie: Het Franse parlement bestond destijds voor 98% uit mannen. Na haar ministerschap werd ze de eerste vrouwelijke voorzitter van het Europees parlement, van 1979 tot 1983. Daarna bleef ze tien jaar lang Europarlementariër. Ze gold als een pleitbezorger van verregaande samenwerking in Europa. Veil bleef zich altijd inzetten voor de herinnering aan de Holocaust. Voorafgaand aan de bijzetting in het Panthéon stond haar kist opgebaard in het Holocaust Monument in het derde arrondissement, waar bezoekers afscheid konden nemen.

Het echtpaar rust in Caveau IV

Sommigen vielen flauw in de brandende hitte van die zondag in juli en nog veel meer huilden toen de beide kisten van Simone Veil en haar echtgenoot, bedekt met de Franse vlag en gedragen door leden van de Republikeinse Garde, over de blauwe loper de immense deuren van het Panthéon naderen. Daar zit een celliste, geheel alleen, en speelt suite nr. 5, Sarabande, van Johann Sebastian Bach. Op de grote schermen wordt het nummer 78651 getoond. Het nummer dat op haar arm werd getatoeëerd in Auschwitz.

Het echtpaar rust in Caveau VI in gezelschap van Jean Moulin, een belangrijk persoon in het Franse verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, Jean Monnet, één van de grondleggers van een Verenigd Europa en schrijver André Malreaux, Frans schrijver en politicus. Op de sobere stenen sarcofaag staat nr. 78651. Macron noemde dit nummer als een symbool van ‘onaanraakbare waardigheid’.